Phạm Chí Dũng
Ông Lê Hiếu Đằng.
Thay phản biện xã hội và đấu tranh cho công bằng của người nghèo bằng
những giáo điều chính trị, đổi chỗ đứng trong lòng dân lấy vị trí xếp
hạng trên ngực Đảng, nhiều tờ báo Việt Nam không chỉ chịu chung tình
cảnh bị định hướng như Trung Quốc mà còn đang tự sa chân vào chế độ “tự
kiểm duyệt”.
Cân bằng lực lượng
Chỉ ít ngày sau sự kiện nữ sinh áo trắng Phương Uyên được trả tự do
ngay tại tòa, danh giá của giới truyền thông xã hội Việt Nam lại một lần
nữa được báo đảng tôn vinh nhiệt liệt.
Nhưng còn hơn cả thế, tháng 8/2013 đánh dấu lần đầu tiên mối tương
quan lực lượng giữa truyền thông xã hội với các báo Lề đảng giao thoa
nhau tại một điểm được xem là tạm cân bằng, khác biệt với thế so le
trong sự kiện “Kiến nghị 72” và khác hẳn tư thế lắng tiếng của Lề dân
vào những năm trước.
Cũng khởi xướng từ trang mạng Bauxite Vietnam như đã từng với “Kiến
nghị 72”, hai bức thư của hai nhân vật cứng rắn trong phong trào Lực
lượng ba ở Sài Gòn trước năm 1975 – “Suy nghĩ trong những ngày nằm bịnh”
của ông Lê Hiếu Đằng, và ông Hồ Ngọc Nhuận với “Phá xiềng” – đã như quá
đủ để lôi kéo một chiến dịch công kích tổng lực của hầu hết các báo
đảng danh giá nhất như Nhân Dân, Quân Đội Nhân Dân, Công An Nhân Dân,
Đại Đoàn Kết ở Thủ đô, và cả vài tờ báo quốc doanh thiếu sâu sắc chuyên
môn về “phản tuyên truyền” như Tuổi Trẻ và Người Lao Động ở TP.HCM.
Không quá khó khăn để mặc định não trạng của những tờ báo đảng có bề
dày thành tích nhất trong cuộc chiến “Phòng, chống diễn biến hòa bình”,
khá dễ để lý giải về một diễn biến hòa bình mang tính “kiên định đột
biến” của báo Tuổi Trẻ sau khi toàn bộ ban biên tập cũ đã được “thay
gen” bởi đội ngũ “cánh tay phải của đảng”, còn một thư ký tòa soạn cũ
lại được điều đi “học tập”… Nhưng lại quá khó để hình dung về một tờ báo
như Người Lao Động khi nơi đây hiện lên những “phán quyết” sắt máu
nhất: “Lẽ ra ông Lê Hiếu Ðằng nên hiểu rằng nếu muốn thành lập một đảng
chính trị ở Việt Nam thì nhất thiết phải dựa trên những quy định của
pháp luật. Còn hành động “ôn hòa, bất bạo động” cũng không chứng minh
rằng đó là những hành vi không vi phạm pháp luật, chẳng hạn, điều 88 Bộ
Luật Hình sự quy định: “Tội tuyên truyền chống nhà nước Cộng hòa XHCN
Việt Nam””.
Lòng dân hay ngực Đảng?
Trong tâm tưởng nhiều người dân và cả cán bộ đảng viên, Ngươi Lao
Động là một trong những tờ báo có tính phản biện và chiến đấu cao nhất
liên quan đến sự kiện lịch sử “người nông dân nổi dậy” Đoàn Văn Vươn ở
Hải Phòng. Hoàn toàn xứng đáng với sứ mệnh của mình, tờ báo này đã tung
cả một ê kíp phóng viên điều tra vào cuộc, đã làm rõ trách nhiệm của
chính quyền huyện Tiên Lãng và của cả Công an Hải Phòng trong cách đã
đẩy người nông dân vào tình cảnh mất đất và cùng đường đến mức nào.
Vào đầu năm 2013, khi nổ ra vụ việc hàng trăm người biểu tình trước
trụ sở tuần báo Nam Phương Chu Mạt ở Quảng Châu, tỉnh Quảng Đông của
Trung Quốc để phản đối chế độ kiểm duyệt báo chí, Người Lao Động cũng là
một trong những tờ báo Việt Nam dụng tâm đưa tin và bình luận sớm nhất.
Số là nhân dịp năm mới, tuần báo Nam Phương Chu Mạt có bài viết “Giấc
mơ chính thể lập hiến tại Trung Quốc” để bảo vệ các quyền cơ bản của
công dân. Thế nhưng một quan chức của tỉnh Quảng Đông đã kiểm duyệt, rút
bỏ bài báo này và thay vào đó là một bài viết hoàn toàn mờ nhạt.
