Hạ Đình Nguyên
Tôi cố gắng đọc cho hết thư chúc Tết của Chủ tịch Nước Trương Tấn Sang, rồi đến Lời chúc Tết của TBT Nguyễn Phú Trọng. Đọc xong, không biết làm gì hơn, tôi lấy cuốc ra góc vườn làm cỏ, trong trí cứ hiện lên câu chuyện: “ Thằng bờm có cái quạt mo”.
Thằng Bờm là câu chuyện được truyền tụng trong dân gian, rất lâu đời
và phổ biến mà không người dân nào không biết. Câu chuyện thì ngắn gọn,
gồm những câu thơ lục bát, sự kiện diễn ra đơn giản, lời lẽ lại mộc mạc,
nhưng triết lý của nó lại thâm hiểm, độc đáo tạo nên nhiều cách hiểu
khác nhau, tùy cái tâm của người thưởng thức. Vì thế, nó là nguồn cảm
hứng cho sự sáng tạo trong dân gian về những “thằng bờm” khác nhau tùy
theo hoàn cảnh. Như cái tưởng tượng gây cười bể bụng của nhà văn Trần
Văn Thủy, về đoạn phim cha con thằng Bờm trong loạt phim “Hà Nội trong
mắt ai”
Ở vào thời đại xã hội chủ nghĩa, tất nhiên cũng có những “thằng Bờm
xhcn”, mà tính chất trào lộng, bi hài, chua chát gấp bội lần nguyên bản
của một thời đại văn minh lúa nước, vừa thấy thương mà tội nghiệp, như
nhóm “thằng Bờm cưa đá” ở vườn hoa Lý Thái Tổ Hà Nội ( để phá lễ kỷ niệm
40 năm mất Hoàng Sa), nhóm ‘thằng Bờm ném mắm tôm”( để phá việc phát tờ
rơi về tuyên ngôn nhân quyền), nhóm “thằng Bờm cướp dải băng” trên vòng
hoa tang ông LHĐ ở TP HCM ( vì ông LHĐ là người “khác” chính kiến), hay
nhóm thằng Bờm “diễn” Tết trồng cây cổ thụ, lại tưới bằng vòi sen dùng
cho tưới hoa hoặc rau cải của những lãnh đạo cười toe và nhóm tùy tùng
cười nịnh (!!!). Những cái bi hài của các thằng Bờm xhcn nầy lại mang
tính thời đại và có tổ chức hoành tráng. Cái ngốc trong “cha con thằng
Bờm” là khiêng cây tre đi xà ngang, gặp cái gì vướn thì đốn bỏ, để đưa
được cây tre vào nhà. Lợi có một, hại thì gấp trăm lần cho chính mình.
Cái ngốc của những bờm cưa đá, bờm mắm tôm, bờm giựt dải băng, bờm Tết
trông cây… có mục đích tổng thể và cao cả là để… bảo vệ Nhà nước XHCN !
Cười ra nước mắt chưa ? Người chứng kiến, hoặc chỉ nghe qua, cũng phải
bi phẩn, lại vừa xót xa cho nhân vật, và cho cả hoàn cảnh đẻ ra nhân
vật. Thế giới được một phen thưởng thức tài sản phi vật thể về hình
tượng thằng Bờm xhcn Việt Nam độc đáo, chưa từng có ở đâu.
Đọc thư chúc Tết của các vị Nguyên thủ Quốc gia Việt Nam mà nhớ tới
những ngày tháng ăn bo bo của những năm trước, quá ớn, dù cố gắng mà
nuốt vẫn không trôi. Bo bo không phải là thực phẩm chính của con người,
ít nhất thì người Việt cũng không quen dùng. Nhưng đó là hoàn cảnh Việt
nam vừa ra khỏi chiến tranh, nhưng nay thì đã khác. Các vị có hiểu gì về
người dân không ? Họ đang mong muốn gì, chờ đợi gì, đòi hỏi gì ? Những
lời lẽ giáo điều, công thức, khuông sáo, vô hồn mà cực kỳ nghèo khổ đã
không phải là thức ăn cần thiết của tình thế hôm nay. Vì thế, trong dân
chúng không một ai nhắc lấy một lời về các lời chúc Tết của các Ngài.
Còn ai hy vọng gì về một sự đổi mới.! Thử đọc các thông điệp đầu năm của
các nguyên thủ quốc gia trên thế giới có giống vậy không ? Dĩ nhiên
không. Nó nêu lên minh bạch những vấn đề căn bản, trọng tâm của tình
hình quốc gia mà người dân trông đợi ở lời nói chính thức của kẻ cầm
quyền vào dịp đâu năm. Nó không vơ vào mình thành tích của cả “nửa thế
kỷ trước” để kể công, trộn lẫn với những mong muốn mông lung, cùng với
những hô hào vô căn cứ, rồi thì chúc tụng và chào hỏi thân ái khơi khơi…
Thằng Bờm đã không phe phẩy mãi chiếc quạt mo của mình, nó đã cười
vui vì một giá trị tương đương đã được thỏa thuận, cái quạt mo có giá
trị tương đương một nắm xôi. Nó biết người biết ta, hài lòng, thực tiển,
và không tham lam, không mơ hồ về một giá trị ảo..
Phú Ông, không sinh ra vào thời kỳ cải cách ruộng đất, nên hiện diện
như một bậc hiền triết, độ lượng mà vui tính, đùa chơi với thằng bé, kín
đáo nêu lên một thứ triết lý đạo đức về giá trị tương đương. Giá như
thằng Bờm là đứa trẻ tham lam, cứ mang trong lòng một ảo tưởng phi
thường, thì “đến cuối thế kỷ nầy” liệu sẽ đổi được gì với cái quạt mo ấy
?! Dân gian cũng thích vui đùa nên khai thác khía cạnh “ngốc” của Bờm
để tạo niềm vui, cũng để tự trào về mình, không gây hại ai. Song, những
thằng Bờm xã hội chủ nghĩa, ngày càng đông, đang gây hại vô cùng cho Chủ
nghĩa xã hội, mà không biết “Chủ nghĩa xã hội” có biết không ! Rồi đây,
liệu cái ghế trong Hội đồng nhân quyền, hay một chân trong cái hiệp
định TPP có ổn không, do bởi cái hệ thống Bờm nầy gây ra ?
Trong ngày xuân cuốc cỏ, tôi mãi nghĩ chuyện “thằng bờm có cái quạt
mo” mà thấy lòng cũng được nguôi ngoai, càng thán phục văn hóa dân gian
ta tươi roi rói như ngày xuân../.
