Sang Mỹ mới thấy người Mỹ coi trọng thiên nhiên đến mức nào, vừa
xuống sân bay sau 17 tiếng đồng hồ mỏi mệt, uể oải, tôi như lạc vào cánh
rừng nhiệt đới Cúc Phương của Việt Nam- hoặc một khu bảo tàng thực vật
nào đó, bởi trước mặt, sau lưng, bốn phía xung quanh toàn là cây xanh.
Những cây nhỏ như đuôi sóc quay tròn trong nắng trưa, cây lớn bằng cả
một người ôm. Nhân tạo mà như thiên tạo. Suốt dọc đường về khách sạn,
hoa trúc đào, hoa mận, hoa bằng lăng … nở khắp trời.
Còn vùng Sacramento nơi tôi ở thật sự là một khung cảnh thiên nhiên
tuyệt đẹp, vừa là góc vũ trụ thu nhỏ, vừa là nơi tĩnh tâm, nơi nuôi
dưỡng tâm hồn trong trẻo của mỗi người. Ngay cả giữa đường phố đông
nghịt xe cộ, rộng cỡ 3,4 làn đường lúc cao điểm mà không gian vẫn êm
đềm, bắt mắt , bầu không khí như được thanh lọc, sạch đẹp, xanh mát đến
mức vô trùng. Chưa kể chim rạn người, qụa kêu rộn cả góc đường…Thật
chẳng bù cho Hà Nội, nơi tôi được nhà cầm quyền cộng sản cho ghé qua vài
chục phút trước khi lọt thỏm vào sân bay quốc tế Nội Bài.
Nghĩ về Hà Nội bây giờ, lại chợt nhớ tới lần xuống Nam Cali bán sách
trong hội chợ tết. Trong khi cô con gái chạy lăng xăng cùng các cô, chú
bạn bè chiến hữu của mẹ xin chữ ký cho Việt Khang. Thấy tôi ngồi một
mình trong gian hàng, một bác già tìm vào ngồi cạnh, tự giới thiệu là
đồng hương Hà Nội. Suốt 3 tiếng đồng hồ, bác hỏi thăm tôi về phố bằng
lăng nước, khiến tôi ớ người chẳng biết đó là cái phố nào? Cho dù suốt
51 năm trời ở Việt Nam tôi đã từng nhìn thấy cây bằng lăng tím hàng
ngày, hàng giờ, nhưng con phố có cái tên gọi đẹp đẽ thơ mộng đó thì chưa
một lần nghe tới.
“Vắt óc” nghĩ mãi bác mới nhớ ra tên thật của nó là phố Thợ Nhuộm,
lập tức tôi “à” lên một tiếng, vì cái phố ấy có trụ sở báo công an to
đùng, chuyên xuyên tạc sự thật, đề cao cái ác, cái xấu, cũng chuyên viết
về các vụ án giết người, cướp của, lừa thầy, phản bạn, ăn cắp, ăn trộm,
giết người để moi tiền từ túi các bà ngồi chợ bán vải, đồ khô …nên ai
cũng biết.
-Ấy thế , bác bảo:- “Ngày xưa trong con mắt người Hà Nội chúng tôi,
hai hàng cây bằng lăng sánh đôi nhau mọc song song hai bên hè phố trông
gợi cảm, nên thơ lắm đấy. Vào mùa xuân những chiếc lá nõn màu đồng đỏ,
hơi giống với màu lá bàng già, để rồi mỗi ngày qua đi, sắc đồng ấy cứ
nhạt dần ,nhạt dần rồi chuyển thành màu xanh từ lúc nào không biết . Mỗi
khi hoa nở, cả một khung trời huyền thoại màu tím bừng lên trong mắt
người đi đường, đến mức một người yêu thơ như tôi cũng phải thốt lên:
Nếm trải đủ mùi mưa nắng , màu hoa vẫn tím như mơ, chị ạ
Lặng đi một chút như để nhớ lại một thời quá vãng xa xôi, bác trầm ngâm kể lại:
- Đẹp nhất là sau những cơn mưa của buổi chiều tĩnh lặng, tất cả con
người cảnh vật nhòa dần trong bóng hoàng hôn, nhìn ra hai hàng bằng lăng
nước thấy chúng cố buông những giọt màu tím bâng qươ như thể kéo níu
mặt trời ở lại .
