Đoan Trang
Egon Krenz và cuốn hồi ký Mùa thu Đức 1989 vừa được phát hành ở Việt Nam.
Ông Egon Krenz, nguyên Tổng Bí thư Ban Chấp hành TƯ Đảng XHCN Thống
nhất Đức (SED), là vị tổng bí thư cuối cùng của đảng cộng sản ở CHDC Đức
trước ngày thống nhất, cũng là chủ tịch Hội đồng nhà nước cuối cùng.
Mùa thu năm 1989, trong sự biến động chung của khối XHCN ở Đông Âu,
CHDC Đức sa vào một cuộc khủng hoảng chính trị sâu sắc và ngày một
nghiêm trọng hơn, khi biểu tình nổ ra liên tiếp tại nhiều thành phố:
Leipzig, Dresden, Karl-Marx-Stadt, Magdeburg, Plauen v.v. Hàng chục
nghìn người xuống đường, đòi đổi mới đảng cầm quyền, minh bạch thông
tin, truyền thông trung thực, mở cửa biên giới (tường Berlin) để người
dân được quyền tự do đi lại… Trong bối cảnh ấy, những người cộng sản,
như chính Egon Krenz sau này thừa nhận, đã không đánh giá đúng tình
hình, “đánh mất cơ hội đổi mới triệt để”. Bản thân ông “cũng chỉ xắn tay can thiệp khi CHDC Đức đã sa vào khủng hoảng trầm trọng”, bằng việc lên thay thế Eric Honecker làm Tổng Bí thư đảng cầm quyền, chủ tịch Hội đồng Nhà nước.
Thế chỗ Eric Honecker vào ngày 18/10/1989, Egon Krenz tràn trề hy
vọng tiến hành một cuộc đổi mới đảng, cải cách toàn diện đất nước, nhưng
đã quá muộn. Ngày 6/12/1989, ông buộc phải từ chức. Nước Đức thống
nhất, năm 1999, ông tổng bí thư 50 ngày bị tòa án của nước Đức thống
nhất kết án tù 6,5 năm, tuy nhiên chỉ phải ngồi tù 4 năm. Dẫu sao tòa án
cũng nêu rõ rằng, nhờ ông mà mùa thu 1989 ở nước Đức đã không có đổ
máu, ngay cả vào những giờ phút căng thẳng nhất giữa dân chúng và cảnh
sát, như trong những cuộc biểu tình hàng chục nghìn người hay thời điểm
“sập tường Berlin”.
Egon Krenz từng nhiều lần sang thăm Việt Nam. Trên cương vị nguyên
thủ quốc gia, ông từng diện kiến cố Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh. Năm
nay, ông tới Hà Nội trước kỳ đại lễ nghìn năm Thăng Long và đã có cuộc
gặp mặt Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết – người bạn mà ông quen từ lần
đầu sang Việt Nam, năm 1980. Ông cũng đã dành cho báo chí một cuộc trao
đổi thân mật, xoay quanh những thời khắc lịch sử của nước Đức năm 1989
(mà ông ghi lại trong hồi ký Mùa thu Đức 1989, vừa được phát hành ở Việt
Nam).
=======
* Trong cuốn hồi ký (viết năm 1999), ông thể hiện mình là một
người rất yêu nước Đức XHCN, rất ủng hộ CNXH: “Trong đời tôi không bao
giờ phản bội quan điểm XHCN của mình. Tôi đã cố gắng, tiếc là đã quá
muộn, góp sức xóa bỏ các biến dạng và sai phạm của chủ nghĩa xã hội, chứ
không bao giờ xóa bỏ chủ nghĩa xã hội”. Theo ông, trong 40 năm tồn tại
của mình, nhà nước CHDC Đức đã làm được những gì cho người dân Đức?
Tôi có thể nói rằng trước thời điểm ra đời của CHDC, ở Đức diễn ra
rất nhiều cuộc chiến tranh. 40 năm tồn tại đó là thời kỳ hòa bình của
dân tộc Đức. CHDC Đức cũng đã chứng minh một thực tế là trên mảnh đất
Đức có thể tồn tại một chế độ khác không phải CNTB. Bóc lột người và
người bị xóa bỏ. CNTB gần như là nơi con người đối xử với con người như
bầy sói, XHCN thì con người với con người như là bạn. Quyền được tự do
học hành không phải đặc quyền của giới tư sản nữa mà mọi người dân đều
được học hành, từ tiểu học tới đại học, tất cả đều miễn phí.
* Ông có thể giải thích ngắn gọn nguyên nhân sụp đổ của CHDC Đức?
