Dương Thành Lợi
(Trích từ Triết Lý Quốc Trị Tây Phương của Dương Thành Lợi xuất bản vào năm 1994. Phần đăng tải được thâu ngắn và không bao gồm các tài liệu dẫn chứng.)
Trong những nhân tài lỗi lạc ở cuối thế kỷ 18, Jean Jacques Rousseau
(1712-1778) là ngôi sao sáng hơn cả bởi vì quan niệm quốc trị của ông
vẫn còn nhiều ảnh hưởng hàng trăm năm sau khi ông qua đời. Qua một số
tác phẩm để đời, Rousseau phê phán những bất công trong xã hội mà ông
gặp phải. Các triết gia cùng thời với Rousseau cũng nhận thấy các tệ
đoan xã hội nhưng họ chỉ muốn thay đổi xã hội dần dần bởi vì họ nghĩ con
người vốn ích kỷ và không có khả năng tự quản trị quốc sự. Theo họ, con
người cần được tự do để đạt các ước mơ cá nhân và chính quyền cũng như
Giáo Hội cần phải để cho con người được tự do. Bởi vì quyền tự do và
quyền uy chính trị là hai thế lực đối chọi cho nên các triết gia đồng
thời với Rousseau lý luận rằng phải quy định các giới hạn của những
quyền tự do cần thiết để có thể cân bằng với quyền uy chính trị.
Khác với đại đa số các triết gia lúc đó, Rousseau muốn cải tạo xã
hội một cách hoàn toàn. Ông nâng cao giá trị tự do nhưng cũng đồng thời
lo ngại sự lạm dụng quyền tự do để lo cho quyền lợi riêng tư có thể băng
hoại xã hội. Theo ông, mặc dầu xã hội có nhiều bất công, con người vẫn
cần đến xã hội để làm điểm tựa hầu xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn. Ông
nghĩ rằng con người sống trong tình trạng thiên nhiên có nhiều mỹ tính
đáng quý nhưng các mỹ tính này đã bị xã hội văn minh của nhân loại tiêu
diệt. Rousseau cố gắng đưa ra một mô hình xã hội mà con người có thể xây
dựng từ xã hội đương thời để tránh những bất công phi nhân bản. Ông tin
rằng trong một xã hội lý tưởng, quyền tự do của con người và quyền uy
chính trị sẽ hòa đồng. Trong xã hội lý tưởng đó, quyền tự do và quyền uy
chính trị không những không đối chọi mà còn tương trợ lẫn nhau.
...
Khái Luận Kinh Tế Chính Trị
Muốn tìm hiểu về tân xã hội của Rousseau, chúng ta phải nghiên cứu
tuyệt tác phẩm Khế Ước Xã Hội tức Các Nguyên Tắc của Quyền Chính Trị của
ông. Nói đến tác phẩm Khế Ước Xã Hội, chúng ta cần phải đề cập đến bài Discourse on Political Economy
của Rousseau được đăng trong bộ Ðại Tự Ðiển Encyclopedia của Diderot -
một nhân vật chủ trương uốn nắn dân ý thay vì chỉ cung cấp tin tức hay
dữ kiện để độc giả tự suy nghĩ. Chính trong tác phẩm này với những quan
niệm xây dựng mới lạ, Rousseau cho độc giả biết đại cương triết thuyết
quốc trị của ông vốn được khai triển sau này trong sách Khế Ước Xã Hội.
Trong bài Luận Về Kinh Tế Chính Trị, Rousseau đã bỏ hẳn ý niệm nhân
loại là một loài thú đồi bại (ích kỷ, tham lam). Ông viết là kiến thức
giúp cho nhân loại có được cuộc sống tốt đẹp. Tuy nhiên, muốn đạt được
kiến thức tốt, nhân loại cần phải được hướng dẫn về tinh thần và trách
nhiệm công dân. Con người cần phải đặt ước muốn cá nhân dưới nguyện vọng
của tập thể; và muốn hiểu được sự ích lợi của việc đặt quyền lợi chung
lên trên, con người cần có trí khôn và được giáo dục.
