Sách Bên Thắng Cuộc của Huy Đức

Nguyễn Xuân Long

Theo blog Khoa học máy tính

Vừa đọc xong Bên thắng cuộc, phần một, của nhà báo Huy Đức. Mấy ngày mủa đông cuối học kỳ, còn bao nhiêu việc phải làm, báo phải review, bài phải nộp, thư giới thiệu phải viết. Nhưng không thể nào dứt ra được gần nghìn trang sách đầy ắp những dữ liệu, những thông tin mới và quen, những hồi ức Việt Nam chung và riêng, mà tôi tin hàng triệu người Việt đã mong đợi từ rất lâu. Có vài suy nghĩ không đầy đủ chép lại đây.

Đầu tiên là tựa đề “Bên thắng cuộc”. Thắng cuộc ở đây là thắng một cuộc binh đao huynh đệ tương tàn kết thúc vào ngày 30/4/1975. Thường thì câu chuyện hiển nhiên được viết bởi bên thắng cuộc, với một “chân lý” đã được đoán định sẵn. Nhưng nói theo Bertrand Russell, “War does not determine who is right — only who is left”. Cuốn sách là câu chuyện của những người còn lại từ cả hai phía của cuộc chiến, với nguồn tư liệu lấy từ ngay trong lòng bên thắng cuộc.

Tư liệu không phải là thông tin mật rút từ kho lưu trữ của CIA hay KGB hay Hoa Nam TB cục gì cả. Một số lượng lớn là tin chính thống, từ báo chí của chế độ (Sài Gòn Giải Phóng, Nhân Dân, v.v.), cùng với hồi ký, hồi tưởng của chính các cán bộ cao cấp của nhà nước. Rất ấn tượng là nguồn thông tin lấy từ hàng ngàn cuộc phỏng vấn của chính tác giả, một nhà báo kỳ cựu, tới các nhân chứng lịch sử, từ những vị lãnh đạo cao nhất, cho đến các thường dân. Huy Đức đã dày công, âm thầm thu thập trong suốt mấy chục năm qua.

Quyển sách này không đưa ra phân tích. Đó sẽ là việc các nhà lý thuyết. Quyển sách này mang cho ta biết nhiều thông tin và dữ liệu, bằng cách hành văn rất Huy Đức, rành rọt, bình tĩnh. Thông tin từ nhiều góc độ, từ những câu chuyện mà chúng ta có thể đã từng nghe đơn lẻ, thâm chí quen thuộc, dù cái logic của nó khi đặt đứng đơn lẻ thì chúng ta thấy không hiểu được. Khi các câu chuyện đơn lẻ ấy được sắp đặt lại có hệ thống, dưới bàn tay của Huy Đức, ta cảm nhận được sức mạnh hoang sơ của sự thật. Độc giả sẽ hình dung rõ hơn về một chặng lịch sử khốc liệt của dân tộc, những bi kịch của hàng triệu anh em đồng bào. Sẽ hiểu rõ hơn cái logic đằng sau những chính sách kỳ cục của chính phủ, và về cuộc đời những cá nhân đứng sau nó.

Quyển sách cũng cho thấy, ngay cả những nhân chứng quan trọng của lịch sử, kể cả những vị lãnh đạo cao nhất, những người đã đóng góp những mảng đề tài lớn cho quyển sách, phần lớn trong số họ cũng không hình dung được vị trí đích thực của mình trong dòng lịch sử, không giải thích được hết sự vận hành khó hiểu đã xảy ra ở đất nước mình lãnh đạo.

Anh Huy Đức từ lâu đã nổi tiếng với các bài chính luận sắc sảo, đầy nhiệt huyết. Nhưng đó là các bài viết chỉ vài nghìn từ. Với công trình hàng nghìn trang này ta thấy một phong cách scholar thực thụ. Các thông tin quan trọng hầu hết được trích dẫn tỉ mỉ và có sự đối chiếu nguồn cẩn thận. Mục chú thích ở cuối sách cho thấy sự công phu, dài đến 1/5 cuốn sách, cho biết nhiều chi tiết sâu sắc, nhưng không làm loãng đi mạch chảy của câu chuyện.

Tuy vậy có vẻ có sự chưa đồng đều về phong cách viết và chất lượng giữa các chương. Các chương trong Phần 1 (Miền Nam), về những ngày cuối của cuộc chiến, cải tạo, đánh tư sản, vượt biên và chiến tranh biên giới Tây Nam, đặc biệt xuất sắc. Có lẽ quá nhiều biến cố lịch sử bi thương trong một thời gian ngắn ngủi 5 năm, được dồn nén trong từng ấy trang sách, với một giọng văn rành rọt, có tiết chế, đã tạo nên một hiệu ứng tâm lý mạnh mẽ với người đọc. Ngược lại, các chương sau của Phần 2 (Thời Lê Duẩn) lại hơi “xìu”, chắc là cũng giống như phong cách các bác nông dân thời hợp tác xã ra đồng lúc 9 giờ sáng, các vị ủy viên BCT thời bao cấp ngồi nhàn tản đánh bài với giúp việc. Phần trích dẫn hồi tưởng của các chuyên viên về các lãnh tụ hơi nhiều và loãng. Tất nhiên ở nước mình được nghe nói những chuyện đời thường của lãnh tụ thế này vẫn là của hiếm, và có thể còn nhạy cảm. Chắc chắn đã có nhiều quyết định phải thỏa hiệp trong tổ chức về cấu trúc và nội dung, của Huy Đức. Có thể không thỏa mãn được mọi tiêu chí, nhưng tôi đánh giá cao nỗ lực của tác giả.

Đôi khi tôi vẫn hỏi sao đến giờ mới có một quyển sách về lich sử Việt Nam như của anh Huy Đức. Và khi quyển sách ra đời, ta không khỏi lo lắng cho anh, khi về nước có thể bị chính quyền làm khó dễ. Nhưng như Huy Đức đã viết: “Không ai có thể đi đến tương lai một cách vững chắc nếu không hiểu trung thực về quá khứ, nhất là một quá khứ mà chúng ta can dự và có phần cộng đồng trách nhiệm… Lịch sử cần được biết như nó đã từng xảy ra, và sự thật là một con đường đòi hỏi chúng ta không bao giờ bỏ cuộc.”

Tôi sẽ mua mấy bộ sách này để đem tặng một số người. Một bộ cho cha tôi, một đảng viên cộng sản mà có những đêm ông vẫn còn run lên vì xúc động khi kể cho tôi những gì xảy ra với chính gia đình cha ông mình thời cải cách ruộng đất. Một bộ sách cho O dượng tôi, anh chị họ của cha, gia đình công chức bình thường của chế độ cũ với tám người con đã bỏ Sài gòn bơ vơ khắp lục tỉnh miền tây trong suốt năm năm trời trước khi vượt biên thành công. Trải nghiệm 5 năm vượt biên của họ được viết thành hồi ký chỉ để chuyền tay cho con cháu trong nhà đọc. Và một bộ sách cho bố vợ tôi, ông là một người lính giản dị miền Bắc đã đặt chân vào đến Sài gòn trong chính những ngày tháng 4 lịch sử ấy.

Bản điện tử có thể mua ở Amazon, hoặc Smashwords.