Nguyễn Văn Tuấn
Đèn Cù Tập II có dành vài chương để viết về sự sụp đổ của các chế độ
XHCN bên Đông Âu, và một số suy nghĩ của giới lãnh đạo chóp bu. Qua đó,
chúng ta cũng có thể có vài ý niệm về suy nghĩ của các vị đang nắm quyền
lèo lái con thuyền đất nước thời đó. Không nói ra thì chắc nhiều người
cũng có thể đoán được là tư duy của họ còn rất nhiều hạn chế.
Chuyện tư duy
Chúng ta biết rằng ông Lý Quang Diệu được đánh giá cao ở Việt Nam và
trên thế giới. Dù người ta không mặn mà với kỉ luật sắt của Singapore,
nhưng ai cũng phải công nhận ông là một người có tài chiến lược. Có
người tặng cho ông danh hiệu nhà độc tài tốt bụng (benevolent dictator).
Nhưng có thời ở Việt Nam, ông Lý Quang Điệu là một đối tượng bị báo chí
Nhà nước chửi như tát nước. Tay sai đế quốc. Chống cộng. Chống nhân dân
Việt Nam. Ông Diệu được giới lãnh đạo VN tặng cho rất nhiều cái nón.
Nhưng đùng một cái, VN “mặn nồng” với ông Lý Quang Diệu. Ông Võ Văn
Kiệt từng mời ông Diệu làm cố vấn và cộng tác. Nhưng ông Diệu từ chối,
và nói rằng nếu không có Mĩ gật đầu thì VN vô phương phát triển. Ông
Diệu nói rằng Mĩ là chìa khoá, Mĩ là động cơ để phát triển. Ngay cả Tàu
cũng phải ôm lấy Mĩ mà phát triển, thì VN không nên xem thường Mĩ.
Sau 1975, một nhóm chuyên gia kinh tế báo cáo cho ông Lê Duẩn rằng
các nước như Đài Loan, Hàn Quốc và Singapore tiến mạnh là nhờ làm gia
công cho các nước giàu có. Nghe xong, Lê Duẩn nạt lại: Lại muốn học
chúng làm nô lệ ư? Mà, chẳng phải ông Lê Duẩn mới có tư duy bảo thủ và
ngạo mạn đó, ông Tố Hữu cũng thế. Khi một thứ trưởng Bộ Y tế trình rằng
các hãng dược phẩm ở miền Nam lúc đó đang thất nghiệp, và ông đề nghị
làm thuốc kháng sinh cho khối Comecon. Tố Hữu quát: Trẻ con! Độc lập mà
đi gia công?! Anh tưởng Comecon mà không ngoạm nhau à? (Trang 282). Tư
duy kinh tế của giới lãnh đạo VN thời mới thắng cuộc là như thế.
Mãi đến 1999, khi VN kí hiệp định thương mại với Mĩ, mà vẫn có vài
người có tư duy chống Mĩ! Trong Đèn Cù, tác giả Trần Đĩnh kể rằng sau
khi hiệp thương được kí 2 ngày thì Đỗ Mười chỉ thị phải nhớ rằng Mĩ vẫn
là kẻ thù của VN và của thế giới. Đỗ Mười còn nói ai thò tay kí vào hiệp
thương thì đáng tội "bán nước". Bộ trưởng Trương Đình Tuyển, người tích
cực vận động cho hiệp định, sau đó phải "ra đi", nói đúng hơn là bị
truất phế khỏi chức bộ trưởng.
Đối xử với Việt kiều và người ngoại quốc
Có thể nói rằng "thành tích" đối xử với Việt kiều và người ngoại quốc
của VN không có gì đáng khoe. Nói đúng ra là họ có thái độ hai mặt,
ngoài mặt thì nói hay, đằng sau lưng thì nói xấu. Có thể xem đó là thái
độ xảo trá và tiểu nhân. Trong Đèn Cù tập II, Trần Đĩnh kể nhiều chuyện
cho thấy thái độ xảo trá như thế.
Đặng Chấn Liêu là một quan chức của Liên Hiệp Quốc, theo tiếng gọi
của cụ Hồ về Việt Nam đóng góp xây dựng XHCN. Ông trở thành chủ nhiệm bộ
môn tiếng Anh của Đại học Sư phạm Hà Nội. Tuy nhiên, ông lại là nạn
nhân của Hoàng Văn Hoan, người nghi ngờ ông Liêu là tình báo của Anh.
