Nguyễn Ngọc Già
Phật đã dạy: "Sắc tức thị không, không tức thị sắc" để loài người hiểu
sự vô thường trong trời đất mà ngộ đạo nhằm giảm dần "tam độc" (tham,
sân, si) luôn hàm chứa trong mỗi thân xác phàm tục.
Ở đời, đôi khi "Được" cũng là và sinh ra "Mất". Ngược lại, "Mất" cũng là và tái sinh ra "Được". Tùy mỗi chúng ta đứng từ góc độ, vai trò, vị trí nào trong xã hội để chiêm nghiệm.
"Bụi Đời Chợ Lớn" và người dân bơ vơ lăn lóc.
Những khuôn hình cuối cùng để chấm dứt bộ phim, tuy không mới, cũng làm người xem dịu lòng hơn một chút sau những màn chém giết hơi quá đà.
Tuy phần "ngôn ngữ điện ảnh" biểu đạt khá "mòn", nó vẫn chuyên chở tấm lòng của đoàn làm phim đến với khán giả qua hình ảnh Lâm - nhân vật duy nhất sống sót sau trận huyết chiến từ hai phe "Tài Nhớt" và "Hùng Chợ Lớn" - ngồi lặng lẽ, trầm ngâm bên hàng dương trước biển hiền hòa để suy ngẫm về quá khứ sau khi ra khỏi nhà tù và mơ ước đến tương lai.
Ở đời, đôi khi "Được" cũng là và sinh ra "Mất". Ngược lại, "Mất" cũng là và tái sinh ra "Được". Tùy mỗi chúng ta đứng từ góc độ, vai trò, vị trí nào trong xã hội để chiêm nghiệm.
"Bụi Đời Chợ Lớn" và người dân bơ vơ lăn lóc.
Những khuôn hình cuối cùng để chấm dứt bộ phim, tuy không mới, cũng làm người xem dịu lòng hơn một chút sau những màn chém giết hơi quá đà.
Tuy phần "ngôn ngữ điện ảnh" biểu đạt khá "mòn", nó vẫn chuyên chở tấm lòng của đoàn làm phim đến với khán giả qua hình ảnh Lâm - nhân vật duy nhất sống sót sau trận huyết chiến từ hai phe "Tài Nhớt" và "Hùng Chợ Lớn" - ngồi lặng lẽ, trầm ngâm bên hàng dương trước biển hiền hòa để suy ngẫm về quá khứ sau khi ra khỏi nhà tù và mơ ước đến tương lai.
Xa xa là người chị dâu (vợ Hùng Chợ Lớn - diễn viên Thanh Trúc thủ vai) đã mất chồng nhìn theo buồn bã.
Phần chuyển cảnh quá đột ngột, từ vô cùng náo động sang khá êm ả, trầm tư có vẻ không phù hợp với "mạch" của bộ phim vốn dĩ là "Bụi Đời Chợ Lớn". Có thể nói là hơi "sốc". "Sốc" ở đây không có nghĩa làm điều người ta choáng váng, ngộp thở mà sốc như thể từ thân nhiệt 40 độ rồi hạ bất thần xuống 37 độ bách phân. Giảm "sốt" như thế, đôi khi nguy hiểm tính mạng. Rất may đây là... phim.
Ở đời, chúng ta cũng nên nghi ngại khi ai đó vừa chém ta suýt chết lại ngay lập tức vỗ về ta. Đây cũng là "thủ pháp đan xen" mà đạo diễn thường dùng để nêu bật sự bỉ ổi của những tên thủ ác, tưởng chỉ có trong phim, nhưng nó đã xuất hiện trên thực tế.
Hình ảnh người dân oan Đỗ Thị Thiêm vừa bị tạt acid xong, dù chưa biết rõ thủ phạm, nhưng vài chú "công an" "ân cần" đến chia sẻ và đề nghị cắt cử người "trông nom" là một ví dụ sống động. Làm sao có thể không nghi ngờ, nếu không nói là khá lộ liễu, vì trong những năm sau này "công an" mà biết thương dân, quả là vô cùng... hiếm!
