Hôm nay, đọc lại hồi kí của cụ NHL thấy cụ viết nhiều điều vẫn còn
tính thời sự. Xin trích vài đoạn bị cắt khỏi bản in ở VN nhưng in đầy đủ
bản trên mạng và xuất bản bên Mĩ. Ông viết về tình trạng y tế, tư pháp,
xã hội, kì thị vùng miền, và đạo đức xuống cấp sau 1975. Một số sự thật
này chắc còn xa lạ với các bạn trẻ, nhưng đọc để "ôn cố tri tân" thì
cũng có ích.
===
"
Y tế
Dân trong ấp, xã bị bệnh thì lại họ (nhân viên y tế nông thôn)
trước, họ không trị được thì đưa ngay lên quận; quận có bác sĩ đa khoa,
trị không được thì đưa ra tỉnh; tỉnh có bác sĩ chuyên khoa, đủ dụng cụ,
đủ thuốc… Lần lần nhân viên y tế nông thôn vừa làm việc vừa học thêm,
có thể lãnh trách nhiệm quan trọng hơn, đưa lên giúp việc ở quận. Chính
sách đó rất họp lí và chính quyền mình cũng đã áp dụng nó. Đó là một
điểm tấn bộ.
Nhưng vì chiến tranh, nhân viên y tế các cấp của mình da số ít được
học, nên chúng ta thấy những y sĩ (y sĩ Bắc có quyền ra toa, nhưng kém
bác sĩ một bực), học chỉ tới lớp năm (hết cấp I), chỉ biết dăm chục tên
thuốc, không biết đo huyết áp, không biết thế nào là đau mắt hột… chỉ
đáng làm một nhân viên y tế nông thôn thôi. Còn bác sĩ được đào tạo ở
Bắc thì xét chung, sự hiểu biết cũng kém xa bác sĩ đào tạo ở Nam… Nhân
viên y tế nông thôn cũng thiếu, tinh thần trách nhiệm rất thấp: một
huyện nọ người ta tiêm thuốc ngừa dịch tả cho ba người lớn và chín trẻ
em thì tám trẻ chết.
Tệ nhất là nạn thiếu thuốc, thiếu cả thuốc đỏ, thuốc tím, do đó sinh
ra nạn ăn cắp thuốc, ra toa cho người không có bệnh để họ bán thuốc chợ
đen.
Cũng may mà có hằng trăm ngàn kiều bào ở ngoại quốc gửi thuốc về giúp
thân nhân, nếu không sức khoẻ của dân sa sút không biết tới đâu.
Tệ nhất là nạn thiếu vệ sinh… từ cơ quan tới đường sá, tư gia, đâu
đâu cũng dơ dáy… Nhiều cơ quan nuôi gà, heo ngay trong phòng của họ, và
từ trên lầu thượng họ trút nươc dơ xuống đường. Phòng bệnh nhân trong
các bệnh viện hôi hám không chịu nổi; phải bịt mũi khi đi tới gần cầu
tiêu… người ta phóng uế đầy đường.
Tư pháp
Từ năm 1975, trường luật bị bãi bỏ. Sinh viên luật có thể xin chuyển
qua ngành kinh tế, ra làm các ngân hàng. Nhưng đa số bỏ học, làm phu
khuân vác, đạp xích lô… Đó là chuyện 1975. Nay thì thanh niên trí thức
làm đủ các việc lao động rồi, bổ củi mướn, chở cát, vác gạo…, không ai
ngạc nhiên, mà cũng không ai thương hại cho họ nữa, họ dễ dàng kiếm được
vài ba chục đồng một ngày mà lại tự do, chứ không làm thư kí ngân hàng
40 đồng một tháng thì sống sao nổi. Vả lại lao động là vinh quang mà. Nữ
sinh viên thì bán thuốc lá rời hoặc quần áo cũ ở lề đường.
Năm 1975 có lần tổ chúng tôi họp để xử một người trong tổ mắc một tội
nào đó tôi không nhớ. Ông tổ trưởng đề nghị hai cách trừng trị… Cách
nào được nhiều người đồng ý thì theo cách đó… Khi phường có toà án nhân
dân rồi (năm 1978?) thì để toà xử. Một “ông toà” là học trò cũ của một
bạn tôi. Tôi hỏi cậu ta: “Cháu xử theo luật nào?” Cậu ta cười, đáp: Cháu
đặt ra luật để xử - Thực vậy sao? - Dạ, bây giờ ai đặt luật cũng được.
Vì có bộ luật nào đâu?