Một chính sách giáo dục tốt sẽ dạy công dân biết yêu thương quốc
gia. Theo Rousseau, công dân không thể có lòng yêu nước nếu không kính
nể truyền thống dân tộc. Vì vậy, chính quyền phải nắm vai trò chủ động
trong lãnh vực giáo dục. Ông khẳng định là không có chuyện gì có thể
được hoàn tất nếu quốc gia không có những công dân có tinh thần trách
nhiệm cũng như được giáo dục. Nếu con người không được tự do, họ không
thể yêu nước; quốc gia không thể có tự do nếu xã hội không có đạo đức,
và đạo đức không thể tồn tại nếu không có công dân. Tóm lại, quốc gia
cần có công dân yêu nước với tinh thần trách nhiệm cao.
Rousseau đưa ra những ý niệm hoàn toàn trái ngược lại với cá nhân
chủ nghĩa của Locke và Hobbes vốn đang thịnh hành vào thời đó. Rousseau
không quan niệm rằng xã hội là một tập hợp của những cá nhân riêng biệt
sống vì quyền lợi cá nhân. Theo ông, xã hội là một tập thể sinh động
được quản trị bởi Ý Muốn Tập Thể của dân, chứ không theo ý muốn riêng rẻ
của mỗi người. Chính vì được ở trong tập thể sinh động này mà con người
có thể được hoàn mỹ về tinh thần. Con người sống bên ngoài tổ chức xã
hội chỉ là số không.
Rousseau quan niệm là nhân quyền của con người chỉ đến từ xã hội chứ
không phải từ thiên nhiên. Trước khi con người thành lập xã hội, con
người không có quyền gì cả; vì vậy, quyền lợi của con người dính liền
với quyền lợi xã hội. Ông kết luận là quốc gia - chứ không phải cá nhân -
giữ vai trò quan trọng.
Khế Ước Xã Hội
Trong phần mở đầu của tác phẩm The Social Contract (Khế Ước Xã Hội
hay Xã Ước) - cũng được gọi là Các Nguyên Tắc của Quyền Chính Trị -
Rousseau hỏi: Con người sinh ra vốn tự do nhưng lại bị xiềng xích ở khắp
nơi. Nhiều người tin họ là chủ nhân của những kẻ nô lệ vốn không khác
họ bao nhiêu. Tại sao có sự thay đổi này? Tôi không biết. Yếu tố gì hợp
thức hóa tình trạng này? Tôi hy vọng có thể giải đáp câu hỏi này.
Rousseau đưa ra tiên đề về sự nô lệ chính trị đang diễn ra trong xã hội,
và ông chỉ dám cố gắng tìm cách giải thích tình trạng bất công này hơn
là hứa hẹn giải đáp cặn kẽ tiến trình xích hóa của nhân loại. Yếu tố gì
tạo nên một liên hợp chính trị tốt? Cường quyền chắc chắn không thể là
nền tảng cho một liên hợp chính trị phù hợp với luân lý. Cường quyền đến
từ sức mạnh bạo lực, thay vì đạo đức, cho nên không thể trở thành một
yếu tố hợp lý bảo đảm sự tồn tại của một chính thể.
Song song, con người cũng không vì an ninh cá nhân mà tham gia một
liên hợp chính trị để trở thành nô lệ cho nhà lãnh đạo độc tài. Trong
một chế độ độc tài, con người có thể sống một cách bình an nhưng tình
trạng thái hòa này khó bảo đảm hạnh phúc của con người. Nếu con người
thực sự chỉ lo cho an ninh cá nhân, họ có thể vào tù ngồi.
Muốn tìm ra được những yếu tố hợp lý làm nền tảng cho một liên hợp
chính trị chính đáng, Rousseau suy luận là con người phải tìm hiểu về tổ
chức đầu tiên của nhân loại để có thể biết được lý do tại sao con người
liên kết với nhau. Muốn tìm hiểu về tổ chức xã hội đầu tiên của nhân
loại, chúng ta cần biết về đời sống thiên nhiên trước khi đi vào tổ chức
của con người. Rousseau giả định là con người thiên nhiên được tự do
nhưng gặp phải nhiều thử thách quá lớn không thể tự vượt qua. Sự tự do
thực sự cần thiết nhưng cũng có thể bị lạm dụng và đưa đến tình trạng
mất an ninh. Một người sử dụng quyền tự do của mình thái quá để lo cho
quyền lợi cá nhân có thể gây nguy hại cho quyền lợi của nhiều người
khác. Tuy là sự tự do có thể bị lạm dụng trong trạng thái thiên nhiên
nhưng con người cũng không bị nhiều thiệt hại như khi con người chấp
nhận từ bỏ quyền tự do để được một cá nhân hay một nhóm lãnh đạo độc tài
bảo vệ an ninh.
