Huỳnh Thục Vy,
Không nên lẩn quẩn trong mớ bòng bong CNTB và CNXH?
Gần đây dư luận mạng quan tâm đáng kể đến các bài tiểu
luận của tác giả Nguyễn Tùng Hiếu, một đảng viên cộng sản Việt Nam cao
cấp.
Trong các luận đề rất dài của mình, với văn phong bị ảnh hưởng sâu
đậm của kinh tế chính trị học Marx-Lenin, tác giả cổ vũ rất nhiệt tình
cho cái mà ông gọi là "dân chủ xã hội". Ông đã dành nhiều phần để cổ vũ
cho sự kết hợp của chủ nghĩa tư bản (CNTB) và chủ nghĩa xã hội (CNXH) mà
theo ông, đó gần như là xu thế của thời đại. Ông cho rằng "dân chủ xã
hội" có thể tận dụng cả ưu điểm của chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội
để thiết lập một xã hội thịnh vượng và công bằng như các quốc gia Bắc
Âu.
Một đặc điểm nổi bật của những người cộng sản Việt Nam là lối tư duy
chưa thoát ra khỏi cái thiên kiến lệch lạc của Marx. Marx chỉ nhìn thấy
CNTB trong mối quan hệ đối trọng với CNXH, chứ không thấy sự tồn tại và
vai trò của chủ nghĩa tự do hợp hiến trong nỗ lực định hình nền móng của
các xã hội tự do lúc bấy giờ. Ngày nay, khi nhận thấy chủ nghĩa Marx đã
đi đến hồi mạt vận trong cả lý thuyết lẫn thực tiễn, các trí thức CNXH
cố vớt vát bằng cách kêu gọi kết hợp CNTB với CNXH để tạo ra cái gọi là
Dân chủ xã hội. Họ đã bỏ sót cái tinh thần tự do cá nhân và nền dân chủ
chính trị mà chủ nghĩa tự do đã đưa vào thế giới hiện đại. Đó mới chính
là cốt lõi của các xã hội dân chủ, chứ không phải chỉ là chủ nghĩa tư
bản. Những người chưa bao giờ sống trong xã hội dân chủ và tư duy chưa
bao giờ vượt ra ngoài một mớ lý thuyết cũ rích của chủ nghĩa Marx, chỉ
nhìn thấy chủ nghĩa tư bản và nghĩ rằng chỉ cần kết hợp với các ưu điểm
của chủ nghĩa tư bản là đủ để giải quyết tất cả những vấn đề của quốc
gia.
Các vấn đề của một quốc gia không chỉ là kinh tế và sự tái phân
phối phúc lợi; mà phức tạp hơn nhiều, bao gồm nhiều không gian lý luận
khác như thể chế chính trị, Hiến pháp, pháp trị, văn hoá và phương cách
đối phó với những nan đề liên quan đến Công lý và tự do... Họ trầm trồ
khen các nước dân chủ tự do rằng: “Người ta như thế mới là chủ nghĩa xã
hội chứ!” Nhưng họ không hề biết chỉ hai chủ thuyết này không đủ để thai
nghén nên một xã hội dân chủ tự do, giàu mạnh và đạt được những tiến bộ
đáng kể trong cố gắng cải thiện công bằng xã hội. Thị trường tự do cộng
với sự tái phân phối các nguồn lực xã hội qua chính sách thuế và các
chương trình phúc lợi chưa thể thể hiện hết cái cốt lõi tinh thần của
các nền dân chủ. Mô hình đó có một nền tảng đặc biệt của nó, vượt ra
ngoài sự kết hợp miễn cưỡng đó.
Sự lẩn quẩn trong mớ bòng bong CNTB và CNXH làm người ta quên mất
rằng cần phải có thêm các chủ thuyết tự do làm bệ đỡ cho tinh thần tự do
của một nền dân chủ hiện đại. Không phải ngẫu nhiên mà cho đến hôm nay
các trí thức cộng sản vẫn gọi các quốc gia phương Tây và Hoa Kỳ là các
nước "tư bản" chứ không phải là "dân chủ tự do". Đó là sự thiển cận xuất
phát từ sự đề cao quá đáng các định chế kinh tế mà bỏ qua sự hiện diện
vô cùng quan trọng của các định chế chính trị, văn hoá...
