Francis Fukuyama
LV chuyển ngữ
LV chuyển ngữ
Trong hơn 2000 năm qua, hệ thống chính trị của Trung Quốc được
xây trên một nền tảng trung ương quan liêu tinh vi, để trị vì một xã hội
to lớn bằng những phương pháp từ trên xuống. Cái mà Trung Quốc chưa hề
xây dựng là một chế độ pháp trị, tức là một cơ quan pháp lý độc lập để
giới hạn sự tuỳ tiện của chính quyền, hoặc trách nhiệm dân chủ. Cái mà
người Trung Quốc dùng để thay thế cho việc giám sát quyền lực là một hệ
thống quan lại được giới hạn bởi luật lệ và phong tục, khiến những hành
xử của nó dễ đoán trước được, cùng với một hệ thống đạo đức Khổng giáo
chuyên dạy dỗ giới lãnh đạo nên nghĩ đến quyền lợi của công chúng hơn là
việc khuyếch trương quyền lực cho bản thân. Vì thế cốt lõi của hệ thống
này cũng giống như hệ thống chính quyền đang vận hành hiện tại, trong
đó Đảng Cộng sản Trung Quốc đang đóng vai Hoàng đế.
Một chính quyền trung ương chất lượng cao với ít công cụ giám sát
quyền lực có thể làm được nhiều điều phi thường khi có một thành phần
lãnh đạo tốt: nó có thể đưa ra những quyết định lớn lao một cách nhanh
chóng vì nó không phải thiết lập liên minh hoặc đợi chờ sự đồng thuận;
nó không bị chất vấn hoặc bị thách thức về mặt pháp lý; và nó có thể
phớt lờ áp lực mang tính dân tuý để tiến hành những chính sách gây tranh
cãi.
Vấn đề mà chính phủ Trung Quốc chưa bao giờ có thể giải quyết được là điều mà lịch sử từng biết đến như vấn nạn "Bạo vương":
trong khi quyền lực không được giám sát nằm trong tay của một vị hoàng
đế nhân từ và sáng suốt có được nhiều điểm lợi, bằng cách nào ta có thể
bảo đảm được nguồn cung cấp liên tục các Hiền vương? Hệ thống giáo dục
Khổng giáo và quan lại có nhiệm vụ giáo huấn những nhà cầm quyền, nhưng
thỉnh thoảng lại có những kẻ lãnh đạo tồi tệ xuất hiện và đưa quốc giao
vào tình trạng hỗn loạn, như Ác hậu Võ Tắc Thiên, người đã tiêu diệt hầu
hết tầng lớp quý tộc trong triều đại nhà Tần, hoặc Hoàng đế Vạn Lịch
thời Minh, người từng hờn dỗi không chịu ra khỏi cung phủ để phê chuẩn
giấy tờ trong gần suốt một thập niên.
Dưới cái nhìn của nhiều người Trung Quốc, Bạo vương gần đây nhất từng
trị vì Trung Quốc là Mao Trạch Đông, người trong thời kỳ Đại nhảy vọt
và Cách mạng Văn hoá đã tạo ra sự thống khổ không kể xiết đối với người
dân Trung Quốc, và quyền lực của ông đã không được kiểm soát cho đến khi
ông qua đời vào năm 1976. Những luật lệ hiện tại giám định bộ máy điều
hành và lãnh đạo tối cao của đảng phản ánh kinh nghiệm này: trách nhiệm
được phân chia trong chính thành viên Ban Chấp hành của Bộ Chính trị,
nhiệm kỳ của chủ tịch và thủ tướng được giới hạn trong mười năm; không
ai quá 67 tuổi được cất nhắc vào Ban Chấp hành. Những luật lệ này được
thiết lập rõ ràng để tránh sự đi lên của một Mao Trạch Đông khác, người
sẽ dùng quyền lực cá nhân để một mình thống trị đảng và đất nước.
Hệ thống độc tài của Trung Quốc thì khác biệt vì nó đi theo những
luật lệ liên quan đến việc giới hạn nhiệm kỳ và thừa kế. Ben Ali của
Tunisia, Mubarak của Ai Cập hoặc Qaddhafi của Libya, chưa kể đến những
nhà lãnh đạo độc tài ở Châu Phi như Robert Mugabe hoặc Meles Zenawi, hẳn
đã được dân chúng của mình tưởng nhớ nhiều nếu họ chịu bước xuống sau
mười năm đầu cầm quyền và sắp xếp một quá trình chuyển giao quyền lực có
trật tự.
Đấy là vì sao Bạc Hy Lai lúc chưa bị thanh trừng đã trở thành mối đe
doạ đối với hệ thống: với bản doanh của mình tại Trùng Khánh, ông đã sử
dụng giới truyền thông một cách hữu hiệu để xây dựng quyền lực đầy lôi
cuốn của mình vốn đã mạnh mẽ nhờ lý lịch quyền thế hoặc con trai của một
anh hùng cách mạng; ông thẳng tay sử dụng quyền lực của nhà nước để
truy đuổi không những những tội phạm và quan chức tham nhũng mà cả những
doanh nhân hoặc đối thủ nào thu thập quá nhiều quyền thế và của cải; và
ông vực dậy những kỹ thuật vận động quần chúng thời Mao như hát những
bài ca cách mạng tại những cuộc mít tinh quần chúng. Không như những
đồng chí buồn tẻ của mình, ông có tiềm năng thống trị quyền lãnh đạo với
một cơ sở quyền lực nếu ông được đề bạt vào Ban Chấp hành. Vì thế thật
dễ hiểu khi Hồ Cẩm Đào và giới lãnh đạo hiện tại phải sử dụng đến vụ tai
tiếng về chuyện che dấu việc giết người để truất phế ông khỏi danh sách
đề bạt và loại bỏ mối đe doạ Bạo vương.
