Nguyễn Trần Sâm
Putin hay một Sa Hoàng kiểu mới?
Khi kể tên các dân tộc có đóng góp lớn cho nhân loại, không thể không
nói đến nước Nga. Chỉ cần nhắc đến những cái tên người Nga như các nhà
văn Aleksandr Pushkin, Lev Tolstoy, Aleksandr Solzhenitsyn,… các nhà
soạn nhạc Pyotr Chaikovsky, Dmitry Shostakovich,… các nhà khoa học Pyotr
Kapitsa, Andrey Kolmogorov,… các vị tướng soái Mikhail Kutuzov, Georgi
Zhukov,… hay công lao của nước Nga trong việc đập tan các nhà nước
phát-xít Đức và quân phiệt Nhật, cũng đã thấy phần nào tầm vóc vĩ đại
của dân tộc này.
Mặc dù vậy, cuộc sống của người dân Nga cho đến đầu thế kỷ XXI này
vẫn chưa thoát khỏi những bi kịch. Xã hội Nga vẫn chưa thật sự có dân
chủ. Đời sống người dân Nga vẫn còn khá chật vật, và người Nga đi ra
nước ngoài vẫn còn bị kỳ thị. (Tất nhiên đây là so sánh với châu Âu và
Bắc Mỹ, chứ không so với Việt Nam hoặc Triều Tiên.)
Lý do chính có lẽ ở chỗ nhiều tầng lớp người Nga vẫn chưa có bản lĩnh
và nhận thức tốt về chính trị – xã hội, chưa có tác phong sống năng
động và vẫn còn tâm lý dựa dẫm vào nhà nước, trông chờ vào “lãnh tụ”.
Trên một nền dân trí như vậy, giới quan chức thường lợi dụng sự nhẹ
dạ của quần chúng để tạo ra sự sùng bái cá nhân cùng một guồng máy cai
trị hà khắc, tiếp tục chính sách ngu dân. Đối với họ, những thành tựu
của dân tộc trở thành phương tiện để họ gieo vào đầu dân chúng tâm lý tự
tôn dân tộc đến mức ngông cuồng. Về đối ngoại, họ lợi dụng những ưu thế
của dân tộc, trong đó có ưu thế về vũ khí, và tâm lý bài ngoại của dân
chúng để gây rắc rối trong quan hệ với các nước khác. Rồi sự rắc rối và
căng thẳng trong quan hệ đối ngoại lại được họ lợi dụng để kích động
tiếp tinh thần bài ngoại và củng cố địa vị thống trị trong nước.
Ít nhất trong vài thế kỷ qua, giới cầm quyền Nga – kể cả lãnh tụ Liên
Xô người Gruzia Iosif Stalin (Jugashvili) – luôn theo đuổi chính sách
bành trướng. Với các nước láng giềng vốn nhỏ hơn, họ tìm mọi cách gây
sức ép hoặc ve vãn để các nước này tham gia vào các cơ chế do người Nga
thao túng. Việc thành lập Liên Bang Soviet vào năm 1922 và mở rộng nó
trong 3 thập niên tiếp theo là một trong những động thái như vậy. Với
các cường quốc phương Tây, chính quyền Nga luôn làm mình làm mẩy, và đặc
biệt luôn tiến hành chính sách chạy đua vũ trang và cố tìm cách mở rộng
(một cách vô vọng) vùng ảnh hưởng của mình. Các cuộc giao tranh với
người Cosack ở Ukraina, người Tatar ở Crym, xung đột với đế chế Ottoman
(Thổ Nhĩ Kỳ), chiếm đóng Phần Lan trong thế kỷ XIX là những thí dụ về
chính sách bành trướng đó. Gần đây nhất, khi hai nước “đàn em” là Gruzia
(2008) và Ukraina (2014) ngả sang phương Tây, giới cầm quyền Nga đã vô
cùng tức tối và ra tay “trừng phạt”, đẩy dân hai nước này vào thảm họa
chiến tranh. Về Ukraina, Vladimir Putin còn liên tục đưa ra những phát
biểu bóng gió rằng phần lớn lãnh thổ Ukraina thực ra là một phần của Nga
(và để vuốt ve người hàng xóm Ba Lan, ông ta nói Lviv – hay Lwow, Lvov –
phải trở về với nước này), rằng Nga phải “lấy lại” Kiiv (Kiev).