Điều bị coi là dối trá và hèn nhát này đã làm dấy lên một làn sóng
phản đối từ một bộ phận các nhà báo trong ban biên tập tuần báo Nam
Phương Chu Mạt. Họ ra một tuyên bố lên án hành động can thiệp, kiểm
duyệt trên. Bản tuyên bố của các nhà báo thuộc Nam Phương Chu Mạt đã lan
truyền nhanh chóng trên internet, bất chấp sự kiểm duyệt.“Chúng tôi
muốn tự do báo chí, tôn trọng Hiến pháp và dân chủ” - những người biểu
tình đã tụ tập và giương cao biểu ngữ.
Nhưng ngay sau đó, một chi nhánh của Nhân Dân nhật báo là Hoàn Cầu
thời báo đã tuyên bố: “Không quan trọng việc người dân có sung sướng hay
không (với việc kiểm duyệt), suy nghĩ chung là không thể có loại truyền
thông tự do mà họ mơ ước với thực tế chính trị và xã hội hiện nay ở
Trung Quốc”.
Trong giai đoạn 2011 - 2012, Tổ chức phóng viên không biên giới đã
xếp Trung Quốc đứng hàng thứ 174 trên tổng số 179 quốc gia về quyền tự
do báo chí. Còn Việt Nam cũng nhận được vị trí rất “láng giềng” với
người bạn có tên “Bốn Tốt” của mình.
Thay phản biện xã hội và đấu tranh cho công bằng của người nghèo bằng
những giáo điều chính trị, đổi chỗ đứng trong lòng dân lấy vị trí xếp
hạng trên ngực Đảng, nhiều tờ báo Việt Nam không chỉ chịu chung tình
cảnh bị định hướng như Trung Quốc mà còn đang tự sa chân vào chế độ “tự
kiểm duyệt”.
“Cơn lên đồng tập thể”
Sau sự kiện “Kiến nghị 72” vào quý đầu năm 2013, một lần nữa người
dân trong nước và kiều bào người Việt ở nước ngoài được chứng thực cuộc
bút chiến giữa hai bờ xa cách.
Hình ảnh xa cách đó cũng phản chiếu một sự chênh lệch thường thấy:
“tỷ lệ chọi” là 6/1, tức 6 tờ báo quốc doanh phản chiến chỉ một trang
Bauxite.
Chỉ một nhóm trí thức nhỏ bé như Nguyễn Huệ Chi, Phạm Toàn, Nguyễn
Thế Hùng của nhóm Bauxite phải chịu sự thách đấu của một lực lượng hùng
hậu các nhà báo chìm nổi và những chính khách chưa bao giờ xuất đầu lộ
diện.
Hiện tượng “Những con chim ẩn mình chờ chết” cũng lộ ra với một phát
hiện xao xuyến của blog Tâm sự y giáo: thông qua những dẫn cứ đủ thuyết
phục, blog này chứng minh tác giả xưng danh việt kiều Mỹ Amari TX trên
báo Nhân Dân và tác giả Hoàng Văn Lễ trên báo Sài Gòn Giải Phóng - cùng
chỉ trích ông Lê Hiếu Đằng - rất có thể chỉ là một người.
Nếu có thể nói thêm về danh xưng, ông Hoàng Văn Lễ chính là nguyên
tổng biên tập của Sổ tay xây dựng đảng – một cơ quan phát ngôn “đậm đà
bản sắc dân tộc” của Ban tuyên giáo thành ủy TP.HCM.
Xã hội Việt Nam cũng đang chứng kiến cùng lúc hai hiện tượng chuyển
mùa thú vị: một hiện thực thuộc về Lê Hiếu Đằng và một hướng đến tâm
linh “cơn lên đồng tập thể” – cụm từ mà Lê Hiếu Đằng điềm chỉ chiến dịch
“đánh đòn hội chợ” của một số tờ báo đảng và báo quốc doanh, thể hiện
qua bức thư ngỏ mới đây của ông đăng trên trang mạng Bauxite Vietnam.
Tuy thế, hàm số ngược lại hiện ra ở nơi tưởng như chênh biệt ghê gớm
nhất: giới truyền thông xã hội ở Việt Nam đang có khá đủ lý do để tự hào
về quá trình tích lũy của họ, đủ khiến tạo nên một sang chấn thần kinh
bất thường cho cả Ban tuyên giáo trung ương lẫn đường lối đối ngoại của
Trung ương đảng.
Hiện tượng bất thường cũng liên quan đến một chủ đề “thần kinh” khác:
xu hướng thoái đảng đang ngày càng diễn ra trên diện rộng, để cứ với đà
này thì có thể xảy ra hiện tượng xã hội học về “thoát đảng” một cách
sâu sắc.
Quy luật thoái đảng
Vào tháng 5/2013, một phụ trương của tờ Nhân Dân nhật báo ở Bắc Kinh
đã lần đầu tiên đưa ra đề nghị chỉ cần giữ lại 30 triệu đảng viên trong
tổng số hơn 80 triệu tấm thẻ đảng hiện thời.
Với mối quan hệ “nhân quả” giữa Trung Quốc và Việt Nam từ nhiều năm
qua, giới phân tích xã hội học dĩ nhiên có thể nhận thấy tình trạng bị
xem là “đảng viên suy thoái về đạo đức và lối sống” giữa hai quốc gia
này là không quá khác biệt, và hệ quả này hoàn toàn có thể dẫn tới giả
định ban đầu về một tỷ lệ chỉ 30% hoặc chưa tới con số đó là số đảng
viên được xem là “trung thành” đối với chính đảng cầm quyền ở Việt Nam
hiện nay.
