Dương Thụ là một nhạc sĩ sinh ra và lớn lên ở Hà Nội. Ông nổi
tiếng với những ca khúc được nhiều người biết đến như "Họa mi hót trong
mưa", "Đánh thức tầm xuân", "Vẫn hát lời tình yêu"...
Bàn về văn hóa và phong cách sống của người Hà Nội xưa và nay,
nhạc sĩ Dương Thụ, một người am hiểu về văn hóa và con người nơi đây,
cho rằng dân trí Hà Nội đã thấp đi rất nhiều, văn hóa thấp nhưng người
Hà Nội cực kỳ tự tin…
Dân trí Hà Nội ngày nay không cao như người ta tưởng
Suốt thời niên thiếu sống ở Hà Nội, rồi xa Hà Nội đi nơi khác sinh
sống, mỗi lần trở lại, nhạc sĩ Dương Thụ lại cảm nhận rõ hơn sự thay đổi
của con người và cuộc sống nơi đây.
Hà Nội xưa, trong kí ức của nhạc sĩ là một Hà Nội không sôi động, không xa hoa nhưng rất lành.
Nhạc sĩ kể: “Cuộc sống Hà Nội bây giờ so với thời tôi còn ở đó khác
đi nhiều lắm. Thời tôi, trước 1954, Hà Nội là một Paris thu nhỏ ở Châu
Á, đến sau 1954 lại là một Hà Nội khác hoàn toàn mà ta thường gọi là
Hà-Nội-Mới, Hà Nội của Cách mạng. Tất cả những gì dính dáng đến ngày xưa
đều bị tẩy sạch. Một Hà Nội công nông hóa, nghèo và bình dị được hình
thành. Cái cuộc sống ấy có một vẻ đẹp riêng. Không sôi động náo nhiệt,
không xa hoa sang trọng, không có vẻ gì như một đô thị trung tâm, nó hơi
buồn tẻ nhưng được cái rất lành”.
Nhạc sĩ Dương Thụ.
Ông gọi tầng lớp công – nông – binh, người làm chủ Hà Nội thời bấy
giờ là người Hà Nội Mới. Họ mang cái vẻ đẹp của xóm nghèo, của lính và
của nơi thôn dã về cho đất Hà Thành, đó là cái chất phác, chân thật
trong lời ăn tiếng nói, trong cách cư xử, đó là quan niệm sống và bảng
giá trị mà họ theo đuổi.
“Người Hà-Nội-Mới” không có tiền nên không hiểu và không coi trọng
đồng tiền. Dĩ nhiên cũng không biết tiêu tiền nữa. Tiền không nằm trong
bảng giá trị để “Người Hà Nội mới” hướng tới. Những giá trị tinh thần
mới là quan trọng và cần thiết. Những năm đầu thập niên 60, Hà Nội rất
nghèo nhưng vẫn có dàn nhạc giao hưởng của mình. Nhà Hát Lớn trở thành
thánh đường của nghệ thuật dù công chúng của nó là những người “áo vải”.
Quán ăn không thu hút bằng hiệu sách. Tôi đã từng nhịn ăn để mua sách,
mua tổng phổ nhạc và tôi cũng không phải là một ngoại lệ…”, nhạc sĩ ngậm
ngùi nhớ lại.
Còn Hà Nội ngày nay nhạc sĩ gọi là một Hà Nội khác, giàu có hơn, phồn hoa hơn nhưng dân trí thì thấp đi rất nhiều.
Nhạc sĩ chia sẻ: “Bây giờ là một Hà-Nội-Khác. Người làm chủ Hà Nội là
những “danh gia vọng tộc đời mới”, những ông chủ mà bạn bè tôi thường
đùa là “tư sản đỏ”, rồi dân trung lưu và giới trí thức cán bộ có nguồn
gốc công-nông-binh. Họ giàu có hơn cả tầng lớp thượng lưu trong chế độ
cũ. Nhà cửa, xe cộ thừa mứa, tiện nghi hiện đại. Ăn chơi xa xỉ, xả láng.
Còn lại dân “vỉa hè” nói là chủ cho nó sang thôi, thực ra họ là dân
nghèo thành thị đúng nghĩa. Dẫu sao họ cũng là người Hà Nội nhưng vẫn
thuộc về một Hà-Nội-Khác. Một Hà Nội như thế, nếu ai đi từ 1954 trở về
sẽ không tìm thấy Hà Nội của mình”.
