Rất
vui lại được tâm sự cùng ông, trong bài viết ông có đề cập đến cách
thức giải quyết các vấn đề đã tồn tại trong quá khứ ở các thể chế độc
tài và độc đoán khi các thể chế này chuyển sang mô hình dân chủ. Đây là
một vấn đề rất quan trọng. Trong quá khứ, khi mô hình Xã hội chủ nghĩa
có những dấu hiệu suy thoái và sụp đổ tại Đông Âu. Các nước này đã có
nhiều giải pháp thích hợp. Các cuộc đối thoại đã diễn ra giữa các nhà
dân chủ và trí thức tiến bộ với các lãnh đạo cộng sản. Nhiều cuộc đối
thoại bàn tròn đã diễn ra ở Ba Lan, Hungari, Tiệp… Kết quả là quá trình
chuyển giao quyền lực diễn ra khá êm đẹp, các ghế tại Nghị viện được
chia cho các đảng viên cộng sản và các nhà dân chủ, nhiều đảng viên tiếp
tục giữ các chức vụ quan trọng. Trường hợp đáng tiếc duy nhất là
Roumani, quá trình chuyển giao quyền lực đã diễn ra trong bạo lực và
phải mất một khoảng thời gian dài tình hình mới ổn định trở lại.
Khi
đó tại các nước Đông Âu, có hai khuynh hướng khác nhau, một số người
mong muốn phải đưa ra ánh sáng những sai lầm của các nhà lãnh đạo thân
Liên Xô, một số khác không muốn nhắc lại quá khứ, vì theo họ, nhiều
người đảng viên đã tham gia vào hội nghị bàn tròn, và đóng góp quan
trọng vào quá trình cải cách chính trị, hơn nữa nhiều người vẫn còn giữ
vai trò lãnh đạo. Hai quan điểm này đều có cơ sở, nhưng quan trọng hơn
cả là tìm được sự đồng thuận.
Nếu
ví dụ, Việt Nam một ngày không xa, cũng sẽ có sự hợp tác giữa các nhà
lãnh đạo và những người có quan điểm cấp tiến để cùng nhau bàn bạc tìm
ra giải pháp cho đất nước, khi đó vấn đề quá khứ cũng sẽ được bàn đến.
Rất có thể cũng sẽ có hai khuynh hướng như vậy. Lúc đó người Việt Nam sẽ
phải giải quyết thế nào? Theo quan điểm riêng của tôi, người Việt Nam
cần tuân theo những giá trị đạo lí của cha ông chúng tôi, đó là sống
nhân ái, biết bỏ qua mọi sai lầm và tha thứ, như lời thi hào Nguyễn Du
khuyên “Thiện căn ở tại lòng ta, chữ tâm kia mới bằng ba chữ tài”, hay
như câu ca dao “Nhiễu điều phủ lấy giá gương, người trong một nước phải
thương nhau cùng”. Người Việt Nam không được phép có bất cứ sai sót nào
nữa, nếu không lịch sử sẽ lại lặp lại như cũ. Nhưng khi một thể chế dân
chủ được thiết lập, phải chăng, Nhà nước mới sẽ không nói gì về quá khứ,
theo tôi, các nhà lãnh đạo sau này vẫn phải thay mặt Nhà nước, xin lỗi
nhân dân, xin lỗi các nạn nhân, thừa nhận những thiếu sót để không bao
giờ mắc phải nữa. Luật hành chính ở Pháp thừa nhận lỗi của Nhà nước và
lỗi của các cá nhân. Khi một người thực thi chính sách của Nhà nước, nếu
chính sách đó sai và gây nhiều hậu quả, Nhà nước phải có trách nhiệm
xin lỗi người chịu thiệt hại và bồi thường cho họ và người thân. Nước
Pháp đã thừa nhận nhiều sai sót trong các chính sách của mình như việc
hợp tác với Đức quốc xã, việc chuyển nhiều người Do thái đến các trại
tập trung… Nước Nga cũng thừa nhận nhiều sai sót dưới thời Staline, đặc
biệt là việc Bộ chính trị của Đảng cộng sản Liên Xô, ra một nghị quyết
năm 1933, dưới sức ép của Staline, cấm người nông dân không được rời
làng quê, đồng thời tiến hành trưng thu lương thực, kết quả là gần 6
triệu người Ucraina chết đói năm 1933. Năm 2006, Quốc hội Ucraina đã
thông qua một đạo luật lên án nghị quyết này, coi đó là tội ác chống lại
loài người.
Một
hội nghị bàn tròn giữa các nhà lãnh đạo và những trí thức cấp tiến để
tìm ra những giải pháp cho tương lai là điều cần thiết. Tuân theo các
nguyên tắc đạo lí tốt đẹp của người Việt Nam cũng là điều bắt buộc phải
làm. Đối thoại giữa nhiều nhóm người sẽ đem lại nhiều lợi ích, tất cả
mọi người đều chiến thắng, những người cộng sản chút bỏ được một hệ tư
tưởng không hợp thời và trở về với nhân dân, lịch sử ghi nhận công lao
của họ, những người cấp tiến bắt tay cùng những người lãnh đạo cũ xây
dựng đất nước. Nhân dân bầu ra những người đại diện, tất cả các tù nhân
lương tâm được tự do và sum họp với gia đình. Tôi tin đó sẽ một trong
những ngày hạnh phúc nhất trong cuộc đời mình.
Thành Đạt
