Hà Tường Cát/Người Việt (tổng hợp)
Hôm Thứ Tư, Tổng Thống Mỹ Barack Obama từ Washington và Chủ
Tịch Cuba Raul Castro từ Havana cùng lúc nói chuyện với dân chúng, loan
báo Hoa Kỳ-Cuba đang tiến tới nối lại bang giao đã gián đoạn 53 năm, kể
từ Tháng Giêng năm 1961.
Theo lời tuyên bố của Tổng Thống Obama tại tòa Bạch Ốc: “Năm chục
năm qua đã chứng tỏ rằng cô lập không có hiệu quả và bây giờ đến lúc
phải có một đường hướng mới.”
Chủ Tịch Raul Castro của Cuba và Tổng Thống Mỹ
Barack Obama cùng lúc nói chuyện với dân chúng qua truyền hình hôm 17
Tháng Mười Hai về kế hoạch khôi phục quan hệ ngoại giao Mỹ-Cuba, sau 53
năm bị cắt đứt kể từ Tháng Giêng năm 1961. (Hình: AP)
Nói chuyện trên truyền hình tại Cuba, Chủ Tịch Raul Castro cho biết
dù hãy còn nhiều bất đồng quan điểm sâu sắc giữa hai nước, bây giờ cần
biết “ứng xử một cách văn minh hơn.”
Ðường phố Havana êm ả trong khi nhiều người dân tập trung quanh màn
ảnh truyền hình công cộng theo dõi bài diễn từ của ông Raul Castro và ở
các giáo viên ở trường học cũng ngưng giảng dạy để đón nghe tin tức lịch
sử. Tại trường Ðại Học San Geronimo ở Old Havana, chuông nhà thờ đổ hồi
đón mừng.
Raul và người anh, Fidel Castro, lãnh đạo cuộc khởi nghĩa lật đổ nhà
lãnh đạo độc tài Fugencio Batista ngày 1 Tháng Giêng năm 1959. Thoạt
đầu Hoa Kỳ công nhận chính quyền mới nhưng tới 1961 chấm dứt quan hệ,
khi Fidel Castro hoàn toàn ngả về cánh tả và quốc hữu hóa tài sản của
các cơ sở kinh doanh Mỹ.
Ông tổng thư ký Liên Hiệp Quốc gọi sự kiện ngày Thứ Tư, 17 Tháng
Mười, là “rất tích cực” và ngỏ lời cám ơn nhà lãnh đạo hai nước đã thúc
đẩy bước tiến quan trọng này.
Bản thông cáo do Tòa Thánh Vatican đưa ra nói rằng Ðức Giáo Hoàng
“muốn bày tỏ lời ngợi khen nồng nhiệt Hoa Kỳ và Cuba ‘về nỗ lực vượt qua
những trở ngại để đi tới quyết định lịch sử phục vụ lợi ích của nhân
dân cả hai nước.’”
Loan báo đột ngột
Tái lập bang giao với Cuba là một sự kiện được loan báo đột ngột,
mặc dầu từ lâu đã có dự tính và những thương lượng. Tổng Thống Jimmy
Carter có ý muốn này ngay sau khi nhiệm chức năm 1977 và đã thương
thuyết trao đổi tù binh bị bắt trong vụ Vịnh Con Heo năm 1961. Nhưng
tiếp đó là những bất đồng ý kiến đối với việc Cuba gởi phái bộ quân sự
qua Phi Châu và tình hình căng thẳng do làn sóng dân tị nạn Cuba đổ bộ
vào Hoa Kỳ, mọi tiếp cận ngừng hẳn khi Tổng Thống Ronald Reagan đắc cử
năm 1980.
Tổng Thống Obama đã sử dụng quyền của Hành pháp để ban hành quyết
định, tuy nhiên chưa thể hoàn toàn hủy bỏ lệnh cấm vận vì đây là thẩm
quyền của Quốc Hội, trong đó có sự ủng hộ cũng như chống đối từ các nhà
lập pháp thuộc cả hai đảng.