Độc giả nào băn khoăn về "tình yêu" của lực lượng luôn tuân thủ "6 điều bác Hồ dạy công an" đối với dân, có thể cảm nhận ngay câu chuyện chàng trai có tên Vũ Hữu Huấn [1], người đã nhảy từ lầu 3 xuống đất để trốn khỏi những đòn khảo tra dã man với thương tật nghiêm trọng. Sau nhiều ngày chăm sóc tại Hà Nội, khi Huấn được chuyển về bệnh viện Ninh Bình, hơn 50 công an viên đã lũ lượt kéo đến vây quanh. Để làm gì? Chắc là để "chăm... bẵm" kẻ "chống người thi hành công vụ"(?). Trước đó, bà ngoại nạn nhân vốn mù chữ đã tố cáo công an ép bà "điểm chỉ" vào một tờ giấy.
Giá như đoạn kết trong phim, thay vì 2 viên công an "lóng tai" nghe chuyện đời của Lâm, được đổi thành khung cảnh ồn ã, bát nháo tại một bàn billard mà sau khi ra tù, Lâm đã quay trở lại với công việc anh trai mình để lại, có lẽ tình tiết này sẽ "đời hơn" và thuyết phục hơn.
Từ không gian, "mùi vị" "chợ" như vậy, những "cơ thủ" tiếp nối "đời" ăn thua sát phạt, gian lận rồi...gây gổ và dẫn đến ẩu đả. Lâm lúc đó - với vai trò ông chủ - bước ra ôn tồn can gián, đồng thời kêu người phục vụ gọi điện cho... "công an" đến giải quyết, trong khi hai phe "đời mới" vẫn xáp vào nhau và... hãy bỏ ngỏ tình tiết như thế, biết đâu trở thành một nét chấm phá mới cho kịch bản? Cũng biết chừng đâu, chi tiết đó sẽ cứu được cả bộ phim thoát khỏi "lưỡi hái" của các "nhà duyệt phim"?
Hơn thế, với cái kết mở như vậy, đạo diễn đã để cho khán giả suy nghĩ thêm "luật Nhân - Quả" đặt trong bối cảnh xã hội nhiễu nhương với luật pháp và các công cụ bảo vệ nó chưa bao giờ làm đến nơi đến chốn trách nhiệm, mặc dù hàng tháng họ vẫn lãnh lương và nhận... "lậu"?
Hãy khoan nổi nóng, dù là các ông (bà) "duyệt phim" hay các "ông" công an, nếu các ông (bà) nhớ lại vụ án "Đoàn Văn Vươn" với mấy năm trường mòn mỏi cậy nhờ luật pháp hay cuộc đâm chém tập thể trên sông Yên - Thanh Hóa [*] vừa rồi, người dân cho biết, mâu thuẫn đôi bên từ lâu, đơn đã gởi đến cơ quan chức năng [2] nhưng khổ nạn của dân chưa bao giờ được giải quyết đến tận cùng công lý!
Luật pháp vẫn là "hàng mã" trong xã hội độc đảng toàn trị. Cớ gì, những băng đảng - mệnh danh sống ngoài vòng pháp luật - cần đến?
Ai đã vô trách nhiệm đến vô tư lự trước những mâu thuẫn của người dân mà kết cuộc bi thảm là những cái chết cùng thương tật nặng nề và những án tù trước mặt, từ những cuộc hỗn chiến kinh hoàng trên sông Yên - Thanh Hóa, sau khi người dân đã gởi đơn?
"Hùng Chợ Lớn" đang trên con đường hoàn lương bằng bàn billard kiếm sống với người vợ mang thai cùng đám đàn em dường như cũng muốn đoạn tuyệt quá khứ đâm chém. Họ sẽ làm gì, cho dù biết được mưu mô "Tài Nhớt"? Báo công an chăng? Chỉ tổ "chọc quê" khán giả một khi chi tiết này đưa vào phim và lúc đó, Charlie Nguyễn chắc không còn chỗ đứng trong "giới giang hồ" điện ảnh.