Chính sách bài phương Tây và chạy đua vũ trang, sự tranh giành ảnh
hưởng và thái độ ngang ngược trước các nước lân bang nhỏ yếu hơn trong
đối ngoại, cùng với sự cai trị độc đoán trong đối nội là những nguyên
nhân dẫn đến sự yếu kém trong phát triển kinh tế và sự sụt giảm uy tín
không chỉ của nhà nước Nga, mà còn cả của dân tộc Nga trên trường quốc
tế. Người Nga đi sang phương Tây không chỉ bị coi thường vì sự nghèo
hèn, mà còn bị ghét vì đến từ một quốc gia hay kiếm chuyện, không hòa
nhập được với cộng đồng quốc tế. Nước Nga càng trơ trọi thì nhà cầm
quyền Nga càng điên lên, càng tìm cách o ép các nước nhỏ phải theo mình.
Và họ không bao giờ tự hỏi vì sao các nước “đàn em” từng rất thân thiết
cứ dần bỏ họ mà đi (trừ những nước mà nhóm cầm quyền được Kreml nuôi
béo). Những người Nga hiểu biết nhận thức rõ điều này, nhưng họ không
làm gì được.
Trong quá khứ, giới cầm quyền Liên Bang Soviet, mà thành phần quyết
định là Nga, trong khi tìm cách bành trướng đã vô tình tự cô lập và làm
suy yếu chính mình. Kết quả là sự tan ra của liên bang này và sự sụp đổ
của thể chế XHCN ở tất cả các nước thành viên Liên Bang. Sự theo đuổi
chính sách của các Sa Hoàng trong thời đại mới tất yếu cũng sẽ dẫn đến
sự cô lập ngày càng trầm trọng của Nga trên trường quốc tế. Việc lợi
dụng thứ vũ khí mạnh hơn cả bom hạt nhân là dầu và khí đốt để làm các
nước bạn hàng phải điêu đứng chắc chắn sẽ không thể duy trì lợi thế của
nước Nga được lâu. Những đối tác châu Âu đang tìm cách để thoát dần khỏi
ảnh hưởng của nguồn cung khí đốt từ Nga. Giá dầu và khí đốt trên thị
trường quốc tế đang tiếp tục giảm. Giá trị của đồng ruble Nga cũng đang
xuống dốc. Các nhà đầu tư, kể cả chính người Nga, đang theo nhau rút vốn
khỏi Nga để đầu tư sang các thị trường khác.
Trong những ngày vừa qua, tổng thống Nga Putin một mặt vẫn tiếp tục
đe dọa Ukraina và phương Tây, nhưng mặt khác đã có những động thái xuống
thang rõ rệt. Điều đó không phải do lòng trắc ẩn của ông ta trước số
phận của người dân Ukraina hay của người dân Nga ở Ukraina, mà nó thể
hiện thế yếu và việc ông ta đã thấm đòn. Nếu tiếp tục chính sách thù
địch với phương Tây và các nước láng giềng, kinh tế Nga trong những năm
tới sẽ hết sức khó khăn và khủng hoảng ở Nga là không tránh khỏi, giống
như ở Liên Xô những năm 1980. Khi đó, xã hội Nga sẽ bị xáo trộn một lần
nữa, giống như Liên Xô năm 1991, và tập đoàn Putin sẽ khó lòng giữ được
vai trò cầm quyền. Một mình Nga cùng với vài nước đàn em không thể chống
lại được cả thế giới phương Tây hiện vẫn rất hùng mạnh và vẫn đang có
ảnh hưởng quyết định nhất đối với tương lai của hành tinh.
Có thể nói giới cầm quyền Nga cho đến tận những năm đầu thế kỷ XXI
này vẫn hành xử theo cách của các Sa Hoàng trước đây. Không phải ngẫu
nhiên mà thủ tướng Đức Angela Merkel, người mà vài năm trước đã thể hiện
mối thiện cảm khá đặc biệt với Putin, gần đây đã phải thốt lên rằng bà
“không tin là ông ta đang sống với thực tại (in touch with the
reality)”, rằng Putin đang sống “trong một thế giới khác”.
NGUYỄN TRẦN SÂM