Hôm Thứ Ba, 16 Tháng Mười Hai, Tổng Thống Obama và Chủ Tịch Castro
điện đàm trong 45 phút để xác định các thỏa hiệp đã đạt được qua 18
tháng mật đàm do Canada và Tòa Thánh Vatican đứng làm trung gian.
Trao đổi tù nhân
Trong những thỏa hiệp có việc Cuba trả tự do cho Alan Gross, nhà
thầu làm việc với cơ quan USAID, bị bắt giữ từ 5 năm, và đổi lại Hoa Kỳ
phóng thích 3 người Cuba bị buộc tội gián điệp.
Tổng Thống Obama tại tòa Bạch Ốc hôm Thứ Tư,
loan báo với dân chúng Hoa Kỳ về kế hoạch bình thường hóa quan hệ Hoa
Kỳ-Cuba. (Hình: Doug Mills-Pool/Getty Images)
Alan Gross đã nói chuyện qua điện thoại với Tổng Thống Obama khi ở
trên máy bay rời khỏi Cuba hôm Thứ Tư. Theo lời tổng thống, việc giam
giữ Gross đã là trở lực chính trong việc bình thường hóa quan hệ với
Cuba.
Tuyên bố khi về tới một căn cứ quân sự Washington, ông cho là đã học
được bài học qua 5 năm bị cầm tù, rằng “tự do không phải là cái tự
nhiên có.”
Theo ông Mỹ và Cuba bây giờ nên từ bỏ đường lối chống lại nhau vì
“hai cái sai không thành một cái đúng.” Gross nói ông vẫn quý trọng và
yêu mến dân chúng Cuba, họ không có trách nhiệm về những gian khổ của
ông. Ông tin rằng việc dân Mỹ không quên ông là thiết yếu cho sự sống
còn của mình.
Sau đó Gross đã đến gặp Ngoại Trưởng John Kerry, theo dự tính sẽ là
vị ngoại trưởng Mỹ đầu tiên đặt chân lên đất Cuba từ 60 năm.
Ba người Cuba được Mỹ phóng thích thuộc trong số 5 người bị bắt ở
Florida năm 1998 và bị truy tố về tội gián điệp, âm mưu xâm nhập các căn
cứ quân sự kể cả bộ Tư Lệnh Miền Nam của quân lực Hoa Kỳ và các cơ quan
ở Florida Keys. Theo Cuba thì 5 người này không có hành động xâm phạm
chủ quyền Hoa Kỳ và nhiệm vụ của họ là nhằm ngăn chặn các tổ chức tị nạn
quá khích hoạt động tấn công khủng bố về Cuba... Trong nhiều năm Cuba
đã mở chiến dịch vận động cho 5 người được đề cao là anh hùng ở trong
nước.
Rene Gonzalez, mang quốc tịch Mỹ và Cuba, được thả năm 2011 khi mãn
án tù 13 năm và được trở về Cuba năm 2013 với điều kiện từ bỏ quốc tịch
Mỹ. Fernando Gonzalez bị tù hơn 15 năm, được tha Tháng Hai năm 2014 và
trục xuất về Cuba.
Ba người còn lại, Antonio Guerrero, Ramon Labanino, Gerardo
Hernandez, án tù từ 20 năm đến chung thân, được phóng thích cùng lúc với
việc Cuba trả tự do cho Alan Gross.
Thay đổi thể chế độc tài?
Cắt đứt bang giao và cấm vận Cuba đã kéo dài qua 10 đời tổng thống
Hoa Kỳ và không đem lại kết quả gì cụ thể. Cuba vẫn tiếp tục là một chế
độ độc tài đàn áp theo đuổi những hoang tưởng xã hội chủ nghĩa và để dân
chúng phải gánh chịu nhiều khó khăn cực nhọc trong cuộc sống.