Trong phim có lời thoại: "Nhiều lúc con người ta phải tranh đấu mới có được sự bình an". Một lời thoại khó dành cho giới "anh chị" nhưng nó khá "mẫn cảm" khi gắn với "xã hội đỏ" hiện nay. Đó có thể là một "điểm chết" của bộ phim như "trái mắt mèo" chà xát vào thân thể làm cho "nhà duyệt phim" cảm thấy rất "ngứa" trong khi đôi tay họ bị trói chặt bao năm qua bằng sợi dây đỏ mang tên "Mác-Lê-Hồ"? Hình ảnh "ngứa ngáy" đến "lăn lộn" như thế này có phải làm cho họ không còn đủ bình tĩnh để có quyết định văn minh hơn đối với bộ phim?
"Được", "Mất" của diễn viên.
Diễn viên ngày nay hình như ít dành thời gian để đọc sách báo và thâm nhập thực tế [**] nhằm làm giàu tâm hồn và cũng để nâng cao tay nghề chuyên môn? Có lẽ vì thế, những vai diễn của họ cứ nhàn nhạt trôi như từng "cánh bèo" trên "dòng sông lơ đãng".
Dù sắm vai chính diện hay phản diện; dù vai hài hay vai bi, dường như họ cứ "thế mà làm" theo khuôn của đạo diễn định sẵn cho nhân vật.
"Nghệ thuật thứ bảy" khác hẳn với các nghệ thuật khác, đặc biệt khác với kịch - loại hình ngỡ tương tự.
Các diễn viên Việt Nam hiện nay rất hiếm diễn viên nào diễn "kịch ra kịch", diễn "phim ra phim". Lỗi một phần từ chính bản thân họ, không thể hiện đầy đủ trách nhiệm và tình yêu với nghề. Trong khi những diễn viên thế hệ trước, dù xuất thân "tay ngang", họ đã ít nhiều để lại thiện cảm trong lòng khán giả như: Thúy An, Việt Trinh, Hồng Ánh v.v...
Nói không quá, đa số các diễn viên trẻ hiện nay đã tạo một phiên bản tài tử... "liên hiệp quốc" với "hồn Tàu, xác Hàn, phong cách Tây, nói tiếng Việt". Người xem thật khó tìm thấy "người Việt" thông qua vai diễn từ những kịch bản thiếu chiều sâu gắn với "đời".
Biết đâu, qua "tai họa" này, họ suy ngẫm và dành ít thời gian cho việc đọc và chiêm nghiệm?
Dù "Bụi Đời Chợ Lớn" bị cấm chiếu, nhưng nhờ "hiệu quả" đó mà người xem có lẽ nhớ đến họ hơn từ sự cố này, chứ không phải từ vai diễn mang lại. Đó cũng là một cái "Được". Cũng từ đây, khán giả biết Long Điền (vai Hùng Chợ Lớn) từng là vô địch Taekwondo [3] tại Seagames 2003.
Hy vọng bộ phim bị cấm chiếu làm họ suy nghĩ nhiều hơn, chịu thâm nhập thực tế và đọc sách báo trong vai trò diễn viên để có được những vai diễn sâu sắc hơn sau này?
"Được", "Mất" của nhà sản xuất và đạo diễn.
Mất số tiền bỏ ra đầu tư hơn 16 tỉ.
Toàn bộ công sức của nhà sản xuất, đạo diễn, diễn viên, quay phim v.v... cũng đổ sông đổ biển sau nhiều đêm thức trắng, cuối cùng không đến được một cách "đàng hoàng" với khán giả.
Lòng tin và cách nhìn của đoàn làm phim đối với những "nhà thông thái" duyệt phim cũng vì thế mà mất đi.
Chưa hết, họ đau lòng và bất lực nhìn tài sản của mình bị mất cắp mà không làm gì được. Nói hơi tệ, tựa như "đứa con" bị cướp và đang bị thiên hạ rao bán [4] khắp hang cùng ngỏ hẻm. Hành vi phát tán đĩa lậu cũng là một tội ác!
Dưới góc độ kinh doanh, Thiên Ngân và Chánh Phương đã bị một vố thua trắng tay và trắng mắt trước những "tay buôn" "sang trọng".
Không biết các ông (bà) trong "hội đồng duyệt phim quốc gia" có cảm thấy đau đớn nếu những đồng tiền của chính mình bị người khác giật trên tay và ném qua cửa sổ để "ông đi qua bà đi lại" tha hồ... lụm?! Nếu không như thế, thì những sản phẩm do chính "hội đồng duyệt phim" làm ra bằng tiền túi của họ, cuối cùng bị xếp xó vì bị những tư duy "cũ mèm" ngăn trở họ có uất ức không nhỉ?
