LESLIE H. GELB and DIMITRI K. SIMES | The New York Times
Mai Xương Ngọc dịch
Mai Xương Ngọc dịch
Chuyến bay của kẻ rò rỉ thông tin Edward J. Snowden từ Hong Kong
đến Moscow hồi tháng trước đã có thể không thực hiện được nếu thiếu sự
hợp tác giữa Nga và Trung Quốc. Cách hành xử của hai nước này trong vụ
Snowden thể hiện tính quyết đoán ngày càng tăng và tư thế sẵn sàng hành
động của họ bằng cái giá phải trả của Mỹ.
Trung Quốc và Nga không ủng hộ Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc trên vấn đề Syria ? (Ảnh: Internet)
Ngoài việc bảo vệ ông Snowden, các chính sách của Trung Quốc và Nga
đối với Syria đã làm tê liệt Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc trong hai
năm, ngăn chặn hoạt động quốc tế chung. Vấn đề tin tặc Trung Quốc tấn
công các công ty Mỹ, cũng như các vụ tấn công mạng của Nga nhắm vào các
nước láng giềng cũng đã gây ra mối quan ngại đối với Washington. Trong
khi Moscow và Bắc Kinh thường ủng hộ các nỗ lực quốc tế nhằm chấm dứt
chương trình vũ khí hạt nhân của Iran, rõ ràng là họ không sẵn sàng tiến
xa như Washington, còn bất kỳ sự thay đổi nào trong cách tiếp cận phối
hợp của họ có thể ngay lập tức phá hủy chính sách của Hoa Kỳ về vấn đề
này và gây nguy hiểm cho lợi ích an ninh và năng lượng của Mỹ. Để nhấn
mạnh tiềm năng hợp tác mới, Trung Quốc giờ đây triển khai các cuộc tập
trận hải quân lớn chưa từng có – với Nga.
Để thúc đẩy tốt hơn các lợi ích của họ, Nga và Trung Quốc dường như
đã quyết định rằng họ cần phải làm cho Washington hết vênh váo. Có thể
cả hai đều không muốn bắt đầu một cuộc chiến tranh lạnh mới, chưa nói
đến các cuộc xung đột nóng, và các hành động của họ trong trường hợp ông
Snowden đã thể hiện điều đó. Trung Quốc cho phép ông ta nhập vào Hồng
Kông, nhưng lại nhẹ nhàng thúc giục ông ta ra đi, trong khi đó nước Nga,
sau khi có một vài lời lẽ khiêu khích, dường như đã dịu giọng.
Tuy nhiên, cả hai nước đang tìm kiếm sức mạnh ngoại giao lớn hơn, mà
họ hiển nhiên cho là chỉ có thể có được bằng cách kiềm chế Mỹ. Trong
các vấn đề thế giới, không có cách nào tốt hơn để phô trương sức mạnh
của một quốc gia bằng cách làm giảm rõ rệt sức mạnh của cường quốc mạnh
nhất.
Cách tiếp cận mới này xuất phát một phần từ ý thức về sức mạnh ngày
càng tăng của họ so với Mỹ và sự nhấn mạnh ngày càng lớn về những khác
biệt trong các vấn đề như Syria. Cả Moscow và Bắc Kinh đều phản đối
nguyên tắc can thiệp quốc tế vào các vấn đề chủ quyền của một quốc gia,
dù không nghiêm trọng như hành động lật đổ một chính phủ, như đã xảy ra ở
Libya năm 2011. Xét cho cùng, nguyên tắc đó luôn có thể phản tác dụng
đối với họ.
Hai nước này cũng không ưa phải chứng kiến phương Tây có hành động
chống lại các nhà lãnh đạo thân thiện với họ, như Tổng thống Bashar
al-Assad của Syria. Khi ý thức về những lợi ích chung này trở nên cố
thủ, sự tăng cường hợp tác giữa Nga và Trung Quốc có thể gây rủi ro
nghiêm trọng đối với Mỹ và thế giới.
Hành vi của họ cho thấy họ coi cái giá phải trả sẽ ít hơn khi thách
thức Mỹ, cũng sẽ ít được lợi hơn khi cư xử với Mỹ như một đối tác. Những
toan tính này xuất phát từ hai nhận thức nguy hiểm.
