RSF - Báo cáo đặc biệt về giám sát Internet, tập trung vào năm chính quyền và năm công ty là kẻ thù của Internet

Bản dịch của Defend the Defenders

Theo Vietnam Human Rights Defenders

Hôm nay, ngày 12 tháng 3, ngày Thế giới Chống Kiểm duyệt Online, Phóng viên Không Biên giới phát hành một báo cáo đặc biệt về giám sát Internet, xem tại surveillance.rsf.org/en. Nó đưa ra cách mà các chính phủ đang ngày càng sử dụng nhiều công nghệ theo dõi hoạt động trực tuyến và chặn truyền thông điện tử để bắt giữ các nhà báo, công dân làm nhà báo và những người bất đồng chính kiến. Khoảng 180 cư dân mạng trên toàn thế giới hiện đang ở trong tù vì cung cấp tin tức và thông tin online.

Đối với năm nay, báo cáo “Kẻ thù của Internet” của Phóng viên Không Biên giới đã xác định NĂM chính quyền là kẻ thù của Internet, năm chính quyền “gián điệp” đang tiến hành một cách hệ thống giám sát trực tuyến, gây ra các vi phạm nhân quyền nghiêm trọng. Họ là Syria, Trung Quốc, Iran, Bahrain và Việt Nam. Sự giám sát tại các quốc gia này nhắm vào những người bất đồng chính kiến đã tăng mạnh trong những tháng gần đây. Các cuộc tấn công mạng và xâm nhập, bao gồm cả việc sử dụng các phần mềm độc hại chống lại những người bất đồng chính kiến và các mạng lưới của họ, đang gia tăng.

Trung Quốc, Bức Trường Thành Điện tử (Electronic Great Wall) có lẽ là hệ thống kiểm duyệt tinh vi nhất thế giới, đã tăng cường cuộc chiến về việc sử dụng các công cụ ẩn danh và đã tranh thủ được các công ty Internet của khu vực tư nhân để giúp theo dõi người dùng Internet. Iran đã thực hiện giám sát trực tuyến đến một cấp độ mới bằng cách phát triển Internet quốc gia của họ, hoặc “Internet Halal”. Liên quan đến Syria, Phóng viên Không Biên giới đã thu được một tài liệu chưa được công bố – một lời mời năm 1999 thành lập Viễn thông Syria để đấu thầu cho một mạng Internet quốc gia Syria – qua đó cho thấy rằng mạng Internet này được thiết kế ngay từ đầu bao gồm sàng lọc và giám sát rộng rãi.

Nếu không có công nghệ tiên tiến, các chế độ độc tài sẽ không thể do thám công dân của họ. Phóng viên Không Biên giới đã lần đầu tiên biên soạn một danh sách năm “Công ty là Kẻ thù của Internet“, năm công ty tư nhân bị xem như “lính đánh thuê thời đại kỹ thuật số” bởi vì họ bán sản phẩm được sử dụng bởi các chính phủ độc tài vi phạm nhân quyền và tự do thông tin. Đó là Gamma, Trovicor, Hacking Team, Amesys và Blue Coat.

Sản phẩm giám sát và đánh chặn của Trovicor đã cho phép gia đình hoàng gia Bahrain do thám những người đưa tin và bắt giữ họ. Ở Syria, sản phẩm kiểm tra Deep Packet được phát triển bởi Blue Coat đã làm cho chế độ này có thể giám sát những người bất đồng chính kiến và cư dân mạng trong cả nước, và bắt giữ và tra tấn họ. Sản phẩm Eagle được cung cấp bởi Amesys đã được phát hiện trong các văn phòng cảnh sát mật vụ của Muammar Gaddafi. Phần mềm độc hại được thiết kế bởi Hacking Team và Gamma đã được sử dụng bởi các chính phủ để hack các mật khẩu của các nhà báo và cư dân mạng.

“Giám sát trực tuyến là một mối nguy hiểm ngày càng tăng đối với các nhà báo, công dân làm báo, các blogger và những người bảo vệ nhân quyền,” Phóng viên Không Biên giới, Tổng thư ký Christophe Deloire nói. “Các chế độ tìm cách kiểm soát tin tức và luồng thông tin ngày càng thích hành động kín đáo, hơn là thực hiện biện pháp ngăn chặn nội dung vốn tạo ra tiếng xấu và sớm bị phá vỡ, họ thích hình thức kiểm duyệt và giám sát tinh tế mà các mục tiêu của họ thường không biết”.