Đau hơn, không những bị mất của, Thiên Ngân và Chánh Phương đang bị quy trách nhiệm [5] theo kiểu... "đổ thừa" rất... tệ!
Tuy nhiên, cái "Được" của nhà sản xuất và đạo diễn đó là bài học nhớ đời?
Dù là một phim hành động giải trí đơn thuần, có lẽ họ nghĩ không liên quan chính trị thì chẳng có gì quá lo để dốc vốn đầu tư? Có phải việc cấm phát hành phim làm họ chợt hiểu ra: văn hóa nghệ thuật vốn chưa bao giờ tách rời khỏi đời sống và càng khó tách rời khỏi thời cuộc Việt Nam đang xoay vần và nghiêng ngả?
"Chính trị" xa xôi và khô cằn? Không, việc cấm phim ra rạp chính là lời hồi đáp cho những nghệ sĩ, nhà sản xuất dù trong hay ngoài nước càng thấm thía thêm nền chuyên chế độc đoán trong một đất nước độc đảng toàn trị. Nó luôn đi liền với túi tiền của mọi người và "tiền thì liền khúc ruột".
"Được", "Mất" của "Hội đồng duyệt phim quốc gia".
"Hội đồng duyệt phim quốc gia" có hai "tên tuổi lớn" trong giới: ông Bùi Đình Hạc và bà Nguyễn Thị Hồng Ngát, cùng một số vị có "tăm" nhưng hình như thiếu "tiếng" trong làng điện ảnh thông qua chuyên môn.
Ông Hạc - 79 tuổi, được biết là một đạo diễn [6], với "di sản cổ" - "Đường về quê mẹ" [7] - do nghệ sĩ Lâm Tới (đã mất) thủ vai chính. Bộ phim được sản xuất cách đây chỉ... 42 năm! Ông đã "rửa tay gác kiếm" gần 30 năm qua với danh hiệu "nghệ sĩ nhân dân" được phong tặng vào 1984.
Bà Ngát - 63 tuổi, xuất thân là một diễn viên chèo cổ [8]. Sau đó du học tại trường đại học Sân Khấu Điện Ảnh - Mátxcơva - Liên Xô cũ. Từ mảnh bằng loại ưu, bà về làm cho hãng phim truyện Việt Nam. Số lượng tác phẩm của bà Ngát khá nhiều nhưng chất lượng hình như không được bàn tán sôi nổi lắm trong giới. Bà từng là giám đốc Hãng phim truyện Việt Nam và chức vụ cao nhất bà "kinh" qua là Cục phó Cục điện ảnh trước khi nghỉ hưu.
Thay vì nổi tiếng từ những kịch bản, bà Ngát được nhiều người biết đến "tên tuổi" qua hai "sự kiện":
- "Mời gọi" nghệ sĩ Kim Chi làm đơn xin tặng bằng khen gì đó của Thủ tướng Việt Nam, nhưng bà Kim Chi đã xổ toẹt.
- "Phát kiến" về quan hệ "Dân - Đảng" được bà xoay quanh tục ngữ "con không chê cha mẹ khó, chó không chê chủ nghèo" khi trả lời đài ABC - Úc. Sau đó blogger Đinh Tấn Lực có bài bình luận "Mối tương quan mất dạy" [9] để nhận định "giá trị" tư tưởng thâm sâu của bà Ngát. Trong một cuộc phỏng vấn, bà Ngát tự nhận bản thân là một... "con chuột túi" [10] không bao giờ "bỏ con". Qua hai chi tiết này, bà tỏ rõ là "diễn viên lành nghề", biến hóa tài tình giữa "vai mẹ" và "vai con" trong... đời thực (!).
Người già thường đi kèm cao huyết áp và nhiều bệnh lão khác nên bác sĩ hay khuyên, không nên cho họ giải trí với những trò nguy hiểm dù là "đu quay", "tàu siêu tốc" hay phim bạo lực.
