Theo báo Vĩnh Long
Tại hội nghị lý luận- phê bình văn học lần thứ III do Hội
Nhà văn Việt Nam tổ chức đầu tháng 6/2013 vừa qua ở Tam Đảo, đã có nhiều
ý kiến phê phán khá gay gắt đối với bản luận văn thạc sĩ đạt điểm 10/10
của tác giả Đỗ Thị Thoan, mang tên “Vị trí của kẻ bên lề: Thực hành thơ
của nhóm Mở Miệng từ góc nhìn văn hóa, thuộc chuyên ngành Văn học Việt
Nam”. Vì sao?
Bìa bản luận văn đang bị “ném đá”.
Bản luận văn gây “sốc”
Bản luận văn có những quan điểm gây “sốc” khi tán dương sự nổi loạn
của một nhóm thơ “cách tân” nhen nhóm cách nay hơn chục năm và hiện nay
đang leo lét. Nhà nghiên cứu- phê bình văn học Nguyễn Văn Lưu gọi đây là
“một luận văn kích động sự phản kháng và chống đối”.
Giáo sư Phong Lê 2 lần lên diễn đàn đề nghị các cơ quan chức năng
phải làm việc nghiêm khắc và xử lý thích đáng đối với tác giả bản luận
văn cũng như hội đồng chấm luận văn. Có người kêu lên: “Liệu Trường Đại
học Sư phạm Hà Nội (nơi tổ chức thực hiện bản luận văn) có giải thiêng
lịch sử được không?” Có người nói rằng: “Đây là một luận văn trá hình
mang nội dung chính trị phản động…”.
Tác giả bản luận văn xác nhận: Đối tượng của luận văn là Thực hành
thơ của Mở Miệng, với vấn đề then chốt là tra vấn về vị thế bên lề như
một điểm tham chiếu để bình luận về những cách tân và tính cách mạng
trong tư tưởng và nghệ thuật của họ… Và: Các tác phẩm được khảo sát là
những tập thơ cá nhân và nhóm của các thành viên Mở Miệng, cùng những
người đồng chí hướng (tr.16).
Chữ “bên lề” của Đỗ Thị Thoan xuất phát từ lý luận về Giải trung tâm
của Derrida. Theo đó, họ quan niệm rằng trong một văn bản có quan hệ
giữa phần chữ viết và phần lề xung quanh, mà phần chữ viết là trung tâm,
còn phần lề là ngoại vi.
Bên lề là để ghi chú, giải thích, hiệu đính… và đó là cái khác với
cái trung tâm. Từ đó, sinh ra lý luận “Mỹ học của Cái Khác”. Đỗ Thị
Thoan- một trong những người coi hiện tượng nhóm Mở Miệng là “cái khác”
của dòng văn học chính thống, được mệnh danh là thơ phản kháng, thơ “bên
lề” và tập trung nghiên cứu “cái khác”, cái “bên lề” của nhóm này.
Từ đó, tác giả muốn nói trong chính trị cũng vậy. 2 mặt trung tâm và
ngoại vi đấu tranh với nhau dẫn đến giải trung tâm nghĩa là đến một ngày
các ngoại vi sẽ phá vỡ cái trung tâm.
Nhóm Mở Miệng là ai?
Bản luận văn nêu trên cho biết: Tháng 6/2002, tập “Mở miệng” gồm 4
tác giả: Khúc Duy, Bùi Chát, Lý Đợi và Nguyễn Quán được xuất bản và nhóm
Mở Miệng chính thức hình thành. Tập thơ photo số lượng ít, chuyền tay
bạn bè và một số tập khác sau đợt kiểm tra đã bị thu hồi và tiêu hủy.
Vì, cái mà họ gọi là thơ, như chính họ thừa nhận là thơ dơ, thơ rác
rưởi, thơ nghĩa địa… ngôn ngữ thơ thô tục bẩn thỉu, nghệ thuật thơ bế
tắc lập dị.
Đặc biệt, họ đã dùng thủ pháp giễu nhại để vu cáo, xuyên tạc, bôi
nhọ… nhằm hạ bệ các thần tượng, giải thiêng lãnh tụ và các danh nhân,
bôi bẩn các giá trị lịch sử- văn hóa của dân tộc, xúc phạm tình cảm của
hàng triệu đồng bào ta đối với Bác Hồ kính yêu.