Vấn đề quan trọng ở đây là tìm cho ra được một hình thức liên kết
chính trị để nhân loại có thể được bảo an nhưng không mất đi quyền tự
do. Theo Rousseau, con người có thể giữ được quyền tự do và vẫn được bảo
an nếu con người biết tôn trọng pháp luật do chính họ lập ra. Ông không
đòi hỏi con người phải giao tất cả nhân quyền cho chính phủ bởi vì
chính phủ giữ nhiệm vụ thiết lập an ninh (theo học thuyết của Hobbes).
Ông cũng không tin là con người vẫn được tự do sau khi quyền lập pháp đã
được giao cho đại diện nhân dân vốn có nhiệm vụ bảo an (theo tư tưởng
của Locke).
Triết lý Khế Ước Xã Hội của Rousseau lý luận là dân quyền của con
người vốn đến từ xã hội, thay vì thiên nhiên, cho nên con người phải
giao hoán tất cả quyền hành lại cho quốc gia khi liên kết với nhau để tổ
chức quốc gia. Toàn thể thành viên (công dân) trong cộng đồng xã hội
(hay quốc gia) trở thành một tập thể chính trị với quyền hành tối
thượng. Quyền hành tối thượng này thuộc về cộng đồng thay vì một cá nhân
hay một nhóm lãnh đạo. Cộng đồng khó có thể xây dựng quyền hành tối
thượng nếu các thành viên trong cộng đồng đều đòi giữ lại quyền hành cá
nhân; nếu mọi người đều tự ý làm theo ý muốn của cá nhân, xã hội sẽ trở
nên hổn loạn và nhân loại sẽ lùi bước trở lại trạng thái thiên nhiên.
Con người liên kết qua một khế ước và từ bỏ quyền tự do sống theo
cảm xúc cá nhân mang tính cách phản xã hội. Quyền tự do sống theo ý muốn
riêng và quyền làm chủ tất cả những gì mà sức mạnh cá nhân cho phép
không phải là quyền tự do chân chính. Khế ước liên kết giúp con người
vượt qua những yếu điểm thiên nhiên như sự sợ hãi hay nguy cơ bị cướp
mất tư sản bởi những kẻ mạnh hơn, v.v. Mặc dầu con người giao hoán dân
quyền cho xã hội, con người sống trong xã hội không bị thiệt thòi mà còn
đạt được nhiều quyền lợi hữu ích. Trong tổ chức xã hội, con người có
được quyền hành đến từ sự liên kết - đó là dân quyền - và bằng khoán cho
những tài sản hợp pháp của cá nhân. Tài sản thuộc sở hữu cá nhân này
được toàn thể cộng đồng công nhận, và toàn thể thành viên trong cộng
đồng đều được bình đẳng dưới pháp luật.
Theo khế ước liên kết hay khế ước xã hội (cũng được gọi vắng tắt là
Xã Ước), một cá nhân sẽ cống hiến trọn quyền hành của mình cho những
người khác và được những người thụ quyền giao lại quyền hành của họ cho
cá nhân đó. Kết quả của hình thức tổ chức này là không ai mất bất cứ gì
có giá trị nhưng mọi người đều được bảo an bởi sức mạnh của cộng đồng
hay tổ chức (quốc gia). Tóm lại, hình thức tổ chức này không đánh mất
quyền tự do của con người nhưng lại có thể bảo vệ cho những thành viên
của tổ chức hay xã hội.