- Vâng, tôi tiếp mạch bác:- Bây giờ thì ngược lại bác ạ. Giống như
mọi cư dân đô thị, chúng chen chúc khổ sở với hàng rào dây điện, điện
thoại , cáp truyền hình đủ loại, chẳng còn màu đỏ đồng lúc non và màu
xanh lúc già. Cả sắc tím của hoa cũng vậy, tất cả đã bị bám kín bụi
đường , bụi khói, xăng xe của các loại xe máy, xe tải, xe con trong thời
buổi công nghiệp đô thị hóa chóng mặt rồi. Đến cả thân cây cũng oằn
mình nghiêng ngả vì tầm vươn bị vướng víu, níu kéo với vài chục vết
thương trên người. Lúc do thợ điện chặt khi cần mắc điện thoại, lúc do
mưa bão làm gãy cành, hay công ty cây xanh ngứa mắt cưa cành, hoặc người
dân làm nhà muốn lấn thêm một khoảng không trước mặt bèn chặt béng cả
cây đi. Cái thời bác còn ở Hà Nội, vì qúa yêu thích mà đặt tên cây thành
tên phố qua lâu lắm rồi. Ngay cả bây giờ, nếu bác tìm về Hà Nội mà còn
gọi là phố bằng lăng nước, cháu e rằng 6,3 triệu cư dân Hà Nội đều ngỡ
là một tên phố trong huyền thoại cổ tích từ ngày xửa ngày xưa nào đó .
Trong 3 tiếng đồng hồ ngắn ngủi với tôi trong gian hàng chật hẹp, bác vui miệng kể:
- Tuổi thơ của tôi còn được gắn bó với dãy phố Thuỵ Khuê gần Bưởi-
Nơi cư trú của cả một dãy bàng, chị ạ. Mùa hè, các tán lá cứ xanh um,
có tán xoà thấp che mát cả quán nước, đi qua dù vội hay không, trời
mưa hay nắng cũng cố xà vào uống bát nước chè xanh, ăn cái “kẹo vồ” để
nhớ về một thời trẻ mỏ ríu rít bên nhau trên sân trường tiểu học, nơi
bà già ngồi bán quán dưới những tán lá bàng. Chỉ một hào được bốn, năm
cái kẹo vừng, một đứa mua xong, cả năm , bảy đứa cùng xô vào vồ, cướp
trên tay bà rồi cười như nắc nẻ”…
- Tất nhiên, nằm ngoài khu vực phố cổ, là mép, dìa của lá phổi thành
phố nên hàng bàng ở đây không bị chặt trụi thùi lụi như trong khu vực
đông dân cư khác, bác ạ. Tôi ngắt lời bác, nhớ lại từng hình ảnh thân
thuộc mình đã từng biết: – Song chả còn cây nào được mọc nguyên vẹn,
thoải mái với những tán lá xoà rộng rợp mát như trong trí tưởng tượng
một thời của bác đâu. Tự cho mình là nghệ sĩ (gần với thằng hâm và
người điên) cháu hay lơ ngơ nhìn ngắm chúng mà đau cho đời mình, đời
cây… Cả một dãy phố chiều dài gần 3 km, bắt đầu từ ngã tư Hùng Vương,
Quán Thánh, Phan Đình Phùng, Cổ Ngư, song song với đường Hoàng hoa
Thám …lên tận Bưởi- Đa phần bị chặt hạ, số ít ỏi còn lại trông thật
thảm thương. Trụ cây đang mọc thẳng bỗng nhiên bị “chặt đẹp”, cắt cụt,
khiến cây phải lớn lên bằng cách oằn mình ra xung quanh rồi toả cành ,
đâm lên, như những ngón của một bàn tay gầy guộc xoè ngửa lên trời kêu
cứu, than van nỗi oan ức, bất hạnh của đời mình. Bỗng dưng không chen
lấn, xô đẩy ai, sao bị chặt ngang thân? Túa máu, ứa nhựa rồi quặt quẹo
sống cho qua ngày, đoạn tháng bên bụi đường nắng lửa, khói hun, còi xe
inh tai, điếc óc suốt ngày.
