R.C. - The Economist
Diên Vỹ, X-Cafe chuyển ngữ
Một năm với sự chấn động bắt mắt và đầy kịch tích ở châu Âu và
thế giới Ả Rập. Châu Âu vẫn đùa bỡn vớn sự sụp đổ kinh tế lẫn chính trị,
thế giới Ả Rập chỉ đơn giản nổ bùng. Trong cả hai trường hợp, những hệ
quả toàn diện của những sự kiện trong năm vẫn chưa xác định rõ; chúng ta
chỉ có thể nói một cách chắc chắn rằng những quốc gia như Libya và Hy
Lạp đã trải qua một thay đổi khác thường và chắc chắn sẽ không còn như
xưa.
Nhưng một phần khác của thế giới cũng đã có được một năm chuyển mình
thay đổi: Đông Nam Á. Rõ ràng là nó không có một cú bật vượt bực như tại
Trung Đông; những thắng lợi ở đây thì nhỏ nhoi hơn, sự xoay chuyển cũng
ít rõ rệt. Nhưng những nguồn lực được giải toả trong năm nay thì có thể
khó mà ngăn chặn, trong trường hợp đó, chúng sẽ có thể sẽ đem đến những
chuyển biến không thể đảo ngược tại một trong những khu vực bảo thủ về
chính trị nhất trên thế giới. Xa hơn nữa, toàn bộ điều này đã đạt được
với rất ít máu đổ cũng như chẳng có khủng hoảng tài chính. Hãy gọi chúng
là những cuộc cách mạng lịch thiệp.
Hãy xem xét chúng theo từng quốc gia một. Miến Điện có lẽ đã có một
bước đi dài nhất trong một thời gian ngắn nhất. Vào tháng Ba một chính
quyền dân sự bề ngoài với một tổng thống mới, vốn là một tướng giải ngũ,
đã lên thay thế sau nhiều thập kỷ dưới thể chế quân sự độc tài. Một
quốc hội đang bắt đầu hoạt động, và người lãnh đạo không chính thức của
phe chống đối, Aung San Suu Kyi, người đã được trả tự do vào cuối năm
ngoái sau nhiều năm bị giam giữ tại gia, dường như đã được chính quyền
chấp nhận như là một thành viên. Luật lệ báo chí nghiêm ngặt đã được nới
lỏng và những tù nhân chính trị đã bắt đầu được trả tự do.
Tại Malaysia, thủ tướng Najib Razak vừa qua đã thông báo bãi bỏ hai
điều luật nội an nổi tiếng hà khắc, việc nới lỏng những kiểm soát về
truyền thông cũng như những biện pháp tự do hoá khác. Bản thân chính phủ
cũng đã quảng bá rằng những đổi mới này sẽ thiết lập những thay đổi
toàn diện nhất mà đất nước này từng chứng kiến kể từ ngày giành độc lập
từ Anh vào năm 1957. Tại Thái Lan, đảng Vì Nước Thái của cựu thủ tướng
bị loại bỏ Thaksin Shinawatra, hiện đang được người em gái của ông là
Yingluck lãnh đạo, đã có một chiến thắng mạnh mẽ trong cuộc bầu cử vào
tháng Bảy. Bắt rễ một phần từ phong trào “áo đỏ” trong nước, nhiều người
trong đảng Vì Nước Thái đã vận động cho việc thay đổi chính trị mạnh
mẽ, bắt đầu với hai cơ quan bảo thủ (và cấm kỵ) nhất của Thái Lan là
quân đội và hoàng gia.
Thậm chí tại Singapore nhỏ bé, cực kỳ ổn định, đảng cầm quyền Nhân
Dân Hành Động, cũng như người anh đồng phái Malaysia, vốn nắm quyền từ
khi giành độc lập từ Anh, cũng đã không tránh được những ngọn gió cách
tân. Trong cuộc tổng tuyển cử vào tháng Năm, lượng phiếu họ giành được
đã nằm ở số thấp nhất từ trước đến nay; trong cuộc bầu cử tổng thống vào
tháng Tám ứng cử viên của đảng Nhân Dân Hành Động đã thắng cử một cách
vất vả. Đây là những bước lùi chưa từng thấy từ đảng của Lý Quang Diệu.
Đảng Nhân Dân Hành Động đã hứa sẽ “lắng nghe”. Thậm chí có thể còn đáp
ứng.
Việc gì đã khiến cho hàng loạt những thay đổi hàng loạt này? Điều nổi
bật nhất là, không như những nước Ả Rập, đa số những việc này là thay
đổi chính trị từ trên xuống; chính quyền, chứ không phải là “đường phố”,
thường đã nắm giữ quá trình thay đổi, hướng nó vào những hành động
chính trị có giới hạn tại những quốc gia như Miến Điện và Malaysia. Tuy
nhiên, chính quyền chắc chắn là đã bị hích nhẹ, thậm chí bị thúc đẩy,
bởi sự đe doạ trực tiếp từ sức mạnh của quần chúng.