Khế ước xã hội không cho chính phủ hay tập thể nhân dân quyền hành
riêng biệt; chính phủ chỉ là công cụ của dân và không có quyền hành độc
lập. Xã hội giữ vai trò của một nhân vật công cộng được xem như là quốc
gia khi mang nhiệm vụ thụ động và được nắm vai trò tối thượng khi mang
trọng trách năng động. Những thành viên của xã hội, gọi chung là nhân
dân, cũng giữ hai vai trò như xã hội: khi họ cùng tham gia quyết định
các chính sách quốc gia, họ được xem như là công dân; nhưng khi họ chỉ
cúi đầu tuân phục mà không thể ảnh hưởng chính sách quốc gia, họ chỉ là
thần dân hay nô lệ. Sự thành công của hình thức tổ chức đặt căn bản trên
khế ước xã hội hoàn toàn tùy thuộc vào khả năng của nhân dân và xã hội
làm tròn những trọng trách đã được liệt kê. Các thành viên của xã hội,
hay nhân dân, phải luôn quan tâm đến quyền lợi tập thể và tránh không để
quyền lợi cá nhân làm lu mờ giá trị của quyền lợi chung. Song song, xã
hội cũng phải sinh hoạt trên căn bản của Ý Muốn Tập Thể. Ý Muốn Tập Thể
luôn luôn chủ trương bảo vệ và cống hiến cho sự an lạc của quốc gia cũng
như của nhân dân - các thành viên của quốc gia. Ý Muốn Tập Thể là căn
nguyên của luật pháp và là cây thước đo lường những việc phải trái trong
các tương quan giữa nhân dân.
Ðiểm tựa của triết lý Khế Ước Xã Hội là quan niệm Ý Muốn Tập Thể. Ý
Muốn Tập Thể không có nghĩa là ý muốn hay ý kiến của các thành viên hay
cá nhân bởi vì mỗi cá nhân có thể đưa ra ý kiến nhưng không dựa trên Ý
Muốn Tập Thể; điển hình là khi mà chính sách quốc gia dựa trên ý kiến
của một số cá nhân để phục vụ quyền lợi của những cá nhân này chứ không
phải quyền lợi tập thể. Ý kiến của các thành viên trong xã hội không thể
là Ý Muốn Tập Thể ngay cả khi các ý kiến này không bị chống đối. Trạng
thái hoàn toàn nhất trí thiếu thực tế khó có thể trở thành yếu tố căn
bản để xác định Ý Muốn Tập Thể. Như vậy làm thế nào để xác định Ý Muốn
Tập Thể?
Ý Muốn Tập Thể hay Dân Ý được kết tinh từ lý trí của cộng đồng. Ý
Muốn Tập Thể phản ảnh sự ích lợi chung của cộng đồng; và chính sự ích
lợi chung của cộng đồng phải trở thành nền tảng của luật pháp quốc gia.
Y¨ Muốn Tập Thể được xác định khi xã hội thi hành trọng trách năng động
trong vai trò tối thượng của xã hội. Xã hội sẽ khám phá ra ích lợi chung
của cộng đồng để xác định Y¨ Muốn Tập Thể. Muốn thẩm định Y¨ Muốn Tập
Thể, Rousseau đề nghị chúng ta phải loại bỏ tất cả những ý kiến khác
biệt của các thành viên trong xã hội để có thể tổng hợp được ý muốn
chung. Tuy nhiên, phương pháp này chỉ có thể thành công khi mà mọi người
đều đưa ra ý kiến trên tư cách công dân của quốc gia, thay vì trên tư
cách thành viên của một thế lực riêng. Mỗi người phải bỏ qua quyền lợi
bè phái và hành động như một công dân của quốc gia khi đóng góp ý kiến;
và xã hội phải loại bỏ những nhóm hay tổ chức với các mục tiêu phục vụ
quyền lợi riêng biệt.
Phương pháp thẩm định Ý Muốn Tập Thể của Rousseau nâng cao ý muốn
của đại đa số nhân dân và có thể đưa đến những bất lợi cho thiểu số bất
đồng ý kiến. Theo Rousseau, khi mà mọi người trong xã hội đều đóng góp ý
kiến trên tư cách công dân thay vì theo phe nhóm, thiểu số phải theo ý
kiến của đa số công dân. Ý kiến của thiểu số bị xem như là sai, và họ
phải theo ý kiến của đa số vì sự an lạc và tự do của họ. Bất cứ cá nhân
nào bất đồng với Ý Muốn Tập Thể sẽ bị nhân dân yêu cầu phải tuân phục
nguyện vọng chung bởi vì cần phải bắt một cá nhân (người bất đồng chính
kiến) được tự do [!] và mỗi người khi bước vào liên hợp chính trị phải
từ bỏ quyền lợi và tài sản riêng tư cho sự an lạc chung của xã hội. Ý
Muốn Tập Thể chỉ nên ảnh hưởng những việc có tầm vóc quốc gia và liên
quan đến toàn dân. Quốc sự càng quan trọng thì số phiếu chấp thuận của
đại đa số càng phải cao hơn những lúc chỉ thẩm định các vấn đề tương đối
nhỏ: đối với những việc thật quan trọng thì số người chấp thuận phải
thật cao; và đối với những việc nhỏ thì số người chấp thuận không cần
phải cao lắm mặc dầu số phiếu thuận vẫn phải là đa số.