Đầu tiên, họ nhìn thấy sự suy tàn và sa sút của Mỹ. Theo quan điểm
của họ, Mỹ đứng bên lề của lịch sử, vẫn duy trì mối quan hệ chặt chẽ với
châu Âu và một phần châu Á, trong khi mất đi đòn bẩy kinh tế và thẩm
quyền đạo đức đối với phần còn lại của thế giới. Việc Mỹ rút quân khỏi
Iraq và Afghanistan mà không giành chiến thắng đã góp phần tạo nên một
ấn tượng có liên quan rằng ưu thế quân sự không bị tranh cãi của Mỹ
không có mấy giá trị trong việc đạt được các mục tiêu chính sách trong
nội bộ dân chúng.
Thứ hai, nhiều người thuộc giới tinh hoa Nga và Trung Quốc xem các
mục tiêu chính sách của Mỹ là đối nghịch cơ bản với lợi ích sống còn của
họ. Không nhóm nào coi sự thúc đẩy nền dân chủ Mỹ như là sự phản ánh
của bất cứ cam kết tự do thực sự nào; thay vào đó, cả hai nhận thấy đó
như là một cuộc thập tự chinh có chọn lọc để làm suy yếu các chính phủ
thù địch với Mỹ hoặc nắm giữ quá nhiều quyền lực khiến cho Mỹ không thấy
yên tâm.
Trong khi đó, các nhà lãnh đạo Nga và Trung Quốc đã làm rõ rằng sự
ủng hộ của Washington đối với các nước láng giềng của hai nước này trong
mọi tranh chấp có liên quan đến Bắc Kinh hay Moscow không phải là vấn
đề tôn trọng luật pháp quốc tế, mà là một hình thức ngăn chặn nhằm hạn
chế tầm ảnh hưởng khu vực và toàn cầu của hai cường quốc lớn.
Sự ủng hộ của Mỹ đối với Georgia và các nước Cộng hòa Liên Xô cũ ở
Trung Á làm phiền Nga. Tương tự như vậy, Trung Quốc xem việc Mỹ ủng hộ
Việt Nam và Philippines trong các tranh chấp lãnh hải với Bắc Kinh là
một mối đe dọa.
Không có gì đáng ngạc nhiên khi Tập Cận Bình của Trung Quốc thực
hiện chuyến đi quốc tế đầu tiên của ông ta đến Moscow trên danh nghĩa
Chủ tịch nước, nơi ông ta nói với người tương nhiệm của ông ta, Tổng
thống Vladimir V. Putin, rằng Bắc Kinh và Moscow nên “kiên quyết ủng hộ
lẫn nhau trong nỗ lực bảo vệ chủ quyền quốc gia, các quyền lợi an ninh
và phát triển”, và hứa sẽ “phối hợp chặt chẽ” về các vấn đề khu vực và
quốc tế. Ông Putin đáp lại bằng cách nói rằng “quan hệ đối tác chiến
lược giữa chúng ta có tầm quan trọng lớn trên cả bình diện song phương
lẫn toàn cầu.” Trong khi lời nói của hai nhà lãnh đạo có thể tạo ra ấn
tượng của sự thông đồng với nhau hơn là cần thiết, để cho chắc chắn, nên
cho rằng họ hiểu chính xác thông điệp mà họ đã gửi đi.
Các nhà hoạch định chính sách ở Washington phải cẩn thận đánh giá sự
thân mật ngày càng tăng giữa Trung Quốc và Nga, đồng thời ý nghĩa của
mối quan hệ này đối với Mỹ. Bỏ qua điều này sẽ là việc làm ngu ngốc.
Vâng, Trung Quốc và Nga vẫn tiếp tục bị chia rẽ bởi lịch sử nghi kỵ
lẫn nhau, cũng như các lợi ích kinh tế gây mâu thuẫn, và các tham vọng
lãnh thổ của Trung Quốc. Mối quan tâm của Trung Quốc đối với Bắc Triều
Tiên vượt quá sự quan tâm của Nga, còn phần can dự của Nga ở Syria lớn
hơn so với Bắc Kinh. Còn ở Trung Á, hai nước lại là đối thủ cạnh trạnh
công khai. Hơn nữa, Trung Quốc là một siêu cường đang lên, còn Nga đang
đấu tranh để được ở lại trong sân chơi lớn, khiến cho họ có những quan
điểm khác nhau về các vấn đề thế giới.