Có lẽ vì vậy, nhạc sĩ nổi tiếng Phan Huỳnh Điểu ở tuổi 89, dù tự nhận ham vui và cho biết "từ ngưỡng cửa âm phủ về đây để chấm thi..." [11] cho cuộc tranh tài "Tiếng hát mãi xanh", vốn dành cho những người lớn tuổi với nhạc êm dịu. Điều này có lợi cho sức khỏe của ông cũng như người lớn tuổi khác.
Có lẽ như thế, nên cuộc thi "The Voice" diễn ra 2 năm qua, nhà tổ chức mời Đàm Vĩnh Hưng, Hồng Nhung, Mỹ Linh, Thu Minh, Hồ Ngọc Hà, Trần lập, Quốc Trung làm huấn luyện viên cho thí sinh thay vì mạo hiểm mời Trung Kiên, Thu Hiền, Trung Đức, Tô Lan Phương, Tôn Thất Lập, Trần Long Ẩn v.v... ngồi ghế nóng như thế. Họ hiểu, phải bảo đảm sức khỏe cho những "cây đa cây đề" trong làng âm nhạc, tránh những âm thanh giậm giật, kích động của Hard Rock, Jazz, R&B, Hiphop v.v... vì tổn hại sức khỏe cho các vị và chắc cũng để tránh... mang tiếng (!).
Theo đó, Bộ VH - TT - DL cũng nên xét lại sức chịu đựng của những vị "lão làng", "gạo cội" trong "hội đồng duyệt phim quốc gia" khi người thì là diễn viên chèo luống tuổi, người đã hom hem gần đất xa trời, lại buộc họ ngồi coi đám thanh niên chém giết, máu me tung tóe như thế, có phải quá... tàn nhẫn đối với người già mang trong mình tâm hồn thanh cao cùng "trái tim pha lê"... dễ vỡ (!).
Ngoài ra, Charlie Nguyễn được biết là tốt nghiệp đạo diễn tại trường danh tiếng UCLA - Mỹ quốc, phong cách làm phim Mỹ như thế cũng khó phù hợp với những người được đào tạo chính quy tại... Liên Xô (đã sụp đổ hơn 20 năm rồi).
Chỉ có mấy tay Ronald Wilson Reagan hay Arnold Schwarzenegger, dù già ngắc khú đế, vẫn xách súng, mang dao chạy ầm ầm chơi trò "beng beng", chứ làm sao bảo những diễn viên chèo cổ hay "nghệ sĩ nhân dân" đạo mạo, vốn thích hợp với cây "ba toong" lại nhào ra coi mấy cái trò nhí nhố của đám trẻ!
Đặc biệt trong xứ sở tươi đẹp, đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc như Việt Nam, dứt khoát không được dung túng cho những bộ phim sắt máu như "Bụi Đời Chợ Lớn" (?!).
Nghệ thuật mà tách rời ý thức hệ là mất lập trường. Mười sáu tỉ đổ sông đổ biển để giữ vững "lập trường cách mạng" là cái giá quá ưu đãi đối với Thiên Ngân và Chánh Phương.
"Được, "Mất" của "hội đồng duyệt phim quốc gia" cũng cho thấy "đỉnh cao trí tuệ" "đảng ta" đang "Mất" rất nhiều sau nhiều sự việc trong ngoài nước, trong khi cái "Được" lại vô cùng ít ỏi.
Ý nghĩa hàm chứa từ việc ngăn cấm bộ phim ra rạp, không chỉ dừng lại ở sự "độc hại" "tiêm nhiễm" vào thế hệ trẻ mà cần nhìn nhận ở "tầm cao" như thế.
Những gì còn lại...
Thay kết thúc vừa "bi" vừa "thảm" cả nghĩa bóng và nghĩa đen của "Bụi Đời Chợ Lớn" cũng như nhắn gởi đến các nhà sản xuất và các ê-kíp làm phim khác, người viết mạn phép bày tỏ mấy lời:
- Quý vị đang rất hạnh phúc trong nghề nghiệp chuyên môn, bởi quý vị đang sống trong một môi trường đầy chất liệu đời thực dành cho phim ảnh. Quanh quý vị, những dân oan mất đất, những cái chết oan uổng do công an gây ra, những mảnh đời bần cùng từ thành thị đến miền núi, những cuộc thanh toán băng nhóm, chống người thi hành công vụ dã man, giết người chặt khúc, đốt thành tro phi tang, tạt acid, những thân phận đáng thương của các cô gái bị lừa đảo đưa vào con đường mại dâm trên xứ người v.v... tất cả tình tiết ghê rợn này dày đặc trong tầm mắt và tầm tay quý vị. Quý vị chỉ cần để mắt đến và gia giảm một ít cũng đủ tạo ra kịch bản hay với những cao trào hồi hộp, rùng rợn, bi, hài nhất.