Các chủ thuyết xã hội, đặc biệt là chủ nghĩa Marx chỉ tập trung
vào mục tiêu đánh đổ chủ nghĩa tư bản, thực hiện công cuộc "cào bằng"
đầy bạo lực và khiên cưỡng, đề xuất mô hình kinh tế tập trung bao cấp để
thay thế chủ nghĩa tư bản... chứ chưa bao giờ thiết lập một nền tảng tư
tưởng hữu lý cho việc kiến tạo các định chế quyền lực và xã hội nhằm
bảo vệ tự do cá nhân, xây dựng một nhà nước dựa trên sự đồng thuận của
người dân, xây dựng khế ước quyền lực...Đối với chủ thuyết này, Hiến
pháp, pháp trị, tam quyền phân lập, cân bằng và kiểm soát, tự do, nhân
quyền... chỉ là công cụ thống trị của nhà nước tư sản và họ cố tình gạt
bỏ các giá trị này ra khỏi trung tâm lập thuyết của họ. Ngày nay, để
tiếp tục tồn tại và biện minh cho sự tồn tại đó, các lý thuyết gia xã
hội cố vay mượn các giá trị tự do (mà họ không xây dựng được) từ chủ
nghĩa tự do hợp hiến để bù đắp cho sự thiếu hụt căn bản này.
Trong khi đó, các nhà tư tưởng của chủ nghĩa tự do hợp hiến đã làm
tất cả những công việc quan trọng nhằm đúc kết nên những nguyên tắc nền
tảng mà từ đó các chế độ dân chủ hiện đại được xây dựng nên. Họ thiết
lập và biện minh không mệt mỏi cho các giá trị tự do dân chủ mà ngày nay
chúng ta đang cổ vũ. Bởi vậy, các nền dân chủ hiện đại thực ra được
thai nghén trong tinh thần đề cao tự do, nhân quyền và nhân phẩm của chủ
nghĩa tự do hợp hiến, chứ nó chưa bao giờ là con đẻ của chủ nghĩa xã
hội, dù là chủ nghĩa xã hội bạo lực kiểu Marx hay chủ nghĩa xã hội dân
chủ. Nhìn nhận sự thành công của các nền dân chủ hiện đại như Thuỵ Điển
và các nước Bắc Âu như là kết quả của phiên bản mới - chủ nghĩa xã hội
dân chủ - là một ngộ nhận lớn.
Chủ nghĩa tự do hợp hiến
Chủ nghĩa tự do có nhiều xu hướng khác nhau. Các nhà tư tưởng của
chủ nghĩa TỰ DO KINH TẾ đề cao quyền tư hữu, tự do khế ước và do đó họ
ủng hộ chủ nghĩa tư bản laissez-faire và một Nhà nước càng nhẹ càng tốt.
Nhưng thực tế cho thấy, kiểu tự do này sẽ giúp duy trì những lợi thế
vĩnh viễn của tầng lớp giàu có và quyền thế trong xã hội, còn những
người bị gạt ra bên lề xã hội sẽ khó có cơ hội để vươn lên bởi đơn giản
là họ có rất ít cơ hội. Tự do kinh tế chưa đủ để thúc đẩy tự do cá nhân
và dân chủ thực sự, mà nó còn đào sâu các bất bình đẳng xã hội do khoảng
cách quá lớn về tiềm lực kinh tế và cơ hội chính trị. Tình trạng các
quốc gia phương Tây trong giai đoạn phát triển cao của cuộc cách mạng kỹ
nghệ lần thứ hai đã cho thấy nhược điểm của chủ thuyết tự do cổ điển
này.