Ví dụ như nhiều đổi mới của Malaysia, đã chỉ xảy ra sau khi chính
quyền vụng về tìm cách đàn áp một cuộc biểu tình vào tháng Bảy tại Kuala
Lumpur. Những người biểu tình không đòi hỏi những cách tân mạnh mẽ mà
chỉ là những thay đổi nhỏ trong hệ thống bầu cử, nhưng họ đã bị cảnh sát
đàn áp trên đường phố với hơi cay và vòi rồng. Một chính phủ ngượng
ngùng, đối diện với cơn bão chỉ trích trong và ngoài nước, đã nhanh
chóng loại bỏ chính những luật lệ an ninh mà họ đã dùng để biện giải cho
việc đàn áp trước đấy.
Tương tự, tại Thái Lan những người áo đỏ sẽ cho rằng thắng lợi của họ
là kết quả của những năm tranh đấu theo sau việc vị anh hùng của họ,
ông Thaksin bị loại bỏ sau cuộc đảo chính vào năm 2006. Khoảng chín mươi
người đã bị giết tại Bangkok vào năm ngoái trong những đụng độ giữa
binh lính và những người áo đỏ. Và bạo lực đã bùng nổ thường xuyên ở
Miến Điện vì những yêu sách về thay đổi chính trị.
Miến Điện từ lâu đã là một khu vực thảm bại về kinh tế. Nhưng tại
những nơi khác trong vùng, áp lực đòi thay đổi thường đến từ nhận thức
rằng thay đổi chính trị và xã hội đã không đuổi kịp việc phát triển kinh
tế. Nhiều chính thể chấp nhận đổi mới trong năm nay vẫn chính là những
sản phẩm của môi trường chiến lược địa lý của thời kỳ chiến tranh lạnh,
khi ổn định chính trị là điều tiên yếu. Ví dụ như những luật lệ an ninh
gây tranh cãi của Malaysia, đã ra đời từ thời chính quyền thuộc địa Anh
đang chống lại phiến quân cộng sản.
Ở phương Tây, đặc biệt là Hoa Kỳ, từng khuyến khích những chính phủ
chống cộng vững vàng, ngay cả nếu, tại những nơi như Indonesia và Thái
Lan, điều ngày thường đồng nghĩa với chính thể quân sự độc tài. Tại
Thái, quân đội vẫn đóng một vai trò chuyên can thiệp vào đời sống chính
trị. Thật thế, nhiều người đã e ngại rằng nó sẽ không thừa nhận chiến
thắng của đảng Vì Nước Thái năm nay - nhưng cho đến nay thì họ vẫn chấp
nhận. Trong nhiều khía cạnh Indonesia đã dẫn đường cho quá trình giải
phóng chính trị khi Tổng thống Suharto bị lật đổ trong một cuộc nổi dậy
của dân chúng vào năm 1998. Tuy nhiên sự vỡ mộng vì những chính trị gia
tham nhũng, và sự thất bại trong việc lập hiến những quyền tự do mới, đã
là một cảnh báo cho những nước khác trong khu vực.
Những nhà lãnh đạo chính trị được đúc từ chính sách từ thời chiến
tranh lạnh đã nhận thấy rằng một thế hệ trẻ hơn - những người khoảng 40
trở xuống - không còn chịu lắng nghe lời kêu gọi đoàn kết vì ổn định
ngày xưa. Họ muốn có những lựa chọn chính trị và xã hội cho chính mình.
Phản ứng dây chuyền?
Tại quốc gia Miến Điện bị bần cùng hoá, trật tự thay đổi đang đi
ngược chiều. Mối quan tâm của chính quyền là nhằm đuổi kịp các nước láng
giềng về mặt kinh tế, trong khi phe đối lập lại muốn cải cách chính trị
trước. Nếu cả hai đều xảy ra trong cùng lúc, điều này sẽ đặt một áp lực
khổng lồ lên những cơ quan quyền lực của quốc gia - Miến Điện thậm chí
có thể bị tan vỡ. Tuy nhiên bất chấp mọi rủi ro, nếu nó có thể làm được
cả hai việc, nó sẽ khuyến khích sự thay đổi tại những quốc gia khác như
Cambodia và Việt Nam. Và điều này sẽ gây áp lực như thế nào đối với
Trung Quốc, vốn đã quen với hàng loạt những kẻ độc tài cùng lý tưởng và
dễ bảo ở phía nam? Những tổng thống Mỹ như Lyndon Johnson có thể đã gọi
việc này là hiệu ứng domino.
Nguồn: R.C. - The Economist