Ông Liêu còn dính dáng vào vụ "án xét lại", nên lao đao ở Hà Nội một
thời gian dài. Những người đau khổ thường có khả năng đúc kết triết lí
cuộc đời rất hay. Trong một cuộc trò chuyện cùng Trần Đĩnh và Gs Tôn
Thất Tùng, ông Đặng Chấn Liêu tổng kết quan sát về qui luật hành xử của
chế độ như sau:
"Chúng mình nhìn người bằng con mắt thân thiện vì chúng mình cảnh
giác trước tiên với cái xấu ở trong bản thân; còn họ, tự nhận là cách
mạng cao quí, họ luôn cảnh giác với người khác để kịp thời giáo dục, uốn
nắn. Họ với chúng ta cơ bản ngược giò nhau, họ bắt buộc phải tự khẳng
định vai trò lãnh đạo, dạy dỗ chúng ta. Cái mặc cảm ưu việt này dẫn tới
đòi dân phải có mặc cảm tự ti với họ. Mặc cảm tự ti này là dấu hiệu dân
tin tưởng đảng, yếu tố hàng đầu của thắng lợi, khốn nạn là thế đấy."
(Trang 297).
Một Việt kiều khác là Mỹ Điền, từ Anh về miền Bắc Việt Nam, cũng với ý
đồ xây dựng XHCN. Ông là con của một địa chủ ở miền Nam. Ông được phân
công đi làm cán bộ Cải cách ruộng đất ở Thái Bình. Người trong đoàn nói
với ông rằng từ nay trở đi, ông phải gọi mẹ là "Con địa chủ". Là người
miền Nam rất thẳng thắn, ông dứt khoát phản đối và không chấp nhận cách
gọi mất dạy đó. Ngày hôm sau, ông được cho về Hà Nội. Về Hà Nội, ông trở
thành một giáo viên dạy tiếng Anh, và một trong những học trò của ông
là Nguyễn Dy Niên, người sau này trở thành Bộ trưởng Bộ ngoại giao. Mỹ
Điền nói với tác giả Trần Đĩnh rằng "Tôi đã ở trong quân đội Bình Xuyên
sau Cách mạng tháng 8. Tôi cũng đã ở nội phủ cộng sản. Tôi thấy sao? Nội
phủ phần lớn là hoạn quan. Bình Xuyên phần lớn là dân anh chị. Phải
công bằng mà nói là dân anh chị lại quân tử, nói là giữ lời. Hoạn quan
thì không à nha." (Trang 304).
Một trí thức miền Nam khác là Phạm Trung Tương cũng bị đối xử không
tốt. Ông Tương từng làm cò cảnh sát, nhưng lại là người có cảm tình với
Việt Minh. Ông giúp Việt Minh trong cuộc tổng khởi nghĩa và được ghi
nhận công trạng. Sau đó, ông được tập kết ra Bắc, rồi thất nghiệp do lí
lịch đen. Mỹ Điền thấy thương nên "tâu" với Ung Văn Khiêm về tình trạng
của Phạm Trung Tương, ông Khiêm giới thiệu cho ông Tương về làm ở nhà
xuất bản Ngoại văn, chuyên dịch sách báo.
Sau 1975, ông Tương quay về quê Trà Vinh. Tỉnh uỷ Trà Vinh "đì" ông
rất tận tình. Nhà ông bị cắt điện, sống tối om. Bệnh viện từ chối không
điều trị cho ông. Một hôm, Lê Duẩn xuống Trà Vinh nói chuyện cùng giới
trí thức. Duẩn đứng trên bục nhìn xuống thấy một người quen quen, ông
bèn đi xuống gặp ông Tương, rồi nói trước hội trường: Người con ưu tú
của miền Nam đây! Tối hôm đó, nhà ông Tương lập tức có điện, và bệnh
viện đến nói với ông rằng từ nay luôn có một phòng cho ông đến điều trị
bất cứ lúc nào.
Frida Cook là đảng viên Đảng cộng sản Anh, bà tình nguyện sang Bắc VN
làm giáo viên dạy tiếng Anh. Sau 1975, bà lại sang VN, và nhờ Mỹ Điền
dẫn đi thăm các trại cải tạo, đó là thứ hiếm mà bà nói thế giới không có
được. Đến cổng trại, bà gặp một ông cụ, và hỏi sao ông vào đây. Ông cụ
trả lời rằng ông là viên chức chế độ VNCH. Bà Cook kêu lên: "Ôi, tôi
nghe giới thiệu thì toàn là những ác ôn!"
Khi VN sang chiếm Campuchea, bà Cook gửi trả VN những huy chương,
bằng khen mà VN đã từng trao cho bà trong thời chiến. Bà nói "tôi từ lâu
đã ngửi thấy ở họ một cái gì …". Nhưng bà Cook không biết rằng cả chục
năm trước, an ninh Việt Nam đã cho rằng bà ấy là một gián điệp Anh được
gửi sang VN để phá hoại. Nhà nước VN gắn huy chương cho mụ ấy cốt để che
mắt và mò phá tuyến của mụ ấy (trang 303).