Những bình luận cho đến nay đã lưu ý rằng sự kiện Bạc Hy Lai đã cho
thấy những chia rẽ nghiêm trọng trong giới lãnh đạo tối cao của đảng,
nạn tham nhũng và sa đoạ trong hàng ngũ của họ, và sự kiểm soát ngày
càng yếu đi đối với phương tiện ngôn luận của người dân Trung Quốc như
mạng Sina Weibo. Tất cả những điều này là đúng, nhưng sự kiện nay còn
cho thấy một vấn đề sâu đậm hơn, đó là sự thiếu vắng của những cơ quan
hiến pháp chính thức và hệ thống pháp trị thực sự.
Những luật lệ mà giới lãnh đạo Trung Quốc đang tuân theo không được
đề cập đến trong hiến pháp của họ, cũng không liên hệ một cách rõ ràng
hoặc được thực thi bởi một hệ thống pháp lý. Chúng đơn giản chỉ là những
luật lệ nội bộ của Đảng, vốn thực sự được suy giải từ cách hành xử của
Đảng. Nếu Bạc thành công trong việc tham gia vào Ban Chấp hành và tăng
cường quyền hạn cá nhân của mình, ông có thể dễ dàng bác bỏ bất kỳ những
luật lệ trên. Những tổng thống châu Mỹ La tinh nào muốn lưu lại vị trí
của mình vẫn phải trải qua một quá trình sửa đổi hiến pháp, và đôi khi
chế độ pháp trị đủ mạnh để ngăn cản họ làm điều này (ví dụ như trường
hợp gần đây khi Alvaro Uribe của Colombia đã bị Toà Hiến pháp quốc gia
từ chối nhiệm kỳ tổng thống thứ ba).
Vì thế việc hiến pháp hoá hệ thống quyền lực Trung Quốc nói chung là
một ảo tưởng. Đảng Cộng sản đã và sẽ không giải quyết được vấn đề Bạo
vương cho đến khi nó tạo ra một hệ thống pháp trị thực sự với toàn bộ
tính minh bạch và chính thức hiến pháp hoá mà hệ thống này đòi hỏi.
Tôi có một cuộc gặp gỡ hai năm trước tại Bắc Kinh với một quan chức
cấp trung đứng đầu một cơ quan trong Uỷ ban Trung ương, qua bữa ăn trưa
kéo dài, ông ta nói với tôi rằng tôi không thể nào hiểu được Trung Quốc
hiện tại nếu không cảm nhận được cuộc Cách mạng Văn hoá là một thảm
trạng thực sự, và hệ thống cầm quyền hiện tại đã được xếp đặt để ngăn
cản nó không xảy ra lần nữa. Nhìn qua những cuốn sách và đài tưởng niệm
của Mao Trạch Đông mà Đảng vẫn dang phát động, tôi hỏi ông sao việc này
có thể xảy ra được ngoại trừ việc Đảng phải thẳng thắn hơn trong việc
nói ra sự thật về di sản của Mao. Thế hệ của ông đã có những kinh nghiệm
bản thân về những sự kiện đau thương nay, nhưng những người lớn lên sau
đấy thì không, và họ có thể bị dẫn dụ đến việc xem nó với lòng luyến
tiếc. Chính vì thế mà Bạc Hy Lai đã lợi dụng sự thiếu vắng hồi tưởng
lịch sử ấy. Vị quan chức ấy đã không có trả lời cho câu hỏi của tôi.
Vì thế cuối cùng những luật lệ không chính thức đang được một nhóm
nhỏ những kẻ trong cuộc tuân theo không thể thay thế cho một hệ thống
pháp luật chính thức. Như ta đã thấy hiện nay, những nền dân chủ hiện
đại bị trói buộc bởi luật lệ và bầu cử thường sản xuất ra những nhà lãnh
đạo tầm thường hoặc yếu kém. Đôi khi những nền dân chủ cũng sản sinh ra
những con quái vật như Adolf Hitler. Nhưng ít nhất những qui trình
chính thức để giám định quyền lực bằng luật pháp và bầu cử cũng đưa ra
được những chướng ngại vật lớn trên con đường của những Bạo vương. Bất
chấp việc đánh dẹp được sự thách thức của Bạc trong giai đoạn ngắn, hệ
thống cầm quyền Trung Quốc vẫn chưa giải quyết được vấn nạn hiến pháp.
Giờ đây nó có một cơ hội thực sự để làm điều này và chúng ta đang hy
vọng giới lãnh đạo mới đang lên cầm quyền sẽ nắm lấy.
Nguồn: The American Interest