- Ô hay, bác nheo mắt láu lỉnh hỏi lại: – Cả một công ty cây xanh đặt
ra chuyên hưởng lương để làm công việc chăm sóc, vun cây, mà không
được ai để tâm coi sóc hay sao mà lại để cây gầy mòn , xơ xác, khẳng
khiu như thế? Hay cây cũng có cá tính, số phận như người nghèo thành
thị ? Giữa chốn xô bồ, huyên náo cứ lặng lẽ giấu mình đi mà không được,
nên ngày ngày phải chịu cảnh bị chặt hạ, lấn lướt đến mức đánh mất cả
vóc dáng thanh cao, điềm đạm của mình?
- Vâng, tôi đáp :- Ngày bác còn ở Hà Nội (1954), thiên nhiên chưa bị
chặt hạ, vòm trời Hà Nội luôn chuyển sắc theo mùa, với đủ mọi sắc màu
hoa lá, chim muông… Mùa đông áo đỏ, mùa hạ áo xanh , mùa thu áo vàng,
sang xuân hoa tím . Bây giờ lá phổi bị ô nhiễm, co hẹp, vòm trời Hà Nội
chỉ nhờ nhờ một màu xám do bụi bẩn và xăng khói hoà lẫn vào nhau. Chẳng
ai còn nhớ tới sắc hoa gạo nở đỏ trên cành của cây gạo cổ thụ ven đền
Ngọc Sơn như bác từng kể lại (Không hiểu vì uất ức hay già cỗi mà từ
đầu thiên niên kỷ thứ ba này , khi Bộ Văn Hoá có công văn đưa chùa Diên
Hựu ( tức Chùa Một Cột) vào khuôn viên Hồ Chí Minh – nó không chịu nở
hoa nữa) . Nếu biết nói tiếng người chắc nó phải kêu trời: “Một di tích
Lịch sử có tuổi thọ gần 1000 năm (1049) do cha ông để lại từ thời Lý ,
bỗng dưng bị biến thành góc vườn, sân sau của bảo tàng Hồ Chí Minh với
tuổi thọ vẻn vẹn 10 năm ( 1992) có ngộ không? Vì thế khi “lửa” của cây
gạo tắt lụi thì “lửa” của cả đám vông bên cạnh cũng lặng lẽ tắt theo.
Các cư dân Hà Nội vốn biết rõ tác dụng của lá vông là thứ thuốc dưỡng
sinh ru người ta ngủ còn mạnh hơn tâm sen, lạc tiên, nên cũng chả dại
gì mà không bẻ cành, vặt lá đến trơ trụi, chẳng cần chặt, cần đốn cây
cũng tự lụi dần mà chết hết bác ạ .