Trong những lãnh vực chỉ ảnh hưởng một vài cá nhân, quyền quyết định
nên dành cho cá nhân; và như vậy, con người vẫn giữ lại được một số
quyền quyết định quan trọng. Các thành viên của xã hội sẽ quyết định
những quyền mà mỗi cá nhân có thể giữ lại qua hình thức thẩm định theo
đại đa số.
Khi bàn về mô hình tổ chức quốc gia, Rousseau lý luận là hai yếu tố
chính để tiến hành quốc sự bao gồm (i) quyết tâm hay ý muốn, và (ii) khả
năng hay quyền lực để thi hành. Cơ quan lập pháp bao gồm toàn thể nhân
dân hội họp thường xuyên sẽ đưa ra ý muốn chung của quốc gia, và cơ quan
hành pháp hay chính phủ được trao trách nhiệm thi hành Y¨ Muốn Tập Thể.
Cơ quan lập pháp có nhiệm vụ đặt ra một hiến pháp và đưa ra một hệ
thống pháp luật cho quốc gia. Cơ quan lập pháp sẽ thành lập chính phủ để
phụ trách vai trò hành pháp cũng như đề nghị phương pháp chọn lựa các
vị thẩm phán vào vai trò tư pháp.
Cơ quan lập pháp có hai mục tiêu chính phải cố gắng để đạt được trong
khi thi hành vai trò lập pháp: (i) tự do, và (ii) bình đẳng. Nhân loại
không thể có bình đẳng nếu không được tự do. Toàn thể nhân dân phải được
bình đẳng trên phương diện pháp luật cũng như đạo đức; tuy nhiên, muốn
đạt được mục tiêu này, quốc gia phải có sự bình đẵng tương đối về tư
sản: một người dân không thể trở nên quá giàu để có thể mua được những
người khác và, ngược lại, một người dân cũng không thể trở nên quá nghèo
túng để đưa đến việc bán thân làm nô lệ. Một điểm đáng cho độc giả lưu ý
là Rousseau không chú ý đến việc nâng cao đời sống của dân nghèo bởi vì
có lẽ ông thấy nhiều người tuy nghèo nhưng vẫn có thể sống trong sạch.
Rousseau chỉ lo là sự bình đẳng về đạo đức khó có thể đạt được trong một
quốc gia có cán cân tư sản quá chênh lệch. (Bần cùng sinh đạo tặc!)
Cơ quan hành pháp hay chính phủ được thành lập trên căn bản luật
pháp, chứ không phải trên căn bản khế ước. Như đã nói ở trên, chính phủ
do cơ quan lập pháp đặt ra và chỉ có nhiệm vụ để thi hành chứ không có
quyền hạn gì cả. Cơ quan lập pháp tức tập thể nhân dân tối thượng có thể
tu chỉnh luật lệ bầu cử chính phủ cũng như thay đổi bộ máy hành pháp
bất cứ lúc nào.
