Bùi Văn Phú
Điều 4 Hiến pháp nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam xác định quyền lãnh đạo đất nước nằm trong tay Đảng Cộng sản Việt Nam.
Đảng này đã cai trị đất nước từ năm 1945, khi Việt Nam tuyên bố độc
lập và một thời gian đã có chính phủ liên hiệp do Hồ Chí Minh thành lập
với nhiều đảng tham gia nội các.
Nhưng cách tổ chức nhà nước hiện nay thì ba lãnh đạo to nhất nước,
Chủ tịch Nước, Tổng Bí thư, Thủ tướng, cũng như các bộ trưởng đều là
lãnh đạo cao cấp trong Đảng Cộng sản.
Ở miền Bắc, trước đây có Chủ tịch Hồ Chí Minh mà ít nghe đến Tổng Bí
thư. Chỉ có Lê Duẩn là Bí thư thứ Nhất cùng với người nắm chức Thủ tướng
là Phạm Văn Đồng.
Sau khi ông Hồ qua đời năm 1969, Lê Duẩn trở thành Tổng Bí thư, một
chức vụ quyền hành nhất, giống như cách tổ chức nhà nước ở Liên bang Xô
Viết, mà thời Chiến tranh Lạnh thế giới nghe nhiều đến các Tổng Bí thư
Nikita Khrushchev, Leonid Brezhnev, Yuri Andropov và Mikhail Gorbachev.
Việt Nam trong giai đoạn từ 1969 đến 1986 vai trò của Chủ tịch Tôn
Đức Thắng hay Trường Chinh và Thủ tướng Phạm Văn Đồng cũng lu mờ trước
Tổng Bí thư Lê Duẩn.
Khi Lê Duẩn qua đời, Đại hội VI của Đảng vào năm 1986 công bố chính
sách đổi mới với bộ ba lãnh đạo có quyền ngang nhau. Có giai đoạn việc
phân chia quyền hành còn căn cứ vào yếu tố Bắc Trung Nam để ba miền đều
có đại diện trong thành phần lãnh đạo cao nhất nước.
Vai trò của Chủ tịch Quốc hội cũng đang được nâng tầm. Trước đây quốc
hội chỉ như con mộc cao su đóng vào những nghị quyết hay dự luật do
Đảng đưa xuống.
Nay Quốc hội đã có những đòi hỏi thanh tra công việc của cơ quan nhà
nước và gần đây đã thực hiện bỏ phiếu tín nhiệm Thủ tướng và một số bộ
trưởng do những sai phạm trong công việc, nổi cộm nhất là vụ tổng công
ty Vinashin.
Trước cuộc bỏ phiếu tín nhiệm, mà thực tế không có lựa chọn “bất tín
nhiệm”, đã có kêu gọi đòi Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng từ chức vì cách điều
hành yếu kém đưa đến thất thoát hàng trăm triệu đô-la trong Vinashin.
Nhưng ông Dũng không từ chức, mà qua vụ bỏ phiếu này Thủ tướng Nguyễn
Tấn Dũng đã củng cố lại vị trí của mình.
Có nhận định rằng văn hoá từ chức không có trong giới lãnh đạo Việt
Nam. Điều này đúng với lãnh đạo Đảng Cộng sản Việt Nam. Ông Dũng không
từ chức vì Đảng không muốn. Cũng như trước đây Thủ tướng Phan Văn Khải
đã muốn từ chức vì những chính sách cải cách của ông đề ra không được
đẩy mạnh thực hiện. Nhưng Đảng cũng không cho ông từ chức.
Như thế hiện nay ai thực sự có quyền tại Việt Nam: ông Trương Tấn
Sang, ông Nguyễn Tấn Dũng hay ông Nguyễn Phú Trọng? Câu hỏi này có lẽ
lãnh đạo của nhiều quốc gia cũng đặt ra. Vì có đến ba người đồng quyền
hành chính trị, lãnh đạo các nước sẽ không biết phải mời ai hay tiếp xúc
với ai nếu có những quan hệ cần bàn giữa hai quốc gia.
Tại những nước không cộng sản mà theo chế độ tổng thống hay chế độ đại nghị thì vai trò của người lãnh đạo rất rõ.
Ở Mỹ, Pháp, Nam Hàn, Philippines, Mexico, Indonesia thì tổng thống có
quyền hành cao nhất. Trong khi đó ở hệ thống đại nghị như Đức,
Nhật, Anh, Thái Lan, Malaysia, Ấn Độ thì quyền hành trong tay thủ tướng.
Với tổ chức lãnh đạo của Việt Nam cũng như ở các nước cộng sản còn
lại, lãnh đạo các quốc gia không cộng sản khó có thể mời Tổng Bí thư vì
không phải người tương nhiệm.