-Ôi, thế mà ngày xưa hoa gạo nở nhắc cho tôi dịp lễ hội đầu năm, còn
hoa vông đỏ gay gắt suốt tháng tư , tiếp đó là phượng đỏ , không đỏ
chói như hoa vông, hoa gạo nhưng gần gũi, thân quen với tuổi học trò
chị ạ…
- Tiếc rằng người đẻ, mà đất không đẻ, cộng thêm bao nhiêu huyên náo
phố phường nên bài hát một thời: Tu hú kêu, tu hú kêu, hoa gạo đỏ, hoa
phượng nở, đầy ước mơ, hy vọng. ..Ve ve ve hè về. Vui vui vui, hè về …
cây xanh xanh rợp bóng sân trường, hương hoa thơm toả ngát muôn nhà
…đã đi vào huyền thoại của người Hà Nội ta như “cá rô đầm sét”, làng
quất Quảng An, làng hoa Ngọc Hà , làng đào Nhật Tân . Những ưu thế đặc
sắc của Thăng Long nghìn năm tuổi, được thiên nhiên ban tặng, do thành
tựu “hai mươi năm đô thị hoá “của Đảng và chính phủ đã bị xoá sổ, như
chưa hề tồn tại …
Lặng lẽ nghe tôi kể, ông buồn hẳn khi biết Hà Nội bây giờ chỉ may mắn
còn lại vài gốc sấu, xen lẫn với xà cừ ở phố Hoàng Diệu, Điện Biên Phủ
nơi các lãnh đạo ở.
Nhớ lại kỷ niệm một thời với Hà Nội , ông bảo:
- Hoa sấu vốn khiêm nhừờng, lặng lẽ, không nở bừng sắc vàng , sắc tím
như hoa muồng, bằng lăng, chỉ lấm ta lấm tấm như những hạt gạo tấm
rơi trên mái đầu người đi, chị ạ. Đôi khi mải nghĩ suy , tôi phóng ào
xe qua cả dãy phố mà không hề nhận thấy sự hiện diện của nó , chỉ đến
khi về nhà, thấy hoa vương vào đầu tóc áo quần mới biết
Nghe chuyện ông kể, tự nhiên tôi mỉm cười thầm …cám ơn Đảng, ơn
chính phủ vì đã không đưa Sấu vào danh sách “quy hoạch lại” mà đào bới,
chặt phá, để Hà Nội còn có một góc phố của riêng mình, còn lại là của
“nhà nát Cộng Hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam hết, đến nỗi Hà Nội bị gọi
chệch thành Hà lội mỗi khi mùa mưa đến và Hà Thành trở thành Hà trụi,
Hà trọc khi các cây xanh cứ vắng dần trên mặt đất .
Của đáng tội, trong bộ sưu tầm các cây xanh ít ỏi còn lại của Hà
Nội, có một loại hoa sữa đã từng đi vào trang sách, câu thơ. Hoa sưã
thơm về đêm, mùi hăng hắc như náo nức gọi mời: “Mở cửa đường thơm, hoa
sữa gọi. Phải bùng ra phố, phải đi thôi”*.
- A, tôi nhớ ra rồi, bác cắt ngang lời tôi, giọng vui tươi hớn hở,
Hoa sữa mọc đầy đường Nguyễn Du, Bà Triệu nên hai con phố ấy còn được
gọi là đường thơm.
- Tiếc là mở cửa tràn lan, phát triển và xây dựng bất chấp các quy
tắc về vệ sinh, an toàn môi trường, các tệ nạn tiêu cực bời bời phát
sinh, nên cả ngày cũng như đêm, đường Nguyễn Du, Bà Triệu không ai gọi
là đường thơm nữa, bác ạ. Tôi mạnh dạn tiếp lời ông. Ban ngày đường
bụi mù mịt, quẩn vào lá phổi của tất cả khách đi đường, lòng đường
chật hẹp, không chứa nổi một lượng lớn các loại phương tiện giao thông
vận tải – trong đó cứ 30 phút lại có một “hung thần đường phố” là xe
buýt công cộng kềnh càng, dài dặc chiếm mất nửa đường, nên khách bộ
hành cứ được thể tràn lên chiếm cứ cả lề đường, hè phố, vẫn không
thoát khỏi nạn tắc đường ít nhất 4 lần một ngày vào các giờ cao điểm:
Sáng, trưa, chiều, tối. Đêm đến , với tỷ lệ bình quân đã được các nhà
tâm lý xã hội học thống kê: Mỗi gia đình đóng góp cho xã hội một đứa
con… hư hỏng, các cư dân Hà Nội yếu bóng vía cứ được thể “đóng cửa
bảo nhau”… xem ti vi, đi ngủ sớm, kẻo nạn trấn lột, xin đểu, hút hít,
mại dâm, ăn cướp đua xe, đánh võng, lạng lách chẳng chừa ai. Không nhè
vào đầu cũng nhè vào tai mà rú rít huyên náo, loạn xì ngầu . Trong khi
hoa sữa ngày càng hiếm, có muốn phô ra hết vẻ đẹp của mình như người
đẹp ở tuổi xuân thì, cũng đành chịu vì không át nổi mùi vị ô trọc, nghẹt
thở của thời …thả cửa, nổi hứng, bất chấp, làm bừa này của cộng sản.