- Từ những kịch bản như vậy, quý vị chỉ cần thêm câu "Dựa trên câu chuyện có thật" (như phim Mỹ hay đưa vào sau này), nó dễ dàng giúp cho quý vị tạo ra những bộ phim vừa sát với đời thực, vừa đỡ tốn kém, vừa rất hấp dẫn để kéo khán giả ào ạt đến rạp. Do đó, đừng đi tìm ý tưởng kịch bản xa xôi, kém thực tế chi cho mất công.
- Tuy nhiên, để không bị cấm chiếu như vừa qua và để đảm bảo lợi nhuận, nhất định phim phải hòa quyện giữa bộ ba: tâm lý xã hội - hành động - kinh dị và đặc biệt không được phép xem nhẹ hay bỏ sót vai trò "bạn dân" xuất hiện mọi lúc mọi nơi với quan điểm "ta nhất định thắng, địch nhất định thua" là điều nằm lòng mà quý vị đừng lơ đễnh. Quý vị cũng thấy trong nhiều bộ phim "xã hội đen" Hongkong hay Mỹ, sau khi các băng đảng quần nhau chí tử và cuộc huyết chiến gần như ngã ngũ thì lực lượng cảnh sát rầm rộ, mau chóng kéo vào, sao có thể quên áp dụng những phân cảnh hay như thế?
- Những bộ phim phản ánh sâu sắc hiện trạng xã hội Việt Nam sẽ trở thành niềm an ủi, lời khích lệ đối với người dân. Nó giúp những phận đời đang bơ vơ lăn lóc "đầu đường xó chợ" có thêm một điểm tựa, tiếp tục dấn bước trên con đường đòi công lý. Chị Dậu, anh Pha, lão Hạc, Chí Phèo v.v... thời hiện đại đang đầy trước mắt quý vị, chẳng lẽ người dân không có quyền nghĩ đến Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan, Nam Cao v.v... cũng thuộc... thời hiện đại?
- Cuối cùng, các nhà sản xuất, biên kịch, đạo diễn, tài tử màn bạc hãy cho chúng tôi một niềm tin: Tại sao người Việt Nam không có quyền mơ ước một giải Oscar trong tương lai, xuất phát từ một phim rất đời, đặc quánh hiện thực xã hội, với những thủ pháp nghệ thuật sáng tạo, thậm chí hay hơn cả "Slumdog Millionaire" - bộ phim Ấn Độ giành 8 giải Oscar?
Nguyễn Ngọc Già
_______________
http://giaoduc.net.vn/Xa-hoi/
[*] Cáo lỗi cùng độc giả và đài RFA chi tiết này, trong phần 1, người viết đã nhầm lẫn địa điểm tại Phú Yên.
http://laodong.com.vn/Phong-
[**] Như diễn viên Phương Thanh với vai "Hiền Cá Sấu" đã thâm nhập vào trại tù để hiểu tâm lý nhân vật phục vụ cho vai diễn. http://www.thanhnien.com.vn/
Tuy vai diễn của bà chưa thể gọi là xuất sắc, nhưng chấp nhận được trong bối cảnh Việt Nam những năm đầu "giải phóng" (1978), lúc mà các cô gái bán thân, nghiện ngập còn sợ "cách mạng" một phép(!)
http://thethao.vtc.vn/200-
http://hcm.24h.com.vn/phim/
http://www.tienphong.vn/giai-
http://vi.wikipedia.org/wiki/
http://www.vinabook.com/dvd-
http://vi.wikipedia.org/wiki/
http://dinhtanluc.wordpress.
http://giadinh.net.vn/van-hoa/
http://giaitri.vnexpress.net/