Chính vì vậy, nó đã không tồn tại được lâu trong đời sống văn hóa
tinh thần của nhân dân ta, như chính tác giả bản luận văn đã viết: “Mở
Miệng từ chỗ gây náo loạn, đã trở nên im ắng dần trong những năm gần
đây.
Lẽ ra, Mở Miệng có thể trở thành một cú hích để xới lật nhiều vấn đề
về thơ đương đại cả lý thuyết lẫn thực hành và trên thực tế đã châm ngòi
cho một số cuộc tranh luận quan trọng như về thanh- tục trong thơ, về
thủ pháp giễu nhại… Nhưng các cuộc tranh luận đều diễn ra trên mạng và
không chứng tỏ nhiều ảnh hưởng với sự chuyển động của thơ Việt trong
nước” (tr.9).
Từ cổ xúy thứ văn chương tục tĩu…
Một sự “nổi loạn, cách tân” đã thất bại, đã bị cuộc sống chối bỏ và
trên thực tế đã gần như cáo chung như thế mà Đỗ Thị Thoan- một cán bộ
giảng dạy đại học sư phạm- lại bới lên để khảo sát và hết lời tán dương,
cổ xúy: “Việc Nguyễn Huy Thiệp nhét c… vào miệng kẻ sĩ Bắc Hà để hạ bệ
thần tượng hoàn toàn khác việc Mở Miệng đưa chuyện c… đái ra nói công
khai như những kẻ mua vui nhàn rỗi cho quần chúng bằng thơ tiếu lâm…”
Không chỉ nói chuyện “c… đái”, thơ của nhóm Mở Miệng còn hào hứng
miêu tả những bộ phận sinh dục của đàn ông và đàn bà, những hành vi làm
tình, hành lạc… bằng những từ ngữ thô tục, trần trụi nhất mà một người
bình thường không thể nhắc lại được, dù là để phê phán.
Những từ tục tĩu bẩn thỉu ấy được sắp đặt lổn nhổn bên nhau, được phát ra một cách lảm nhảm vô lối:
Tôi ném nước bọt lên tường/ Tôi yêu những người đàn bà đang là chuột
dưới cống/ Tôi thấy em mặc quần lót mười nghìn ba cái mua ở vỉa hè mỗi
khi chủ nhật… Tôi hành hạ tôi ba bữa/ Tôi kêu đòi chữ nghĩa/ Tôi tổ chức
chiến tranh/ Tôi nam mô vị chúa trời/ Tôi đánh răng vào buổi trưa/ Tôi
đâm ra/ Tôi cải tạo âm hộ…
Ấy thế mà Đỗ Thị Thoan ca ngợi: Những thi phẩm này (đúng là phải gọi
bằng từ “thi phẩm”) đều sạch, đẹp và giàu năng lượng cảm xúc… (tr.64).
Và: Thái độ dám hủy bỏ thi tính của mình để đổi lấy một hành vi mới, tạo
ra một ý niệm mới về việc làm thơ là một thách thức với ý thức mỹ học
cũ (tr.84) v.v…
Từ việc đồng lõa, bênh vực và “tôn vinh” thứ thơ bệnh hoạn, tắc tị
như trên, tác giả đã bộc lộ thái độ chính trị của mình thông qua việc ca
ngợi những nhà văn “phản kháng” như Phạm Thị Hoài, Dương Thu Hương… để
rồi xuyên tạc và kích động: Nhưng giai đoạn khủng hoảng, phẩm tính phản
kháng vốn tiềm tàng trong lòng các xã hội chuyên chế sẽ trỗi dậy.
Đây là giai đoạn thích hợp cho nổi loạn, cho phá phách, cho thái độ
vô trật tự, vô chính phủ… Và: Nhân văn Giai phẩm trước hết là một phong
trào dân chủ… Mở Miệng cũng bắt đầu bằng một phản ứng CHỐNG một thứ
quyền lực “vô hình” trong sự thiết lập sân chơi thơ trẻ của các sĩ phu
Bắc Hà và họ tạo thành một nhóm chơi (trò) chơi thơ với sự thống nhất về
bản sắc, ý hướng, dù thực hành cá nhân mỗi người lại khác nhau.