Có phải là do ban lãnh đạo đã chậm đổi mới, hay như ông đã nói - “quá
muộn”?
Việc Đông Đức không còn tồn tại có rất nhiều nguyên nhân, nội tại và
khách quan, trong nước và quốc tế. Suốt 40 năm, thế giới không có chiến
tranh nóng nhưng lại có chiến tranh lạnh. Cá nhân tôi đánh giá nó giống
như một đại chiến thế giới lần thứ ba. Lúc nào chúng ta cũng mấp mé bờ
vực xảy ra một cuộc chiến tranh nguyên tử. Vào thời điểm đó ông
Gorbachev đã đưa ra chủ trương perestroika (cải tổ), đó là một ý tưởng
tuyệt vời. Nhưng các chính trị gia của Mỹ cũng như CHLB Đức thì không hề
có ý định từ bỏ Chiến tranh Lạnh. Họ vẫn tiếp tục chống phá. Và với
cuộc chiến tranh lạnh đó thì họ tạo ra những hậu quả rất tiêu cực về
kinh tế đối với các nước XHCN ở châu Âu.
Trong khi đó, vai trò lãnh đạo của Liên bang Xô Viết ngày càng yếu
dần. Liên bang Xô Viết đã sụp đổ không phải vì những cuộc cách mạng, mà
là sụp đổ từ bên trên, từ Gorbachev và những đồng chí của ông ta. Và
chính là do nằm trong tầm ảnh hưởng của Liên Xô mà CHDC Đức sụp đổ, vì
nói thẳng ra, CHDC Đức là đứa con của Liên bang Xô Viết. Không có Liên
Xô thì CHDC Đức đã không ra đời. Rất tiếc là họ cũng đứng bên cỗ quan
tài của CHDC Đức.
* Ông nghĩ có những điều gì mà ông muốn CHDC Đức năm 1989 đã làm khác đi?
Tôi nghĩ nếu có thể quay lại thời đó thì các chiến lược, sách lược
của chúng tôi cần thay đổi để khuyến khích người dân tham gia nhiều hơn
vào hoạt động chính trị. Lẽ ra khi chúng tôi xây dựng nền kinh tế kế
hoạch, chúng tôi cũng cần đưa vào đó những yếu tố của kinh tế thị
trường, ngay từ thập niên 1960. Lẽ ra chúng tôi nên tạo cơ hội cho những
gia đình có người thân ở Đông và Tây Đức được quyền thăm nhau, gặp gỡ
nhau nhiều hơn. Tất nhiên việc hồi đó hai bên không được tự do xuất nhập
cảnh cũng không hoàn toàn do lỗi ở phía chúng tôi, vì chính quyền Tây
Đức hồi đó cũng không công nhận quốc tịch Đông Đức. Tuy vậy, lẽ ra chúng
tôi đã phải tìm những biện pháp khác mạnh mẽ hơn để tạo cơ hội cho
người dân hai bên được tự do đi lại hơn.
* Giả sử đảng cầm quyền ở CHDC Đức ngày ấy tiến hành cải cách đất
nước thành công, như ông viết trong hồi ký là “minh bạch, công khai”,
“mở rộng dân chủ”, ông có nghĩ tận cùng của sự cải cách ấy sẽ là một
nước CHLB Đức thứ hai, một nước theo đường lối TBCN, kinh tế thị trường
tự do?
Tôi nghĩ rằng không. Cũng giống như hiện nay Việt Nam đang tiến hành
cải cách chẳng hạn, tôi không nghĩ vì cuộc cải cách ấy mà Việt Nam lại
trở thành nước tư bản. Và tôi nghĩ định hướng XHCN, phong cách sống XHCN
vẫn là yếu tố quyết định, dù chúng ta đã hội nhập, du nhập vào nhiều
yếu tố của kinh tế thị trường.
Khi chúng tôi tiến hành cải cách, không phải chúng tôi xóa bỏ kinh tế
kế hoạch, mà chúng tôi muốn cải tiến nó, đưa vào các yếu tố thị trường
để nền kinh tế kế hoạch đó được thực hiện tốt hơn. Đồng thời với việc đó
cũng là các cải cách về chính trị sao cho tinh thần dân chủ trở nên
sống động hơn, khuyến khích người dân tham gia nhiều hơn vào chính trị.
* Câu hỏi của báo Thanh Niên: Việt Nam cũng từng bị chia cắt và
đã thống nhất sau một cuộc chiến khốc liệt, trong đó những người cộng
sản là bên chiến thắng. Nhưng ở Đức thì khác. Ông có thể chia sẻ tâm thế
của một người cộng sản trong tư thế người thua cuộc?