Bức ảnh lịch sử: Tổng Thống Mỹ Barack Obama nói
chuyện với Chủ Tịch Raul Castro của Cuba qua điện thoại từ Tòa Bạch Ốc
hôm 16 Tháng Mười Hai công bố kế hoạch khôi phục quan hệ ngoại giao với
Cuba, sau 53 năm bị cắt đứt kể từ Tháng Giêng năm 1961. (Hình: Getty
Images)
Hoa Kỳ công nhận chính quyền cách mạng Cuba do Fidel Castro và Raul
Castro lãnh đạo ngay từ buổi đầu sau khi lật đổ Tổng Thống Fulgencio
Batista, nhưng mối quan hệ xấu dần khi Hoa Kỳ mạnh mẽ phê phán việc xét
xử kiểu tòa án nhân dân để hành quyết hàng loạt những phần tử trung
thành với chế độ cũ.
Năm 1960, Cuba quốc hữu hóa các xưởng lọc dầu từ chối lọc dầu thô từ
Liên Xô và tiếp đó tất cả các cơ sở kinh doanh khác của Mỹ.
Tháng Mười năm 1960, chính quyền Tổng Thống Eisenhower ban hành lệnh
cấm vận hầu hết các hàng xuất cảng của Cuba. Ðầu năm 1961, chính quyền
Tổng Thống Kennedy cắt dứt quan hệ ngoại giao với Cuba. Ba tháng sau
Fidel Castro tuyên bố Cuba là một nước xã hội chủ nghĩa, một ngày trước
khi Hoa Kỳ trực tiếp yểm trợ cho các đơn vị quân nổi dậy đổ bộ vào vịnh
Con Heo. Hành động quân sự lật đổ Fidel Castro thất bại và nhiều âm mưu
ám sát Castro do CIA bí mật tổ chức cũng bất thành.
Tháng Mười năm 1962, Cuba cho Liên Xô đặt các giàn hỏa tiễn chiến
lược trên đất nước mình và sự việc này có nguy cơ biến chến tranh lạnh
thành chiến tranh nguyên tử. Hải Quân Hoa Kỳ được lênh phong tỏa Cuba và
Tổng Thống Kennedy chấp thuận cho phép đổ bộ tấn công nếu cần, nhưng
cuối cùng Liên Xô lùi bước rút hỏa tiễn khỏi Cuba.
Từ đó Cuba trở thành một quốc gia Cộng Sản cô lập tại Mỹ Châu được
sự giúp đỡ của đồng minh duy nhất là Liên Xô. Năm 1991, Liên Xô tan rã,
Cuba hoàn toàn bị cô lập, nền kinh tế suy sụp nhưng vẫn tiếp tục theo
đường lối cũ. Tới 2006, Fidel Castro già yếu bệnh hoạn, người em Raul
Castro lên kế vị, không thay đổi chế độ dù sau đó muốn thực hiện những
đổi mới nhưng không có hiệu quả vì thiếu vốn.
Nền kinh tế hấp hối của Cuba năm 2014 tăng trưởng 1.4%. Ðồng thời
dầu lửa mất giá gây ảnh hưởng nặng. Venezuela mỗi năm trợ giúp cho Cuba
khoảng $3 tỷ dưới hình thức dầu thô. Một nguồn tài trợ quan trọng khác
là Nga cũng đang trong tình trạng khốn đốn.
Webster Hare, cưu đại sứ Anh ở Cuba nhận định: “Cuba tối cần tài
nguyên kinh tế và ngoại tệ. Nhưng nhìn quanh thế giới chỉ có một số ít
nước bạn. Nga và Iran đều đang chịu cấm vận. Còn người Trung Quốc là
những doanh gia có đầu óc tính toán rất kỹ. Vậy nếu muốn kiếm ra ngoại
tệ ở đâu thì Hoa Kỳ là nước đứng đầu danh sách.”