“Khi phần cứng và phần mềm giám sát được cung cấp bởi các công ty có trụ sở ở các quốc gia dân chủ đang được sử dụng để thực hiện vi phạm nghiêm trọng quyền con người. Là những người lãnh đạo của các nước này, họ hãy nói rằng hộ lên án các hành vi vi phạm tự do ngôn luận online, đây là lúc cần phải thực thi các biện pháp cứng rắn. Trên tất cả, họ nên đặt một kiểm soát chặt chẽ lên việc xuất khẩu vũ khí kỹ thuật số đến những quốc gia chế nhạo các quyền cơ bản của con người”.

Các cuộc đàm phán giữa các chính phủ trong tháng 7 năm 1996 đã đạt Thoả thuận Wassenaar, nhằm mục đích thúc đẩy “tính minh bạch và trách nhiệm lớn hơn trong chuyển giao vũ khí quy ước và các hàng hóa và công nghệ sử dụng kép [(dual-use) dùng cho mục tiêu dân sự nhưng cũng có thể cho cả quân sự - ND], do đó ngăn ngừa sự mất ổn định tiềm tàng”. Bốn mươi quốc gia, trong đó có Pháp, Đức, Vương quốc Anh và Hoa Kỳ hiện nay là thành viên của Thỏa thuận này.
Qua minh chứng tầm quan trọng của thông tin trực tuyến, Mùa xuân Ả Rập đã tăng cường sự hiểu biết của các chính phủ độc tài về những lợi thế của giám sát và kiểm soát dữ liệu Internet và truyền thông. Các nước dân chủ dường như cũng ngày càng sẵn sàng nhượng bộ sự hấp dẫn nhưng đầy rủi ro về sự cần thiết để giám sát và an ninh mạng bằng bất cứ giá nào. Cơ sở cho việc này là tất cả các dự luật có tính áp chế tiềm tàng như FISAA và CISPA tại Hoa Kỳ, luật Dữ liệu Truyền thông (Communications Data Bill) ở Anh và Wetgeving Bestrijding Cybercrime ở Hà Lan.

Phóng viên Không Biên giới đã thực hiện một “bộ công cụ sống sót trong kỹ thuật số” (digital survival kit) có sẵn trên trang web WeFightCensorship.org để giúp những người cung cấp tin tức trực tuyến tránh được hoạt động giám sát xâm nhập ngày càng tăng.

* * *

NHỮNG VI PHẠM NGHIÊM TRỌNG VỀ QUYỀN TỰ DO THÔNG TIN

Đối với chính quyền, cộng đồng blog là mục tiêu chính. Các blog đem đến cả một thế giới thông tin và quan điểm mới – thứ khơi dậy mối quan tâm lớn từ những người sử dụng Internet. Vì lý do đó mà các blog trở thành mục tiêu của những chế tài hà khắc.

Blogger Huỳnh Ngọc Chênh (người vừa được trao giải Công Dân Mạng 2013 – Netizen of the Year for 2013) đúc kết tình hình: “Nhà nước kiểm soát mọi kênh thông tin. Những ý kiến phản đối nhà nước không được phổ biến. Trên thực tế, tự do ngôn luận không tồn tại ở Việt Nam. Vì thế, nhiều người sử dụng blog để thể hiện quan điểm của mình. Song chính phủ lại đóng cửa các blog này. Và nhiều blogger bị bắt. Họ bị sách nhiễu, cùng với gia đình của mình.”

Tháng 9/2012, Công văn 7169/VPCP-NC trực tiếp nhằm vào các blog có ảnh hưởng nhất của đất nước này: Dân Làm Báo, Quan Làm Báo và Biển Đông. Chủ nhân của chúng, vốn sử dụng bút danh dưới các bài viết, phải đối mặt với những án tù dài hạn nếu Đảng khám phá ra nhân thân thực của họ. Ẩn danh là tình trạng phổ biến trong cộng đồng blog ở Việt Nam. Song Đảng lại không để cho điều đó cản trở mình, mà sử dụng các công cụ theo dõi để tìm ra tên thực của các blogger mục tiêu. Nếu bị bắt, họ phải đối mặt với sự trừng phạt nặng nề.

Đó chính là số phận của Lê Nguyên Sang và Huỳnh Nguyên Đạo năm 2006. Mặc dù ký tên giả dưới các bài viết của mình (Nguyễn Hải Sơn và Nguyễn Hoàng Long), họ vẫn bị an ninh mạng nhận diện và bị tuyên án tù người 4 năm và người hai năm rưỡi.