Thế nhưng cũng không phải tỷ lệ 70% hoặc hơn các đảng viên còn lại
đều bị suy thoái đạo đức. Rất nhiều dư luận đã công phẫn lên án chỉ có
một bộ phận trong đó, với tuyệt đại đa số là giới quan chức, mới là
những kẻ suy thoái đạo đức thực chất. Nhưng ngược lại, những người bị
xem là suy thoái về tư tưởng lại là những đảng viên có biểu hiện “lãn
công” hoặc “đình công” trong sinh hoạt đảng tại cơ quan và chủ yếu tại
các địa phương. Một số chi bộ địa phương đã cho rằng nếu tính đúng thì
phải có đến phân nửa số đảng viên “thoái đảng” như thế.
Không khí ở Việt Nam vào thời gian này cũng khiến không ít người là
du học sinh ở Liên Xô trước năm 1990 hoài niệm về những biến động trước
sự sụp đổ hoàn toàn của Liên bang Xô viết.
Một bài nghiên cứu trên báo Nhân Dân của chính đảng cầm quyền ở Việt
Nam đã phải thừa nhận thực trạng: Năm 1991, trong số hàng vạn triệu phú ở
Moscow, đại bộ phận nguyên là những cán bộ làm việc trong các cơ quan
Đảng, chính quyền. Kết quả điều tra tiến hành trong tháng 6 năm đó cho
thấy, trong tầng lớp cán bộ cao cấp Liên Xô có tới 76,7 % số người cho
rằng nên đi theo con đường tư bản. Bọn họ không chỉ vơ vét cho đầy túi
tham mà còn tiếp tục nắm giữ những cương vị cao, kiểm soát quyền lực của
nhà nước… Trước khi Đảng cộng sản Liên Xô sụp đổ không lâu đã có một
cuộc điều tra dân ý về chủ đề: “Đảng cộng sản Liên Xô đại diện cho ai?”.
Kết quả là, số người cho rằng Đảng cộng sản Liên Xô đại diện cho nhân
dân Liên Xô chiếm 7%, đại diện cho công nhân chiếm 4%, đại diện cho toàn
thể đảng viên chiếm 11%. Trong khi đó, có tới 85% số người được hỏi cho
rằng: Đảng cộng sản Liên Xô đại diện cho quan chức, cán bộ và nhân viên
nhà nước.
Còn với hiện tình Việt Nam thì sao?
“Sự phản bội toàn diện”
Nhiều người dân Việt lại luôn đau đáu: chính đảng cầm quyền tại đất nước này đang đại diện cho ai?
Không có câu trả lời công khai nào trên báo chí quốc doanh, và càng
không thể có thống kê nào trong các báo cáo tuyên giáo về những tỷ lệ
bất mãn và phản ứng của người dân và đảng viên. Thế nhưng những ngày gần
đây đã rải rác trên vài ba tờ báo có tính phản biện một gợi mở về những
nhóm lợi ích chính trị nào đó đang thao túng chính sách để bảo vệ
“quyền lợi giai cấp”.
Người viết bài đã có dịp gặp Lê Hiếu Đằng và thấu cảm người cựu tử tù
này không phải là một kẻ cực đoan như những người đòi áp dụng điều luật
88 đối với ông thường mô tả. Ngược lại, ông là người ôn hòa và chỉ mong
muốn loại trừ các nhóm lợi ích chính trị và tài phiệt đang lũng đoạn
đất nước, tránh cho quốc gia vong thân bởi một cơn can qua máu đổ trong
tương lai gần. Lê Hiếu Đằng còn thật lòng lo ngại việc một số thanh niên
quá sốt ruột mà có thể sẽ “đốt cháy giai đoạn” và tạo nên xung khắc đối
đầu với thể chế, dẫn tới tình trạng bắt bớ và bị đàn áp…
Những ngày qua, trước mọi biểu hiện diễn biến của “cơn lên đồng tập
thể”, trong một cảm nhận sâu xa và rõ rệt nhất, Lê Hiếu Đằng vẫn bình
thản đón nhận. Ông chỉ có tâm nguyện muốn nói lên sự thật và làm thay
đổi sự thật đó. Một đảng mới cần hình thành chỉ nhằm tạo nên đối trọng
cho sự thay đổi trong một xã hội sắp cùng quẫn, chứ chẳng phải muốn “lật
đổ” ai cả.
Và một điều kỳ diệu là chính cái sự thật bị nhà đấu tranh nhân quyền
Lê Hiền Đức ở Hà Nội coi là “sự phản bội toàn diện” lại đang khiến cho
Lê Hiếu Đằng khỏe hẳn, như thoát khỏi cơn bạo bệnh đang rắp tâm hành hạ
ông…
Phạm Chí Dũng
[*] Bài viết do TS Phạm Chí Dũng gửi RFA từ Việt Nam. Nội dung không phản ảnh quan điểm của Đài Á Châu Tự Do