Ngừng một lát để sắp xếp câu chữ, ngôn từ, tôi kết luận:
- Cái thời thiên nhiên lôi cuốn, mời gọi mọi người lao đi hết phố
này qua phố khác, miên man chẳng biết về đâu, đi không biết mệt ,ngắm
không biết chán. Hết phố Lý Thường Kiệt -nơi những hàng cây sếu dày đặc
lá, in thân cành rậm rạp lên nền trời xám (mà bác vẫn gọi bằng tên
“cúng cơm” của nó là cây Cơm nguội ), đến phố Lò Đúc – nơi hàng cây Sao
đen thẳng tắp với vòm trời chạy dài hun hút, lại vòng về Hoè Nhai và
Liễu Giai- trồng toàn Hoè và Liễu mà ông cha ta để lại từ ngày xưa… như
bác kể, đã qua lâu rồi. Có khao khát thiên nhiên đến cháy cổ, đỏ mắt,
muốn ngáo ngơ ngửa cổ ngắm các tầng cây lá cho thoả nỗi khát cũng đành
phải “đổi mới tư duy” về nhà, thả dài lưng đo nỗi chán chường hoặc
bật quạt, máy lạnh mà… điều cho bớt nỗi buồn đi.
- Thế là nhịp tuần hoàn của trời đất mãi còn : Xuân, hạ, thu, đông,
bốn mùa đều đặn, chỉ nhịp tuần hoàn của cây lá thì ngừng lại hả chị?
- Vâng , tôi đáp không một chút đắn đo: -Hà Nội bây giờ đúng với câu
thơ: Phố không cây mây lẫn khói xăng chiều của nhà thơ Nguyễn Việt Chiến
, người từng bị bắt vì vụ P.Mu 18 ấy bác ạ …
- Chao ôi! Thể nào mà sự trả thù của thiên nhiên dữ dội thế, thật không thể nào kể xiết.
- Vâng, tôi cắt lời ông: -Khí hậu thay đổi, cảnh quan xuống cấp, nét
văn hoá cổ làm nên diện mạo riêng biệt của Hà Nội mất dần, các làng nghề
truyền thống chuyên trồng hoa, chăm quất, gây đào mỗi độ xuân về lần
lượt bị xoá sổ. Không kể diện tích cây xanh, mặt nước thu hẹp đến mức
tối thiểu, khiến nhiệt độ không khí luôn cao hơn mức bình thường từ 3,3
đến 3,9 độ C. Cường độ bức xạ mặt trời tăng từ 40-50 %, tiêu tốn từ
17- 57 % so với số năng lượng cần thiết. Năng lượng mặt trời không
được hấp thụ cứ chiếu thẳng đỉnh đầu mọi người mà trút nắng nóng,
khiến ăn kém ngon, ngủ kém say, tim mạch không ổn định, v.v và v.v
- Ôi , nếu đúng như chị nói thì tiêu chuẩn xanh, sạch, đẹp của Hà Nội
mà cộng sản tuyên bố chỉ là chuyện khoa học viễn tưởng của tương lai
xa xôi chị nhỉ.
- Dạ, đúng vậy. Tôi ngán ngẩm đáp, và vội vàng đứng lên khi có một vị khách tần ngần bước vào
Sacramento 5 tháng 7 -2012
Sacramento 5 tháng 7 -2012
© T.K.T.T
© Đàn Chim Việt