Tổng thống Mỹ đã mời Thủ tướng Phan Văn Khải, Nguyễn Tấn Dũng và Chủ
tịch Nước Nguyễn Minh Triết, Trương Tấn Sang, nhưng chưa bao giờ mời
Tổng Bí thư vì Lê Khả Phiêu, Nông Đức Mạnh hay Nguyễn Phú Trọng vì chỉ
là người đứng đầu đảng, không phải đại diện cho một quốc gia.
Năm 2000 Tổng Bí thư Lê Khả Phiêu sang Pháp và được Tổng thống
Jacques Chirac chính thức đón tiếp long trọng khiến có dư luận phản đối
vì không đúng với nghi thức ngoại giao.
Dù không là người đại diện quốc gia nhưng vai trò của các Tổng Bí thư
Lê Duẩn, Nguyễn Văn Linh, Đỗ Mười, Lê Khả Phiêu đã có tính lấn át quyền
hành của Chủ tịch hay Thủ tướng, điển hình như khi Thủ tướng Phan Văn
Khải muốn ký kết giao thương với Hoa Kỳ đã bị Tổng Bí thư Đỗ Mười cản.
Đến nay Đảng Cộng sản đã cầm quyền 58 năm, dài gần bằng cả một đời người.
Trong hơn nửa thế kỷ đó lãnh đạo cộng sản đã làm được những gì? Kể ra
thì nhiều thành tích chiến thắng quân sự: đánh đuổi người Pháp năm
1954, đánh bại người Mỹ năm 1975 và chống lại Trung Quốc xâm lược năm
1979.
Đạt thành công chiến trường, nhưng xây dựng đất nước thì chưa được
bao nhiêu. Gần bốn mươi năm từ ngày thống nhất, nước Việt Nam vẫn ì ạch
sau nhiều nước lân bang về nhiều mặt từ kinh tế, giáo dục, công nghệ cho
đến văn hoá, xã hội, chính trị.
Chậm phát triển có lẽ vì Việt Nam thiếu một người lãnh đạo giỏi và có
quyền trong thời bình. Trong thời chiến chỉ một người quyết định chính
sách là Lê Duẩn với quyết tâm giải phóng miền Nam bằng quân sự đã thành
công.
Sau hai thập niên bị cô lập vì Hoa Kỳ cấm vận, Việt Nam đang trên
đường hội nhập kinh tế toàn cầu và nay đang có những đòi hỏi cải cách
chính trị hầu nâng cao vị thế Việt Nam trên chính trường quốc tế.
Tuy nhiên Hà Nội thường biện luận rằng duy trì độc đảng sẽ có ổn định
để đất nước phát triển hơn là đa đảng gây xáo trộn và có nhắc đến thời
độc tài ở Nam Hàn với Park Chung Hee, Singapore với Lý Quang Diệu hay
Đài Loan với họ Tưởng.
Nhưng Park Chung Hee với Đảng Tân Dân chủ, Lý Quang Diệu với Đảng
Nhân dân Hành động hay Tưởng Giới Thạch, Tưởng Kinh Quốc với Quốc Dân
đảng là những lãnh đạo có nhiều quyền nên những quyết sách của họ đã đưa
đất nước tiến lên và chuyển hoá sang tự do dân chủ.
Còn Việt Nam trong những thập niên qua nếu có lãnh đạo nào đưa ra
những quyết sách thay đổi thì lại gặp lực cản ngay trong Bộ Chính trị vì
ý thức hệ, vì tranh giành lợi ích cá nhân nên đẻ ra tham nhũng như Lý
Quang Diệu đã có nhận xét về Việt Nam trong cuốn sách “One Man’s View of
the World” của ông mới xuất bản năm nay.
Thời đại toàn trị tại Việt Nam kéo dài đã hơn nửa thế kỷ. Đã đến lúc nên có cải tổ cơ chế cho Việt Nam.
Một thể chế mới với quyền hành dành cho Thủ tướng là đại diện đảng
chiếm đa số trong một một Quốc hội do toàn dân bầu chọn, trong đó có đại
biểu của ít nhất hai đảng đối lập nhau, giống như ở các nước theo
dân chủ đại nghị. Thủ tướng cũng kiêm luôn vai trò chủ tịch của đảng
cầm quyền. Còn Chủ tịch Nước là vị Nguyên thủ, đại diện cho quốc gia
trong các nghi lễ, ký kết các qui ước ngoại giao với bên ngoài.
Một nước Việt Nam tự do dân chủ sẽ hoà nhập với xu thế thời đại và được thế giới nể trọng.
© 2013 Buivanphu