Rousseau chỉ bàn về mô hình chính trị khi ông nói đến cơ quan hành
pháp của quốc gia. Hình thức tổ chức chính phủ tùy thuộc nhiều yếu tố
như dân số, khí hậu, địa thế, diện tích quốc gia, v.v. Chính phủ có thể
được thành lập theo nhiều dạng, và không một mô hình nào có thể được xem
như là tốt hơn hết. Chính phủ theo dạng dân chủ khi trách nhiệm hành
pháp được phổ biến rộng rãi trong tập thể nhân dân. Chính phủ theo dạng
quý tộc trị khi một nhóm người được giao trọn trách nhiệm hành pháp. Và,
chính phủ theo dạng quân chủ khi chỉ có một người nắm giữ trọng trách
hành pháp. (Danh từ trách nhiệm hành pháp có lẻ chính xác hơn danh từ
quyền hành pháp bởi vì Rousseau đã nói trước là chính phủ mang nhiệm vụ
hành pháp chứ không có quyền hạn gì cả.) Theo Rousseau, chính thể dân
chủ là một chính thể của những vị thần thánh và khó có thể xây dựng ở xã
hội loài người. Một tập thể nhân dân khó có thể nắm giữ vai trò quản
trị quốc sự cũng như không có đủ đạo đức để phụ trách cả hai lãnh vực
lập pháp và hành pháp một cách hiệu quả. Mô hình chính quyền quý tộc trị
- giai cấp lãnh đạo chính phủ được toàn thể nhân dân bầu lên - là chính
thể tốt nhất. Nhưng nếu chính quyền quý tộc trị được thành lập theo
kiểu cha truyền con nối thì đó là mô hình chính quyền tệ hại nhất. Chính
thể quân chủ có thể giúp vai trò hành pháp đạt nhiều hiệu quả; tuy
nhiên thực tế cho thấy khả năng cũng như đạo đức yếu kếm của đám vua
chúa cho nên mô hình quân chủ không thích hợp cho xã hội loài người.
Như đã bàn ở trên, mô hình chính quyền trong triết thuyết Khế Ước Xã
Hội chỉ liên quan đến cơ quan hành pháp. Cơ quan hành pháp chỉ là một
bộ phận được cơ quan lập pháp tổ chức để quản trị quốc sự; và, cách sinh
hoạt của cơ quan lập pháp dựa hoàn toàn trên các yếu tố sinh hoạt dân
chủ - mỗi người dân đều đóng góp vào quốc sự trên vai trò lãnh đạo của
mình trong cơ quan lập pháp. Tóm lại, theo triết thuyết Khế Ước Xã Hội,
bất cứ chính thể nào của cơ quan hành pháp (chế độ dân chủ, quân chủ,
hay quý tộc trị) đều phải phục vụ cơ chế dân chủ, tức cơ quan lập pháp,
vốn nắm vai trò xác định Y¨ Muốn Tập Thể.
Rousseau đòi hỏi là mọi người đều phải tham gia chính sự, và cơ quan
lập pháp phải phản ảnh ý muốn chung của tòan dân, chứ không phải ý muốn
của các vị đại diện nhân dân. Theo ông, chính thể Nghị Viện trị của Anh
Quốc vào thời đó kém hoàn hảo bởi vì quyền bình đẳng của con người bị
thiệt hại. Dân Anh chỉ được tự do vào lúc đi bầu ứng cử viên Nghị Viện;
vào những lúc khác, họ vẫn chỉ là nô lệ.
Vấn đề khó khăn ở đây là làm sao để toàn thể nhân dân họp mặt -
thường xuyên - nhằm thẩm định Y¨ Muốn Tập Thể theo hình thức tổ chức
chính trị của Rousseau. Ðể giải quyết các khó khăn liên quan đến nhu cầu
hội họp của cơ quan lập pháp tại một trung tâm cố định (mà nhiều người
dân không thể đến được), Rousseau đề nghị là cơ chế lập pháp nên được
lưu động qua từng thành phố để có thể xác định nguyện vọng của toàn dân.
Ông lý luận là việc lưu động của cơ quan lập pháp rất khó khăn nhưng
vẫn phải làm bởi vì quyền lợi và sự tự do của nhân dân quý giá vô cùng.
Nhưng có lẽ nhận thấy là phương pháp giải quyết của mình không phù
hợp thực tế, Rousseau bàn đến việc thành lập quốc gia trong địa hạt
thành phố kiểu Athens vào thời Cổ Hy Lạp hay kiểu thành phố Geneva vào
lúc đó. Ông kết luận là chỉ có các quốc gia với diện tích nhỏ mới có thể
tổ chức được mô hình chính trị của ông. Cũng như Montesquieu, Rousseau
viết là những quốc gia nhỏ có thể liên kết với nhau để thành lập một
liên bang vì nhu cầu an ninh quốc gia. (Rousseau chưa thấy được khả năng
truyền thông của thời đại hôm nay; nếu biết trước được khả năng liên
lạc viễn liên vượt thời gian và không gian, có lẻ ông đã không vội nghĩ
là toàn thể nhân dân của một quốc gia chỉ có thể tham chánh nếu quốc gia
đó có diện tích nhỏ.)