Thất bại trong hoà bình
Thất bại lớn nhất, theo tôi là không đoàn kết được quốc dân. Tháng
5-1975, có ít nhất là 90% người miền Nam hướng về miền Bắc, mang ơn miền
Bắc đã đuổi được Mĩ đi, lập lại hoà bình, và ai cũng có thiện chí tận
lực làm việc để xây dựng lại quốc gia. Nhưng chỉ sáu bảy tháng sau, cuối
năm 1975 đã có đa số người Nam chán chế độ ngoài Bắc, chán đồng bào
Bắc…
Nguyên nhân chính theo tôi là người miền Bắc vơ đũa cả nắm, coi người
Nam là “nguỵ” hết, truỵ lạc, bị nhiễm độc nặng của Mĩ. Ngay hạng trí
thức miền Bắc như ông Đào Duy Anh cũng có thành kiến là dân Sài Gòn hư
hỏng quá rồi. Họ chỉ nhìn bề ngoài… Bọn thanh niên hư hỏng ở Sài Gòn mới
có nhiều, mà tỉ số không cao so với những thanh niên đứng đắn.
Người Bắc coi người Nam là nguỵ, đối xử người Nam như những thực dân
da trắng đối với dân “bản xứ”, tự cao tự đại, tự cho rằng về điểm nào
cũng giỏi hơn người Nam, đã thắng được Mĩ thì cái gì cũng làm được. Chỉ
cho họ chỗ sai lầm trong công việc thì họ bịt miệng người ta bằng câu:
“Tôi là kháng chiến, anh là nguỵ thì tôi mới có lí, anh đừng nói nữa”.
Chẳng bao lâu người Nam thấy đa số những kẻ tự xưng là kháng chiến, cách
mạng đó, được Hồ Chủ tịch dạy dỗ trong mấy chục năm đó, chẳng những dốt
về văn hoá, kĩ thuật - điều này không có gì đáng chê, vì chiến tranh,
họ không được học – thèm khát hưởng lạc, ăn cắp, hối lộ, nói xấu lẫn
nhau, chài bẩy nhau… Từ đó người Nam chẳng những có tâm trạng khinh
kháng chiến mà còn tự hào mình là nguỵ nữa, vì nguỵ có tư cách hơn kháng
chiến. Và người ta đâm ra thất vọng khi thấy chân diện mục của một số
anh em cách mạng đó, thấy vài nét của xã hội miền Bắc: bạn bè hàng xóm
tố cáo lẫn nhau, con cái không dám nhận cha mẹ, học trò cấp II đêm tới
đón đường cô giáo để bóp vú… Thì ra: “Nhìn xa ngỡ tượng tô vàng…”
Ngay giữa các đồng chí cũng không có tinh thần đoàn kết…Chính vì
thiếu đoàn kết nên trong cuộc hội họp nào người ta cũng hô hào “Đoàn
kết, đại đoàn kết”. Còn ở trong phòng họp thì ai cũng hoan hô tinh thần
đoàn kết, ra khỏi phòng rồi thì hết đoàn kết. Người ta chỉ đoàn kết với
nhau vì quyền lợi thôi; do đó mà có tinh thần bè phái, gia đình trị, và
miền Bắc có câu này: nhất thân, nhì thế, tam quyền, tứ chế.
Xã hội sa đoạ
Ở tỉnh nào cũng có một số cán bộ tham nhũng, cấu kết với nhau thành
một tổ chức ăn đút ăn lót một cách trắng trợn, không cần phải lén lút.
Có giá biểu đàng hoàng… Nếu một cán bộ nào bị dân tố cáo nhiều quá thì
người ta cũng điều tra, đưa cán bộ đó tới một cơ quan khác (có khi còn
dễ kiếm ăn hơn cơ quan cũ), đem người khác (cũng tham nhũng nữa) lại
thay. Ít tháng sau dân chúng nguôi ngoai rồi, người ta lại đưa kẻ có tội
về chỗ cũ. Người ta bên vực nhau (cũng là đảng viên cả mà) vì ăn chịu
với nhau rồi. Dân thấy vậy, chán, không phí sức tố cáo nữa. Có người còn
bảo: “Chống chúng làm gì? Nên khuyến khích chúng sa đoạ thêm chứ để
chúng mau sụp đổ…”
Lớn ăn cắp lớn, nhỏ ăn cắp nhỏ. Ăn cắp nhỏ thì chỉ bị đuổi chớ không
bị tội, vì “họ nghèo nên phải ăn cắp”, mà nhốt khám họ thì chỉ tốn gạo
nuôi… Ăn cắp lớn, không thể ỉm được thì phải điều tra, bắt giam ít lâu,
rồi nhân một lễ lớn nào đó, ân xá; không xin ân xá cho họ được thì đồng
đảng tổ chức cho vượt ngục rồi cùng với gia đình vượt biên yên ổn.