Phản ứng của những người tin tưởng vào cách mạng của quá khứ (tức
nhóm Nhân văn Giai phẩm) cũng hoàn toàn khác với phản ứng có tính chất
phá bỏ, giễu nhại, thiếu nghiêm trang của Mở Miệng (tr. 32).
Sau khi thừa nhận “nhu cầu cách mạng” để thực hiện “nhu cầu cách
tân” về nghệ thuật của nhóm Mở Miệng, thừa nhận họ văng tục và nói về c…
đái nhưng muốn lật đổ hơn là xây dựng (tr.31), tác giả Đỗ Thị Thoan
không hề giấu giếm đối tượng “cách mạng” và “lật đổ” không chỉ là những
khái niệm của văn chương học thuật mà là thể chế chính trị.
Bởi tác giả cho rằng: Cơn hưng phấn của thời Đổi Mới nhanh chóng biến
thành nỗi hụt hẫng vì sự thắt chặt lại của chính sách, với Đại hội Đảng
VII năm 1991 (tr. 26). Tác giả còn tố cáo Đảng và Nhà nước ta bóp nghẹt
tự do sáng tạo: Và bởi sự thống nhất trong một xã hội không chấp nhận
đa nguyên về ý thức hệ và tư tưởng, Cái Khác là cái cần bị loại trừ, bị
chèn ép… (tr. 37).
Đến đây, tác giả đã công khai biểu thị thái độ đồng tình với tư tưởng
chống cộng của các phần tử chống đối Đảng và chế độ xã hội chủ nghĩa,
mà Mở Miệng chỉ là một nhóm nhỏ, trong đó: Tập Bài thơ một vần của Bùi
Chát, mặc dù là thơ tự do, nhưng tính chất một vần nằm ở từ khóa Cộng
sản. Bùi Chát lật đổ các slogan xã hội, các ảo tưởng được đóng đinh
trong ngôn ngữ ý thức hệ... (tr. 71).
Và tác giả Đỗ Thị Thoan kết luận: Mở Miệng, ở các thực hành thơ, đã
là biểu hiện của sự giải phóng, trong nỗ lực giải phóng của nghệ thuật
Việt Nam đương đại. Trong sự so sánh với truyền thống thơ của Việt Nam,
Mở Miệng là một sự chối bỏ quyết liệt, dù tôi không muốn nhìn nhận họ
như một sự đại diện cho thế hệ, nhưng họ đã lên tiếng đòi phá nốt những
thành trì kiên cố của sự chuyên chế, khi niềm tin vào chế độ và sự tự do
đang có đã tan rã… (tr. 104).
... Đến bản luận văn trá hình, phản động
Rõ ràng “đây là một bản luận văn trá hình mang nội dung chính trị
phản động”. Nó trá hình ở chỗ mượn cụm từ “góc nhìn văn hóa” để khảo sát
một hiện tượng văn học, nhưng thực chất để tung hô, cổ xúy cho một
“thực hành thơ bên lề” có tư tưởng chống đối cái trung tâm, cái chính
thống, chống lại định hướng, chống lại thiên chức phụng sự Tổ quốc,
phụng sự nhân dân của văn học và nhà văn.
Tán thưởng quan điểm “nổi loạn là điều kiện của sáng tạo”, xuýt xoa
tấm tắc khen “thơ rác, thơ dơ”, thơ tục tằn bẩn thỉu… thì “góc nhìn văn
hóa” ấy là văn hóa gì? Nó phản động ở chỗ chuyển từ ý thức phản biện
khoa học sang ý thức phê phán để chống đối, nổi loạn, lật đổ.
Trong khi toàn Đảng và toàn dân ta đang ra sức học tập và làm theo
tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh thì nó tìm cách giải thiêng hình tượng Bác
Hồ, mang những bài viết, lời phát biểu và những bài thơ của Người ra để
chế tác và giễu nhại…
Đây là biểu hiện hết sức trắng trợn của những người tự nhận là “cách
tân, đổi mới” nhưng thực chất là mượn văn nghệ để làm ngọn cờ chính trị
hòng lật đổ chế độ, thay đổi thể chế.