Rousseau cũng nhận ra được một số khó khăn thực tế khác khi chính
thuyết của ông được áp dụng. Làm sao giúp cho nhân dân quyết định một
cách sáng suốt hầu có thể đưa ra những đạo luật để chữa các căn bệnh của
xã hội? Theo Rousseau, nếu nhân dân hiểu được vấn đề, họ có thể trình
bày Ý Muốn Tập Thể một cách sáng suốt. Ðể giúp cho nhân dân hiểu được
vấn đề, quốc gia cần đến một nhà lập pháp thông thái có khả năng đưa ra
những dự luật phản ảnh Ý Muốn Tập Thể để nhân dân biểu quyết. Nhà lập
pháp phải có cả khả năng thuyết phục nhân dân chấp thuận các dự luật bởi
vì nhà lập pháp không có quyền sai khiến nhân dân làm theo ý muốn của
mình. Cũng như cơ quan hành pháp, nhà lập pháp phải chịu trách nhiệm
trước nhân dân vốn đại diện cho uy quyền tối thượng của quốc gia.
Quốc gia cần lập một hội đồng tư pháp giữ vai trò trọng tài giữa
nhân dân và chính quyền. Hội đồng tư pháp sẽ bảo vệ cho cả hai phía
(nhân dân cũng như chính quyền) và có thể ngăn chặn các hành động gây
hại cho bất cứ phía nào. Hội đồng tư pháp cần phải được theo dõi bởi vì
nó có xu hướng bênh vực phía mạnh và xem thường bên yếu thế. Quốc gia
cũng cần lập một hội đồng thanh lọc mang vai trò bảo vệ đạo đức và
truyền thống dân tộc. Hội đồng thanh lọc sẽ hướng dẫn Dân Y¨ bằng cách
can thiệp để không cho các ý kiến này vượt qua các giới hạn của đạo đức
và thuần phong mỹ tục.
Bất cứ quốc gia nào cũng phải trải qua những giai đoạn hiểm nghèo,
vì vậy luật pháp của quốc gia đó cần phải uyển chuyển để chính phủ có
thể đương đầu với các khó khăn một cách hữu hiệu. Trong những lúc nền an
ninh của quốc gia bị đe dọa, quyền lực hành pháp nên được tăng cường,
và tác dụng của luật pháp có thể bị đình hoản để giúp cho cơ quan hành
pháp giải quyết các trở ngại nhằm bảo vệ quốc gia. Tuy nhiên, việc tăng
cường quyền lực hành pháp là việc nguy hiểm cho nên phải được tiến hành
một cách rất thận trọng. Sau khi giai đoạn hiểm nghèo đã qua, tất cả các
quyền lực chính trị phải trở về trạng thái cũ và luật pháp do nhân dân
biểu quyết phải được tôn trọng như xưa.
Nhận thấy rằng tôn giáo có thể chia rẽ dân chúng và gây ra nhiều trở
ngại cho quốc gia, Rousseau đề nghị mọi người trong một nước nên theo
một quốc đạo. Theo ông, tôn giáo và điển hình là đạo Thiên Chúa La Mã
luôn luôn là một quyền lực chia rẽ xã hội khiến cho con người trong cùng
một quốc gia khó có thể đoàn kết với nhau. Quốc đạo không phải là một
chủ nghĩa mù quáng. Quốc đạo là một tôn giáo do toàn thể nhân dân trong
một nước chấp nhận với những nguyên lý được khẳng định rõ ràng để mọi
người đồng hướng theo hầu không bị chia rẽ bởi sự khác biệt về tôn giáo.
Một công dân không cần tin theo những nguyên lý của quốc đạo nhưng công
dân đó phải hành động theo các nguyên lý này vốn được toàn thể nhân dân
đại diện cho uy quyền tối thượng trong quốc gia chấp nhận. Quốc gia có
quyền chế tài hay trục xuất những người nào không hành động theo các
nguyên lý của quốc đạo.
Dương Thành Lợi, Triết Lý Quốc Trị Tây Phương, tr. 159-180
