Nguyễn Ngọc Già
Khánh Ly - một trong những tên tuổi có thể xếp vào hàng Danh Ca
Việt Nam hiện đại, dù chị đã không được truyền thông chính thống nhắc
nhiều đến, trong suốt 37 năm qua tại Việt Nam. Họa hoằm lắm, một vài bài
viết mang chủ đề tản mạn và gợi nhớ, cũng như vài bài sặc mùi phủ chụp
chính trị cho chị từ các trang báo "ăn lương nhà nước" trong những năm
qua.
Có những giai thoại về chị rất buồn cười, ví như: trước khi vào phòng
thâu âm (Đài Truyền Hình Việt Nam - số 9 Hồng Thập Tự) (*) chị phải
"phi" một điếu bồ đà nhằm đạt cảm giác "phiêu linh" cho bài hát v.v...
vẫn không thể đánh đổ được Khánh Ly - "Giọng hát liêu trai" mà giới mộ
điệu đã dành tặng chị lúc bấy giờ.
Khi Khánh Ly đã là một giọng ca đủ sức cuốn khán giả mê mải dõi theo
những ca từ, những giai điệu của dòng nhạc Trịnh, thì nhiều người trong
thế hệ tôi chỉ biết... ngỡ ngàng hay lặng câm lóng tai nghe chị hát.
Tôi muốn nói về sự thảng thốt cho những ai khi lần đầu nghe chị cất
tiếng vào lúc bấy giờ, thời điểm không phải đầy băng đĩa, kể cả sự vượt
bậc của công nghệ âm thanh như hiện nay. Có thể nói, giọng hát của chị
tạo một sự lạ lẫm, tinh khiết, "đau" nhiều hơn "buồn", "khổ" nhưng lại
không "khốn". Trong giọng hát của chị có cái gì đó vừa làm tê người lại
như vỗ về thân phận. Chất da diết lẫn một chút gì đó nỉ non trong giọng
ca của chị như xoa dịu "cơn đau tim" của người Việt Nam trong thời ly
loạn, ngày xưa...
Khánh Ly hát "sống" mà không cần phải "động" (tay chân) như những gì
thuộc về "công nghệ lăng xê" mà hiện nay, giới ca sĩ xem như là sự cứu
rỗi cho những làn hơi mỏng tanh, âm vực hẹp, phát âm không chuẩn hoặc
méo mó, đặc biệt cách hát mà tôi gọi "cách-hát-sỉ-vả" của nhiều giọng ca
thời thượng hiện nay, được cóp-py và nhặt nhạnh theo cách của người Mỹ
mà không màng đến họ đang hát tiếng Việt, hát nhạc Việt và hát cho người
Việt... nghe, chứ không phải cho người Mỹ nghe.
Thuở ấy, bước vào "Quán Văn" dễ như người...nghèo! Có lẽ Khánh Ly và
Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn không đặt nặng nhu cầu kiếm tiền như thế hệ ca sĩ
hiện nay? Chị nổi tiếng như vốn dĩ chị "buộc phải" nổi tiếng tựa định
mệnh an bài cho chị gặp Trịnh, cũng như số phận ông Trời đặt để cho xứ
sở Việt Nam điêu linh này vậy?! Có lẽ đơn giản thế thôi?!
Giọng hát Khánh Ly, một giọng hát không thể lẫn lộn vào đâu được, với
âm vực rộng, làn hơi dày và đầy đặn, cách "vocal" của chị tròn, rõ,
chắc mà giản dị, mộc mạc như cái cách người ta gọi chị là "Nữ Hoàng Chân
Đất". Chị hát thanh thoát lại vang vọng, không cần lạm dụng về kỹ thuật
như: A.Đ, T.L.P, T.K, T.P, M.T.H v.v... của những năm đầu sau 1975, mà
người Sài Gòn một thuở đã "tái" (mặt) mà không "tê" bởi những giọng ca
cần (đề) "phòng" nhưng không "thính" nổi! Ca Sĩ có quyền truyền tải tất
cả cảm xúc cho khán giả, nhưng tuyệt đối không được mang lại cảm giác...
"SỢ HÃI"! Đó là điều mà nhiều ca sĩ nổi danh đã từng khuyên lớp đàn em
hiện nay hiểu là "nguy hiểm", bởi nhiều ca sĩ hiện nay thay vì hát, họ
lại "rống", "hét" hay "rên"(!) Tất nhiên thẩm mỹ âm nhạc cũng cần có
chuẩn như thẩm mỹ tình dục.