Dẫu sao, cả hai nước đều chia sẻ một mối quan tâm mạnh mẽ cho việc
duy trì mối quan hệ đối tác với Mỹ và Liên minh châu Âu, những đối tác
thương mại chính của họ, đồng thời cũng là những người cai quản hệ thống
tài chính quốc tế, nơi mà mỗi nước đều góp một phần quan trọng. Đây là
những lý do mạnh mẽ để họ tiếp tục cộng tác với Washington, nhưng Mỹ
không nên nghĩ rằng chúng sẽ ngăn cản đường lối chống Mỹ mới ở Bắc Kinh
và Moscow. Điều đó có thể là một hiểu lầm lịch sử đầy nguy hiểm.
Trước Chiến tranh Thế giới thứ I, nhiều người giả định rằng sự vướng
vứu kinh tế lẫn nhau, cũng như những phí tổn khổng lồ của chiến tranh
sẽ có thể ngăn chặn xung đột giữa các cường quốc châu Âu. Vào đêm trước
Chiến tranh Thế giới thứ II, Cộng sản Nga và Đức Quốc xã dường như là
những đồng minh mà không ai nghĩ đến, cho đến khi hiệp ước bất tương xâm
kéo dài hai năm có tên là hiệp ước Molotov-Ribbentrop đã để lại châu Âu
trước đống đổ nát và hàng triệu người chết.
Tổng thống Obama không nên nhìn Trung Quốc và Nga như kẻ thù hay bạn
bè, nhưng nên nhìn họ như là những cường quốc quan trọng có những lợi
ích riêng của họ, như vụ việc Snowden đã cho thấy. Ban đầu, ông Obama
chửi bới cả hai một cách công khai nhưng vô hiệu, rồi thúc giục họ dẫn
độ ông Snowden. Chỉ đến khi ông Obama làm dịu lập trường công cộng và
củng cố đường lối riêng của ông thì Bắc Kinh và Nga mới bắt đầu nhìn
thấy những lợi thế của việc tránh đối đầu kéo dài.
Washington cần phải hiểu rằng các mối đe dọa an ninh lớn nhất trên
thế giới – từ Syria đến Iran và Bắc Triều Tiên – sẽ không thể được xử lý
một cách an toàn và thành công mà không có sự hợp tác của Nga và Trung
Quốc. Đối với Syria, phương pháp này có nghĩa là đánh giá cao mối quan
hệ lịch sử giữa Moscow và giới lãnh đạo Alawite của đất nước, cũng như
sự quan tâm của Nga về số phận người Kitô hữu ở Syria, đặc biệt là Kitô
hữu Chính Thống Giáo. Trong cách đối phó với Bắc Kinh, điều này có nghĩa
là bảo vệ mạnh mẽ các lợi ích thương mại của Mỹ, trong khi biết rằng
các nhà lãnh đạo Trung Quốc phải đối mặt với những trở ngại thực sự
trong việc xử lý các vấn đề kinh tế nội bộ của họ.
Để đạt được sự tôn trọng của Nga và Trung Quốc, Nhà Trắng đầu tiên
phải chứng minh rằng giới lãnh đạo Mỹ giữ vai trò thiết yếu để giải
quyết các vấn đề thế giới quan trọng, bao gồm cả những vấn đề quan trọng
đối với Trung Quốc và Nga. Nước Mỹ không không thể bị xem như là ở thế
bị động.
Các mối quan hệ với Nga và Trung Quốc đáng được dành ưu tiên, nhưng
Mỹ không nên e ngại khi giữ vững lập trường trong một số trường hợp,
hoặc trong những trường hợp khác, hợp tác với hai cường quốc độc tài,
nhưng rốt cuộc vẫn là những cường quốc thực dụng. Nếu làm khác đi sẽ lại
là một hành động dại dột có tầm vóc lịch sử.
* Ông Leslie H. Gelb, một bình luận viên, biên tập viên và phóng
viên trước kia của tờ The New York Times, là chủ tịch danh dự của Hội
đồng Quan hệ đối ngoại (Council on Foreign Relations). Ông Dimitri K.
Simes là chủ tịch Trung tâm vì Quyền lợi Quốc gia (Center for the
National Interest), và phát hành tạp chí The National Interest thuộc
Trung tâm này.
Một phiên bản của bài viết có quan điểm khác này xuất hiện trên
bản in ngày 07 Tháng Bảy 2013, trên trang SR5 của ấn bản New York với
tiêu đề: Một Trục Chống Mỹ Mới?.
Nguồn: LESLIE H. GELB and DIMITRI K. SIMES, “A New Anti-American Axis?“, The New York Times, ngày 6 Tháng Bảy 2013.
Bản Tiếng Việt © 2013 The Pacific Chronicle