Đèn Cù còn đề cập đến Gs Trịnh Xuân Thuận, một nhà vật lí thiên văn
có tiếng qua những tác phẩm khoa học phổ thông. Thân phụ ông Thuận là
Trịnh Xuân Ngạn, từng làm việc trong toà án dưới thời VNCH. Sau 1975,
ông Ngạn bị chính quyền mới bắt đi tù cải tạo. Ông Thuận nhờ chính phủ
Pháp can thiệp để cứu ông bố ra tù (Tran 315). Năm 2005, VN vinh danh
ông Thuận cùng 14 nhà khoa học Việt kiều khác ở nước ngoài. Nhưng những
người trong giới cầm quyền có lẽ chưa đọc cuốn "Hỗn độn và hài hoà" mà
trong đó ông Thuận viết rằng "Tôi thông báo cái chết của chủ nghĩa duy
vật biện chứng".
Quan hệ với Tàu
Tháng 2/1999, ông Lê Khả Phiêu (lúc đó là tổng bí thư) đi thăm Tàu.
Người ta ngạc nhiên vì sự chậm trễ này. Thường thì sau khi ai đó nhậm
chức tổng bí thư Tàu mời sang thăm nay, còn đằng này, ông Phiêu nhậm
chức từ năm 1997 mà mãi đến 1999 mới được mời sang thăm Tàu. Buổi tiếp
đón không có diễn văn, chỉ có hội đàm, rồi chiêu đãi, và hạ màn. Trong
buổi chiêu đãi, Giang Trạch Dân ca bài "Bông hồng nhỏ của tôi", còn Bộ
trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm thì hát bài "Cây trúc xinh", có lẽ ý
nói trúc mọc một mình, không cần đến "bạn".
Tiền Kỳ Tham từng là phó thủ tướng Tàu có viết hồi kí, và ông dành 2
chương để viết về VN. Trong đó có nói về chuyến thăm của Lê Khả Phiêu.
Theo hồi kí này, đoàn của ông Phiêu chờ mãi chẳng thấy phía chủ nhà Tàu
nói gì cả. Xem lịch thì thấy 2 giờ chiều Giang Trạch Dân có lịch đón
đoàn VN, ông Phiêu bèn dẫn đoàn đến nơi, nhưng thật ra giờ đó thì Giang
tiếp thống đốc Hồng Kong, nên Tiền Kỳ Tham nói đoàn ông Phiêu phải chờ
đến 5 giờ chiều! Ông Phiêu đưa cho họ Tiền một tờ giấy gồm một số chữ,
và đề nghị Tiền đưa cho Giang. Giang Trạch Dân mở ra đọc, đọc xong, lẳng
lặng vo lại và ném vào sọt rác. Giang lấy tờ giấy khác và viết theo ý
của y (Trang 354). Nghe nói Giang viết 16 chữ: "Sơn thuỷ tương liên, lí
tưởng tương thông, văn hoá tương đồng, vận mệnh tương quan."
Nhận được giấy của Giang viết, ông Phiêu hỏi Tiền Kỳ Tham tại sao
không có chữ "bình đẳng" hợp tác như ông Phiêu nêu ra. Tiền Kỳ Tham
viết: "Tôi không trả lời Phiêu mà chỉ cười và nghĩ thầm rằng, người lãnh
đạo cao nhất như Phiêu mà không hiểu nổi rằng xưa nay có bao giờ Việt
Nam được bình đẳng với Trung Quốc!" Nhưng khi về đến VN, đoàn ông Phiêu
mở cuộc họp báo và tuyên bố chuyến đi thăm Tàu là "thành công tốt đẹp"!
Hồi kí của Tiền Kỳ Tham còn quan tâm đến văn học VN. Trong hồi kí, họ
Tiền nhắc đến các tác phẩm văn học VN bị cấm lưu hành, trong đó có tập
thơ của Nguyễn Duy. Họ Tiền dẫn câu thơ của Nguyễn Duy:
Điếm cấp thấp bán trôn nuôi miệng;
Điếm cấp cao bán miệng nuôi trôn.
Điếm cấp cao bán miệng nuôi trôn.
Nói chung đọc qua những trang trong Đèn Cù Tập II, chúng ta dễ nhận
ra rằng giới cầm quyền chẳng tin tưởng vào ai, kể cả chính người của họ,
còn kiều bào và người nước ngoài thì chỉ là "hoa lá cành" cho họ mà
thôi. Một điều cũng thể hiện khá rõ nét là những gì mà giới lãnh đạo Tàu
và Mĩ hay nói về giới cầm quyền VN: đó là không đáng tin cậy, vì nói
một đằng làm một nẻo.