Với tư cách là người có biết qua một chút về bộ môn "Thanh nhạc", với
tư cách khán giả và cũng với tư cách người Việt, tôi nghĩ mình có quyền
lên án những nhạc phẩm, cách hát, lối trình diễn "kinh hoàng" hiện nay
của những nhạc sĩ, ca sĩ hiện tại, dù đó là Mít-tờ hay Mít-xì gì đấy...
Ở đây, tôi không nói về thể loại nhạc ví như: Pop, Rock, Jazz,
R&B v.v... vì đó thuộc về đề tài khác và cũng bởi Khánh Ly không có
khả năng hát tốt những thể loại đó.
Vậy là, chúng ta nói đến tính "chuyên môn hóa". Khánh Ly được biết
như gắn liền với nhạc Trịnh Công Sơn nhiều nhất, tuy chị cũng hát một số
tác phẩm khác của Phạm Duy, Từ Công Phụng, Vũ Thành An, Nguyễn Ánh 9,
Anh Bằng, Lam Phương v.v... Chị có thể sử dụng tiếng Anh khá trôi chảy
nhưng nhạc ngoại không phải là điều chị "dám" gồng mình thể hiện như các
ca sĩ hiện nay "liều mình" như "chốn vườn hoang".
Có thể nói Khánh Ly giản dị như vốn dĩ, dù khi chị đã nổi danh - điều
mà cá nhân tôi thấy, nhiều ca sĩ hiện nay không giữ được. Khi có chút
tiếng tăm họ thật mau quên "thời khốn khó". Họ đã không nhận ra, chính
quá khứ khốn khó đã là chất liệu vô cùng quan trọng cho họ được khán giả
biết đến giọng ca riêng biệt (thuật ngữ chuyên môn gọi là "màu âm" hay
"âm sắc"). Họ thật mau quên, chính nhờ nó mà giọng ca họ trở nên có
"thần thái".
Điều này dễ nhận ra từ các ca sĩ: P.T, Đ.V.H, M.T, Q.D, M.L, T.L, H.N
v.v... Kể từ khi họ có tiếng, họ trở nên nhàn nhạt và cố níu lấy thời
hoàng kim bằng những chiêu, trò hay cái gọi là "làm mới" nhiều hơn là từ
tâm hồn chất chứa "men đời" thông qua giọng ca; cũng bởi một số trong
họ trở nên ôm đồm, tham lam, sợ khán giả quên mình, họ quay ra... khẳng
định giọng hát của họ thích hợp vói mọi thể loại từ Vọng Cổ cho đến
Thính Phòng từ "nhạc nhẹ" cho đến "nhạc nặng" (mùi)?! Họ không hiểu được
"chuyên môn" là gì. Họ cứ ngỡ họ là ca sĩ thuộc hàng sao, thì "hàng
nào" vào tay họ cũng biết thành "tôm tươi" (!) Bó tay! (**)
Thời gian đối với ca sĩ vừa nghiệt ngã vừa công bằng. Không có ca sĩ
nào có thể trốn ông "Thần thời gian" là vậy. Cũng từ đó, người ta phân
biệt được đâu là "Ca Sĩ", đâu là "Thợ Hát".
Nói đến Khánh Ly, hình như giới mộ điệu không chỉ nhớ về Diễm Xưa, Hạ
Trắng, Ru Em Từng Ngón Xuân Nồng v.v... mà người ta nhớ, nhớ một cách
dai dẳng, nhớ âm ỉ và nhớ da diết: "Đại Bác Ru Đêm", "Người Già và Em
Bé", "Cho Một Người Vừa Nằm Xuống", "Ca Dao Mẹ", "Gia Tài Của Mẹ"
v.v.... Riêng tôi, tôi yêu quý nhất nhạc phẩm "Ta Đã Thấy Gì Trong Đêm
Nay", một nhạc phẩm gây nhiều tranh cãi (vì vẻ như cổ võ cho người CS
vời thời bấy giờ). Có phải đó là những gì "góp thêm" cho Trịnh Công Sơn
và Khánh Ly phải hứng chịu giữa hai "làn đạn" trong cuộc chiến??? Tôi
chỉ thấy, bên những nhạc phẩm sẻ chia, cảm thông, khóc than cho người
Việt thì tác phẩm này giúp tôi cảm nhiều cái tươi sáng, hóa giải hận thù
cho cuộc chiến. Đó cũng có thể là ước mơ của Trịnh và Khánh Ly khi phổ
biến bài hát này? Chỉ tiếc, những hình ảnh đầy bình an và êm đềm đã
không xảy ra sau 1975.