Trần Huỳnh Duy Thức bị bắt năm 2009 và Lữ Văn Bảy năm 2011, mặc dù cả hai đều sử dụng bút danh khi đăng bài. Trần Huỳnh Duy Thức hiện đang thụ án 16 năm, còn Lữ Văn Bảy, người dùng đến 4 tên giả, bị kết án 4 năm.

Blogger Phan Thanh Hải và nhà văn Phạm Chí Dũng, nguyên cán bộ của UBND Tp Hồ Chí Minh và là người đóng góp bài viết cho các trang mạng “không được phép” như Phía Trước và Quan Làm Báo, cũng bị bắt bất chấp việc họ sử dụng tên giả.

Các nhà hoạt động trong lĩnh vực thông tin thường xuyên bị theo dõi. Các phương thức bao gồm theo dõi hành tung và đe doạ đối với những ai mà nhân thân đã bị lộ. Phishing (thủ đoạn đánh cắp thông tin cá nhân của người dùng mạng) và gián điệp số được nhằm vào các blogger ẩn danh.

Một nhà hoạt động, người từng thụ án tù và yêu cầu không nêu tên, cho Phóng Viên Không Biên Giới (RWB) biết rằng sau khi anh bị bắt: “Trong tù, họ cho tôi xem các bài mà tôi đã viết và ký với tên giả, những emails mà tôi đã gửi cho đồng nghiệp và thậm chí cả các cuộc trao đổi điện thoại của tôi.”

Đó không phải là trường hợp cá biệt. Công an mạng sử dụng mọi phương thức khả thi, kể cả việc truy cập mật khẩu thông qua phương tiện trung gian (Man In the Middle password retrieval), hack, và theo dõi điện thoại di động. Mục đích của công an không chỉ là khám phá tên thật của các blogger mà còn nhận diện từng người trong mạng lưới của họ. Lời biện hộ chính thức cho tất cả những trường hợp này luôn luôn là: “cấu kết với các tổ chức phản động ở nước ngoài”, “âm mưu lật đổ chính quyền”, hay “tuyên truyền chống phá nhà nước”. Những cáo buộc về tham nhũng hay trốn thuế cũng thường xuyên được sử dụng nhằm vào các nhà báo và blogger. Năm 2008, Điếu Cày – một blogger nổi tiếng – bị kết án 10 năm tù dựa trên những cáo buộc này. Chiến dịch đàn áp nhằm vào cả các blog cá nhân cũng như blog tập thể. Nhóm blog cá nhân là những blogger như Nguyễn Văn Đài, Phạm Thanh Nghiên, Lê Công Định, Đinh Đăng Định, JB Nguyễn Hữu Vinh, Người Buôn Gió và Nguyễn Quang Lập. Nhóm blog tập thể bao gồm Bạch Đằng Giang, Quan Làm Báo, Bauxite Việt Nam, Dòng Chúa Cứu Thế và Nữ Vương Công Lý.

Danh sách nêu trên vẫn không ngừng dài ra. Ngày 9/1/2013, 14 nhà hoạt động, trong đó có 8 blogger và công dân mạng, đã bị kết án tù từ 3 đến 13 năm – tổng cộng 113 năm tù. Họ bị cáo buộc theo khoản 1 và 2 Điều 79 Bộ Luật Hình sự với “tham gia tổ chức nhằm lật đổ chính quyền nhân dân” và “thành lập tổ chức nhằm lật đổ chính quyền nhân dân”.

Tình trạng bị theo dõi thường xuyên tạo ra áp lực “tự kiểm duyệt” cho những nhà hoạt động nào mà gia đình của họ phải chịu áp lực từ phía công quyền. Song bất chấp tất cả, cộng đồng mạng Việt Nam vẫn hoạt động rất mạnh mẽ. Một trong những lý do ở đây là Đảng không đủ khả năng theo dõi toàn bộ thế giới mạng. Và các cơ quan hữu trách cũng không thể ngăn cản việc các blog ra đời. Một số blogger sử dụng các công cụ chống theo dõi, chẳng hạn như proxy, nhằm duy trì hoạt động của mình. Nhiều người thậm chí còn ngang ngạnh đăng bài với tên thật của mình, hay công khai lên án chiến dịch mà nhà cầm quyền nhằm vào họ. Theo lời của một quản trị viên trang Dân Làm Báo: “Không ai có thể bịt miệng chúng tôi hay ngăn chặn quyền tự do ngôn luận của chúng tôi. Đó là sứ mạng của chúng tôi, chúng tôi sẽ tiếp tục bất chấp tất cả.”

Bản dịch của Defend the Defenders, từ RSF.