Một nguyên nhân nữa khiến Cuba muốn mở cửa. Fidel Castro năm nay 88
tuổi, Raul 83, cả hai hiểu rằng không còn thời gian bao nhiêu nữa để
lãnh đạo cuộc cách mạng khởi xướng nửa thế kỷ trước.
Alzugaray, một nhà ngoại giao đã về hưu, nói rằng cải cách sẽ gặp
chống đối của những thành phần thủ cựu, nhưng Raul Castro có đủ uy tín
và quyền lực để vượt qua, nếu ông ta không làm bây giờ, người kế vị chưa
chắc làm nổi.
Thời điểm thuận lợi
Theo nhận xét của nhiều quan sát viên, Tổng Thống Obama chọn một
thời điểm thuận lợi để bất ngờ đưa ra quyết định. Chắc chắn một số nhà
lập pháp Mỹ gốc Cuba sẽ chống đối. Nhưng bây giờ Quốc Hội sắp nghỉ lễ và
tới Tháng Giêng đảng Cộng Hòa mới kiểm soát cả hai viện. Thêm nữa, dư
luận muốn mở cửa với Cuba đang có chiều hướng thuận lợi và có lẽ những
chống đối chỉ là cho có lệ.
|
Học sinh trong một lớp học ở thủ đô Havana theo dõi bài diễn văn của Chủ Tịch Raul Castro qua truyền hình loan báo về kế hoạch bình thường hóa quan hệ với Hoa Kỳ. (Hình: Getty Images) |
Về mặt cá nhân, sau khi đảng Dân Chủ mất đa số ở Quốc Hội, Tổng
Thống Obama phải chuẩn bị trước một tình thế khó khăn. Ông không muốn
hai năm cuối nhiệm kỳ trở thành bất động và muốn để lại nhiều di sản
trong sự nghiệp của mình, Ðiều này thể hiện qua việc đã sử dụng quyền
của hành pháp cho nhiều vấn đề từ di dân tới môi trường, thỏa hiệp khí
thải với Trung Quốc và bây giờ là Cuba.
Trong lời phát biểu với dân Mỹ, Tổng Thống Obama nhấn mạnh rằng ông
vẫn quan tâm sâu sắc về thành tích nhân quyền của Cuba nhưng không tin
rằng đường lối Hoa Kỳ đã thi hành 1/2 thế kỷ có hiệu lực gì trong việc
thúc đẩy thái độ của chính quyền Cuba.
Thượng Nghị Sĩ Marco Rubio tiểu bang Florida, không đồng ý như thế,
nói là chính sách mới của Hoa Kỳ sẽ không tác động gì đến chính quyền và
tình trạng nhân quyền ở Cuba.
Thượng Nghị Sĩ Harry Reid tiểu bang Nevada thì cho là dù ông vẫn rất
quan tâm tới nhân quyền nhưng “ủng hộ tiến tới bằng một đường hướng mới
là đúng.”
Các giới chức Hành pháp cao cấp cho biết Cuba đáp ứng với thỏa hiệp
đã đồng ý sẽ có những cải thiện về vấn đề nhân quyền và bước đầu là
phóng thích 53 tù nhân chính trị.
Trong kế hoạch của Tổng Thống Obama có việc mở tòa đại sứ ở Havana,
cử một viên chức cao cấp đến Cuba để nhận định xem Cuba có là một nước
tán trợ khủng bố hay không, và quan trọng nhất là mở rộng quan hệ kinh
tế với Cuba.
Hoa Kỳ cũng sẽ nới lỏng hạn chế du lịch tới Cuba nhất là các chuyến
đi với mục đích nhân đạo như thăm viếng gia đình và thân nhân. Tất cả
những việc ấy, bằng cách này cách khác, cuối cùng sẽ giúp tạo điều kiện
cải thiện đời sống của dân chúng Cuba.
Còn quyết định bãi bỏ cấm vận Cuba sẽ tùy thuộc Quốc Hội, nhưng các quan sát viên tin rằng phe ủng hộ sẽ thắng phe phản đối.