Đó không phải là lỗi của Trịnh Công Sơn và Khánh Ly. Cũng không thể
phủ chụp cho ngườ Nhạc Sĩ tài hoa kia và người Ca Sĩ đầy thao thức trong
giọng hát rằng: "nối giáo cho giặc" (!!!)
Khánh Ly thật khó có được chỗ đứng vững chãi, dài lâu trong lòng khán
giả nếu không có những "Ca Khúc Da Vàng", kể về một thời chiến tranh
Nam - Bắc? Tôi hoàn toàn tin như thế. Vì lẽ đó, âm nhạc nói riêng và văn
hóa - nghệ thuật nói chung, không bao giờ tách rời khỏi chính trị, càng
không thể tách rời thời cuộc, để chỉ đơn thuần là giải trí, mua vui
chốc lát. Người Ca Sĩ cũng từ đó mà làm khán giả nhớ hơn, yêu mến hơn,
trân trọng hơn, khi họ biết đi cùng với Quê Hương - điều mà Ca Sĩ hiện
nay thể hiện quá mờ nhạt và như tách khỏi "dòng đời" trong cơn nguy khốn
của đất nước. Tất nhiên, điều đáng trách đầu tiên là từ chính thể này
với lý do quan trọng nhất, các nghệ sĩ nói chung bị "nhốt tù" trong sáng
tác và biểu diễn.
Việc Ca Sĩ Khánh Ly có về Việt Nam hát trong thời gian tới hay không
[1] hình như trở thành thông tin nóng trong mấy ngày qua? Liệu việc chị
về hát có là một đổi thay thức thời của chính thể này? Có, không một
tranh cãi sự trở về của chị lồng trong "mưu toan chính trị" nào đó?
Thật tội nghiệp cho Khánh Ly - Nữ Ca Sĩ tài năng, vận số bọt bèo, gây
nhiều tranh luận bất tận, dường như vẫn "không buông tha" chị [2]?
Trong khi chờ "hậu quả" :), mời những ai mến mộ giọng ca Khánh Ly và
mong muốn hòa bình, hòa giải cho Quê Hương này, hãy thưởng thức nhạc
phẩm "Ta Đã Thấy Gì Trong Đêm Nay":
...ta đã thấy gì trong đêm nay
bàn tay muôn vạn bàn tay
những ngón tay thơm nối tật nguyền
nối cuộc tình nối lòng đổ nát
bàn tay đi nối anh em
về suối quê hương tắm gội nhục nhằn
mười năm đêm trong tiếng súng
ruộng lúa bãi dâu qua cơn kinh hoàng
Mẹ già cười xanh như lá mới trong khu vườn
ruộng đồng việt nam lên những búp non đầu tiên
một đoàn tàu đi nhả khói ấm hai bên rừng
một đàn gà cao tiếng gáy đánh thức bình minh...
bàn tay muôn vạn bàn tay
những ngón tay thơm nối tật nguyền
nối cuộc tình nối lòng đổ nát
bàn tay đi nối anh em
về suối quê hương tắm gội nhục nhằn
mười năm đêm trong tiếng súng
ruộng lúa bãi dâu qua cơn kinh hoàng
Mẹ già cười xanh như lá mới trong khu vườn
ruộng đồng việt nam lên những búp non đầu tiên
một đoàn tàu đi nhả khói ấm hai bên rừng
một đàn gà cao tiếng gáy đánh thức bình minh...
Nguyễn Ngọc Già
_______________
_______________
(*) Đài Truyền Hình Tp. HCM - số 9 Nguyễn Thị Minh Khai Q.1 hiện nay
(**) Nếu bạn không tin, có thể nghe "Chat với Mozart" của cô ca sĩ Mỹ Linh, để biết tại sao TS. Cù Huy Hà Vũ đã kiện đĩa này. http://www.tienphong.vn/van-nghe/74135/My-Linh-bi-kien-dai-dang.html