Trong một xã hội như vậy, con người dễ mất hết nhân phẩm, hoá ra đê
tiện, tham lam, bất lương, nói láo, không còn tình người gì cả.
Năm 1975 đa số các cán bộ, công nhân viên ở Bắc vào thăm gia đình, họ
hàng ở trong Nam, còn giữ chút thể diện “cách mạng”, bà con trong này
tặng họ gì thì họ nhận, chứ không đòi; về sau họ không giữ kẽ nữa, tặng
họ một thì họ xin hai, không tặng họ cũng đòi, khiến một ông bạn tôi bực
mình, nhất định đóng cửa không tiếp một người bà con, bạn bè nào ở Bắc
vào nữa…
Một nhà văn đất Bắc làm cho một tờ báo nọ nhờ một nhà văn trong Nam
viết bài, hứa sẽ trả bao nhiêu đó. Viết rồi, đưa họ, họ đăng, nhưng kí
tên của họ rồi đưa cho nhà văn trong Nam nửa số tiền nhuận bút thôi, còn
họ giữ lại một nửa. Vừa ăn cắp văn, vừa ăn chặn tiền. Chưa bao giờ miền
Nam có bọn cầm bút bẩn thỉu như vậy. Một bạn học giả của tôi ở Bắc
khuyên tôi đừng giao bản thảo của tôi cho ai hết, không tin ai được cả,
họ sẽ đạo văn.
Sống dưới chế độ cộng sản, con người hoá ra có hai mặt như Sakharov
đã nói: chỉ giữa người thân mới để lộ mặt thật, còn thì phải đeo mặt nạ;
luôn luôn phải đề phòng bạn bè, láng giềng, có khi cả người trong nhà
nữa. Người ta tính cứ 5 người thì có 1 người kiểm soát từng ngôn ngữ,
hành vi của 4 người kia… Ở Nga thời Staline như vậy, ở Bắc những năm
1954-1960 cũng gần như vậy; ở Nam đỡ hơn vì đa số người trong này không
chịu làm thứ mật thám chìm đó…
Mình theo cả những lầm lẫn của người
So sánh những nhận xét của tôi ở trên với những điều tôi đã được đọc
trong mươi cuốn về đời sống ở Nga Sô, Trung cộng, tôi thấy chính sách
của mình y hệt như chính sách của hai nước đàn anh đó, những lầm lẫn của
mình chính là những lầm lẫn của họ.
Năm 1947, sau 30 năm cách mạng dân Nga cũng bị nhồi sọ như dân mình,
xã hội cũng có những sự bất công… cũng có nạn bè phái như mình; cũng có
lệ mhốn thưởng một cán bộ thì cho thêm một số tiền bỏ vào bao thư riêng;
các ông lớn của họ cũng cách biệt quần chúng như ở nước mình;những kẻ
gian trá cũng có thể lén lút làm mọi cái xấu xa, miễn là đừng chống
chính quyền; người Nga nào cũng có hai mặt, ra ngoài thì khác như mình.
Họ cũng trọng hồng hơn chuyên, cũng thay đổi chủ trương, chương trình
liền liền, thợ họ cũng không đủ ăn, công việc gì cũng không chạy; cán
bộ của họ cũng sợ trách nhiệm như cán bộ mình; chính sách cải tạo còn
tàn nhẫn hơn chính sách của mình; sự tổ chức bầu cử y như mình, v.v…
Trung Hoa cũng có thời “trăm hoa đua nở” rồi mấy tháng sau hoa lại bị
cấm nở; trăm hoa của mình cũng đua nở sau Trung Hoa ít tháng, và cũng
bị cấm nở sau họ ít tháng. Năm 1966 mình khôn hơn Trung Hoa là không làm
cách mạng văn hoá, nhưng năm 1978 mình cũng đã chuẩn bị kĩ để phát động
một cuộc cách mạng văn hoá như họ, tính đốt hết các sách báo ở miền
Nam… cách thức phụ cấp cho sinh viên, đối đãi với trí thức, chính sách
học tập chính trị, hội họp ở phường, ấp, dăng, dán biểu ngữ ở khắp nơi,
phát thanh bằng loa oang oang mà không ai buồn nghe…; cả lối giáo dục
trẻ em, bổ túc văn hoá, công trình khai quật cồ tích chung quanh đền
Hùng… mình đều theo sát gót Mao Trạch Đông.
Tôi có cảm tưởng rằng mình chép đúng đường lối của hai nước đàn anh,
không xét hoàn cảnh, dân tình, phong tục của mình có khác họ hay không.
Tôi chưa thấy mình có một sáng kiến gì cả, ngay cả những danh từ như
biên chế, phụ đạo, tham quan, tranh thủ… mình cũng chép nguyên của Trung
Hoa."