“Dân trí Hà Nội bây giờ không cao như người ta tưởng (nhưng có vẻ
người Hà-Nội-Khác không nghĩ nghĩ như thế. Họ tự tin vô cùng, nhất là
giới trẻ). Nếu chỉ nhìn những thể hiện bên ngoài thì có vẻ oách lắm. Bạn
cứ đến bar Taboo trên Hồ Tây vào quãng 12h đêm thì biết. Đến đây tôi
không nghĩ là Hà Nội nữa, mà như là ở bên Tây. Tiếng Anh, âm nhạc, rượu,
những gương mặt văn minh biết tiêu tiền triệu cho ít phút giải trí
thông thường, những cơ thể có rhythm lắc lư thoải mái… Những con người
này mà bạn nêu cái nhận xét kia ra, họ sẽ cười mũi: “Giao hưởng là cái
đinh gì” v.v. và nhiều “là cái đinh gì” khác. Chỉ có điều họ thấy bạn
“cổ hủ” quá nên không tiện nói ra thôi”, nhạc sĩ nói thêm.
Xã hội nào thì văn hóa ấy
Lý giải cho sự cư xử thiếu văn hóa của người Hà Nội ngày nay, nhạc sĩ
Dương Thụ cho rằng: “Xã hội nào thì văn hóa ấy. Hậu quả của xã hội bao
cấp là lối sống xin-cho, hậu quả này nặng lắm bởi nó đánh mất lòng tự
trọng, đánh mất tính độc lập, đánh mất khát vọng và động lực làm việc do
vậy con người hèn đi mà không tự biết. Khi không có lòng tự trọng thì
mọi giá trị tốt đẹp sẽ bị tiêu hủy, trước tiên là giá trị văn hóa.
Cứ xem cách một số nhạc sĩ ở thủ đô tố cáo nhau, hạ nhục nhau về
chuyện giải thưởng nhà nước thì biết. Giới sĩ còn thế nói chi đến dân
thường. Chuyện dễ bị kích động, hay gây gổ, văng tục, chửi bậy, kiêu
căng khinh khỉnh với những người cùng nguồn gốc xuất thân nhưng là dân ở
quê dân tỉnh lẻ chưa hẳn đã là điều tệ hại nhất. Nói đến văn hóa xuống
cấp là ở những chuyện lớn hơn nhiều”.
Hậu quả của xã hội bao cấp là lối sống
xin-cho, hậu quả này nặng lắm bởi nó đánh mất lòng tự trọng, đánh mất
tính độc lập, đánh mất khát vọng và động lực làm việc do vậy con người
hèn đi mà không tự biết. Khi không có lòng tự trọng thì mọi giá trị tốt
đẹp sẽ bị tiêu hủy, trước tiên là giá trị văn hóa.
“Những người nông dân, công nhân khi có tiền, giàu lên, chưa đủ văn
hóa để chế ngự bản năng thì sẽ cư xử như vậy. Ở đâu sự hưởng thụ vật
chất được coi trọng, thì ở đấy những giá trị tinh thần phải nhường
bước”, nhạc sĩ nhấn mạnh.
Nhìn ra sự đổi khác của Hà Nội với những biểu hiện thụt lùi về văn
hóa, nhưng không lên án, chỉ trích như phần đông ý kiến, nhạc sĩ Dương
Thụ có cái nhìn bình tĩnh trước sự đổi khác ấy.
“Thời buổi bây giờ không thể “duy ý chí” được. Việc giữ gìn hay loại
bỏ không thể bằng tâm huyết hoặc bằng những ý kiến thông minh mà phụ
thuộc vào những cái lớn hơn. Ở tình trạng dân trí và quan trí như hiện
nay thì đụng vào việc phát huy nét văn hóa đẹp có khi lại làm hỏng nó.
Và đụng vào việc loại bỏ những nét văn hóa lạc hậu có khi lại là chỗ để
ai đó kiếm tiền và để nó có đà ngấm ngầm mạnh lên”, nhạc sĩ bày tỏ.
Và ông vẫn tìm được những nét đẹp của Hà Nội để yêu, để nhớ về: “Theo
tôi, vẫn còn sót lại những nét đẹp của Hà-Nội-Xưa sang trọng, thanh
lịch, của Hà-Nội-Mới rất lành và trong sáng. Chỉ có điều nó không phải
là phổ biến mà lẩn khuất ở đâu đó. Văn hóa của một dân tộc, của một cộng
đồng giàu truyền thống là một cái không thể nào tiêu diệt. Anh muốn
tiêu diệt cũng không được. Sức sống của nó mạnh lắm, nó như con chim
phượng hoàng có thể hồi sinh trong đống tro tàn”.
Khi được hỏi về cao kiến để có thể biến Hà Nội trở thành một đô thị
có nếp sống văn minh, sạch đẹp nhạc sĩ Dương Thụ cho rằng “Người yêu Hà
Nội nhất, có tư cách để trả lời câu hỏi này nhất chính là ông Bí thư
Thành ủy và vị Chủ tịch Thành phố Hà Nội”.
“Hà Nội không phải là một địa phương. Hà Nội là thủ đô, là trung tâm
văn hóa, kinh tế, chính trị của đất nước. Chính vì vậy cư dân của nó là
những con người tinh hoa của đất nước. Hà Nội là của khắp mọi miền, ai
cũng nên yêu nên có trách nhiệm với Hà Nội” – nhạc sĩ Dương Thụ.
La Hoàn