Trước những bế tắc xã hội không giải quyết được của chủ nghĩa tự
do kinh tế, các lý thuyết gia của chủ nghĩa TỰ DO XÃ HỘI đã đưa ra luận
thuyết của mình để giải quyết các bất công và mâu thuẫn xã hội đồng thời
đưa ra một số câu trả lời cho vấn đề Công lý. Với sự công nhận vai trò
quan trọng của Nhà nước trong việc duy trì trật tự xã hội bằng hệ thống
luật pháp, tạo không gian pháp lý ổn định cho các hoạt động dân sự, làm
trọng tài cho các thoả thuận tự do của người dân, tái phân phối một phần
các nguồn lực xã hội qua chính sách thuế, và tăng cường bình đẳng cơ
hội cho những người ở tầng lớp dưới qua các chương trình phúc lợi xã
hội...., chủ nghĩa tự do xã hội đã giúp các nền dân chủ hiện đại sửa sai
các khiếm khuyết của chủ nghĩa tự do kinh tế. Trong khi đó, phương cách
của chủ nghĩa xã hội là nền kinh tế tập trung, một nhà nước trung ương
đầy quyền lực để áp đặt mô hình kinh tế này, kết quả là cho ra đời những
Nhà nước toàn trị tàn bạo nhất trong lịch sử nhân loại.
Độc tài hay Dân chủ mới là mấu chốt
Ngày nay những người xã hội đã cải biến chủ thuyết của mình theo
kiểu "đẽo chân cho vừa giày" để phù hợp với không gian chính trị dân chủ
và xã hội tự do. Các đảng xã hội cũng thay đổi để tiếp tục tồn tại và
tham gia lãnh đạo quốc gia cùng với các đảng cánh hữu. Tùy thuộc vào bối
cảnh văn hoá, kinh tế và chính trị cũng như các định chế xã hội mà các
đảng cánh tả ở những nền dân chủ lâu đời có thể dành được sự ủng hộ của
người dân hay không. Nhưng điều quan trọng là đảng phái này chỉ mang cái
danh "xã hội" nhưng thực chất họ đi gần với chủ nghĩa tự do xã hội hơn
là chủ nghĩa xã hội (xin lưu ý sự khác biệt này) và mọi hoạt động đảng
phái cũng như hoạt động quyền lực của họ đều phải nằm trong không gian
chính trị do chủ nghĩa tự do hợp hiến thiết lập và quy định từ lâu.
Gán ghép các thành tựu chính trị-xã hội ngoạn mục ở các quốc gia
dân chủ Bắc Âu cho chủ nghĩa xã hội (có sự kết hợp của chủ nghĩa tư
bản), mà bỏ qua dấu ấn sâu sắc của chủ nghĩa tự do hợp hiến ở các quốc
gia này là quá gượng ép và thiển cận. Tiếp tục đề cao vai trò của một
phiên bản chủ nghĩa xã hội mới trong không gian chính trị dân chủ tự do
của các quốc gia phương Tây chỉ là một cách để các trí thức cộng sản ở
Việt Nam giảm nhẹ những sai lầm, đổ vỡ và tội ác mà các nhà nước độc tài
xã hội chủ nghĩa đã gây ra ở phương Đông nói chung và ở Việt Nam nói
riêng; để tuyên truyền cho luận điệu rằng: chủ nghĩa xã hội không sai,
chỉ là chúng ta chưa biết cách vận dụng...
Thời đại ngày nay, thế giới đã đổi thay, nhu cầu dân chủ hoá của
các dân tộc đang nằm dưới chế độ độc tài khẩn thiết hơn bao giờ hết. Vì
thế thật không phù hợp khi tốn công sức để bàn về chủ nghĩa tư bản, chủ
nghĩa xã hội hay sự kết hợp của chúng. Trong khi cái thực sự cần bàn là
dân chủ, tự do, nhân quyền và công lý...Thiết nghĩ, tại sao chúng ta
không đặt cái di sản xã hội chủ nghĩa nặng nề ấy xuống để bắt đầu bàn về
những chủ đề quan trọng hơn cho đất nước, những giá trị mang tính phổ
quát, vượt ra khỏi biên giới hạn hẹp của mọi chủ nghĩa?
Trí thức là tầng lớp tinh hoa mở đầu cho mọi tiến bộ, đã đến lúc
các trí thức cộng sản Việt Nam phải làm một cuộc cách mạng tư tưởng để
nhận thức sinh động rằng cái gốc của vấn đề ở đây không chỉ là chủ nghĩa
tư bản hay xã hội, mà chính là Tự do hay Nô lệ, Dân chủ hay Độc tài!
Nếu không làm được điều này, họ sẽ tiếp tục đi bên lề những vận động
tích cực trong tương lai của đất nước.
Bài viết thể hiện cách hành văn và quan điểm riêng của tác giả.