Đúng là chúng tôi đã thua một cuộc chiến. Nhưng tôi nghĩ rằng cuộc
chiến vẫn chưa kết thúc và trong tương lai, có thể thế hệ trẻ sẽ tiếp
tục chiến đấu. Cá nhân tôi cảm thấy rất đau lòng. Những người cộng sản
cũ, những người hoàn toàn tin vào lý tưởng XHCN, cho tới giờ phút này,
đến cuối cuộc đời mình đã phải thừa nhận họ không thể hiện thực hóa được
lý tưởng đó. Việc khiến tôi đau lòng hơn cả là chính quyền Đức hiện nay
luôn thể hiện trước công chúng rằng tất cả những điều Tây Đức mang lại
là tốt đẹp, những điều Đông Đức mang lại là tội ác và nợ nần.
* Ông cho rằng Eric Honecker đã không đánh giá đúng tình hình,
chậm tiến hành cải cách, nên bị sức ép phải mất chức. Khi lên thay, ông
hy vọng tiến hành đổi mới nhưng cũng không kịp. Ông có nghĩ đổi mới cũng
phải gắn với tốc độ?
Tôi nghĩ đúng như vậy. Thời điểm, thời gian là một yếu tố hết sức
quan trọng. Và chắc chắn là khi chúng ta chủ động đối đầu với khó khăn
thì sẽ tốt hơn là khi chúng ta chạy đuổi theo tình hình. Sự chuyển giao
quyền lực từ Eric Honecker cho tôi đã đến quá chậm. Trong lễ kỷ niệm 40
năm thành lập CHDC Đức, Gorbachev đã nói một câu: “Ai chậm chân sẽ bị
cuộc đời trừng phạt”. Sau này ông ấy có giải thích với tôi rằng khi nói
câu ấy, không phải ông nhằm ám chỉ CHDC Đức, mà gần như là tự nói với
chính mình vì bản thân ông cũng cảm thấy là ông đã bị chậm. Tôi tin là
ông ấy nói thật.
=======
CHÚ THÍCH:
Egon Krenz sinh năm 1937, theo học tại Viện Sư phạm Putbus/Rugen,
Trường Đảng Trung ương của Đảng Cộng sản Liên Xô tại Matxcơva năm
1964-1967. Là Bí thư thứ nhất Trung ương Đoàn Thanh niên Tự do Đức. Từ
1983 là Bí thư Ban Chấp hành TƯ Đảng XHCN Thống nhất Đức (SED), tức đảng
cộng sản. Là Tổng Bí thư Đảng, Chủ tịch Hội đồng Nhà nước, Hội đồng
Quốc phòng CHDC Đức từ 18/10 đến 6/12/1989. Bị tù từ 1999 tới 2003. Hiện
sống tại thị trấn Dier Hagen thuộc miền đông nước Đức.
“Tất cả chúng tôi, những người trong lãnh đạo đảng và nhà nước
ngày đó và có ảnh hưởng quyết định đến các quan hệ chính trị, tất cả
chúng tôi đều cùng phải gánh trách nhiệm chính trị về những hiện trạng
xã hội trong đó sự đấu tranh phê phán với thực tế ngày càng thui chột.
(…) Cùng các bạn hữu chính trị, tôi đã nỗ lực quá muộn để đem lại tình
hình mới cho SED. Chúng tôi đã thất bại, có lẽ cũng vì chúng tôi không
đủ dũng cảm chia tay với một chính sách đã làm biến dạng chủ nghĩa xã
hội…” – trích hồi ký Mùa thu Đức 1989 của Egon Krenz.
"Nguyên nhân CHDC Đức sụp đổ (…) liên quan đến lịch sử chủ nghĩa
xã hội và chính trị quốc tế, di sản của Stalin để lại, (…) Chiến tranh
Lạnh và sự thù hằn giữa CHDC Đức và CHLB Đức, xuất phát điểm của CHDC
Đức kém hơn về kinh tế (…) và cũng có cả nguyên nhân Liên bang Xô Viết
thập kỷ 80 nằm hấp hối trên giường bệnh. Các sai lầm chủ quan của lãnh
đạo CHDC Đức cùng sự thủ cựu và bất lực của chúng tôi khi không theo
đuổi các áp lực khách quan đòi hỏi chỉnh sửa đã góp phần làm chủ nghĩa
xã hội tàn lụi" – trích hồi ký Mùa thu Đức 1989 của Egon Krenz.