Và đặc biệt, sự trá hình, sự phản động chính trị trong trường hợp
này là hết sức nghiêm trọng và nguy hiểm, vì đây không phải là những tài
liệu, bài viết phát tán trôi nổi trên Internet để các cư dân mạng có
thể tiếp nhận ở những mức độ khác nhau, mà đây lại là một luận văn thạc
sĩ cao học, được làm và bảo vệ trong một cơ sở giáo dục- đào tạo bậc đại
học của Nhà nước, nên nó có tính pháp quy.
Theo đó, nó sẽ được lưu trữ trong thư viện quốc gia, làm tài liệu
chính thức cho các đối tượng nghiên cứu, tham khảo. Tác giả luận văn lại
là người giảng dạy văn học cho sinh viên sư phạm, nghĩa là những tư
tưởng của tác giả sẽ được tiếp nhận và sẽ được truyền lại cho nhiều thế
hệ trẻ nữa.
Đại học Sư phạm Hà Nội có liên can?
Được biết, sau khi bị dư luận lên tiếng và được cơ quan chức năng
chấn chỉnh, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội và Khoa Văn của nhà trường đã
họp “rút kinh nghiệm”. Tuy nhiên, trên thực tế chưa ai bị xử lý bất kỳ
hình thức kỷ luật gì.
Thậm chí có người còn phát biểu trên một số diễn đàn chính thống rằng
phê phán bản luận văn như vậy là kiểu “chụp mũ, quy kết” đã lỗi thời.
Đặc biệt, thạc sĩ Đỗ Thị Thoan vẫn tiếp tục lên lớp cho sinh viên và
dưới bút danh Nhã Thuyên vừa phát tán một tập tiểu luận mang tên “Những
tiếng nói ngầm” trên một số trang mạng ở nước ngoài, trong đó có những
trang mạng chống cộng nổi tiếng nhiều năm nay.
Trong tập tiểu luận này, Nhã Thuyên công khai tán dương, ủng hộ dòng
thơ “ngầm” chủ trương chống đối, lật đổ chế độ cộng sản; xuyên tạc lịch
sử dân tộc; chống lại “sự thống trị dai dẳng của tư tưởng Hồ Chí Minh”…
Nhã Thuyên khẳng định: Thể thơ Mở Miệng là “đối trọng với nền thơ
chân chính”. Vậy, nền thơ chân chính phấn đấu cho cái chân- thiện- mỹ,
còn thơ đối trọng là thơ gì, nếu không phải là thứ thơ chống lại định
hướng, chống lại cái thiên chức phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân?
Nhã Thuyên cũng thừa nhận là “họ đẩy thơ vào ngõ cụt, chiếu bí người
đọc bằng ý thức đổi mới ngôn ngữ” cũng như “sẵn sàng thách thức những
người làm thơ khác về tính chuyên nghiệp, tính học thuật trong thơ”.
Song, trước một bài thơ cực kỳ tục tĩu ngay trong tựa bài, Nhã Thuyên
bình luận: “Nếu vượt qua được sự thách thức từ nhan đề tập thơ, người
đọc thơ có thể tiếp xúc với một kho từ vựng phong phú, sống động của đời
sống của những kẻ dưới đáy, của cái thường nhật, của cái tục đã bị áp
chế bởi văn minh”(?!)
Thử hỏi một người viết luận văn làm đề án cho thơ rác, thơ bụi, thơ
lạc chuẩn và đáng ngại hơn là cổ xúy những người làm thơ để làm chính
trị lật đổ có xứng đáng đứng trên bục giảng đại học nữa hay không?
Cái gọi là bản luận văn này có xứng đáng được xem như một công trình
khoa học hay không? Và những người tham gia hướng dẫn, chấm điểm, cấp
bằng… cho tác giả và bản luận văn này liệu có vô can trước những quan
điểm sai trái, phản động, nguy hiểm như đã trình bày ở trên?
Có một bộ phận văn học nghệ thuật đang lợi dụng tự do ngôn luận, tự do báo chí để xuyên tạc, vu khống, bôi bẩn những giá trị thiêng liêng của dân tộc. Họ đang đi ngược tất cả những gì là truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc, hiện nguyên hình là những kẻ phá phách văn hóa, qua con đường văn hóa để thực hiện dã tâm chống chế độ, chống nhân dân.
HƯƠNG HUYỀN (tổng hợp)
