Những trò lố hay là Ngài Tể Tướng và Đoàn Văn Vươn

Nguyễn Cứu Quốc

Tác giả gửi đến Dân Luận

 

Do sức ép của công luận ở Hải Phòng, ông Tể Tướng đã nửa chính thức hứa sẽ xem xét vụ cưỡng chế ở Tiên Lãng. Ông hứa thế; giả thử cứ cho rằng một vị Tể tướng mà lại biết giữ lời hứa đi chăng nữa, thì chúng ta vẫn được phép tự hỏi liệu quan Tể tướng sẽ "chăm sóc" vụ ấy vào lúc nào và ra làm sao.

Trước hết, ngài chỉ muốn chăm sóc đến khi nào yên vị thật xong xuôi cái Tết Nguyên Đán Nhâm Thìn đã.

Nhưng ngài lại chỉ vừa mới xuống máy bay sang Nhật bản, Tể tướng Tấn Dõng và phu nhân, cùng Đoàn đại biểu cấp cao Chính phủ tới thủ đô Tokyo chiều qua, bắt đầu chuyến thăm chính thức Nhật Bản từ ngày 30/10 đến 2/11 theo lời mời của Tể tướng Nhật Bản Yoshihiko Noda. Như vậy có nghĩa là trong những ngày đó, Đoàn Văn Vươn vẫn bị giam trong tù.

* * *

Đến Hà Nội thì ông Tấn Dõng, có gì mà không lường trước được, sẽ bị quấn quýt lấy, lôi kéo đi, giằng co, ru vỗ, ấp ủ trong mớ bòng bong những buổi chiêu đãi, những cuộc tiếp với rước, những lời chúc với tụng. Tiếp đấy là một cuộc tuần du linh đình qua khu phố tỉnh thành, giữa hàng nghìn người ủng hộ ông bằng sức mạnh của lưỡi lê, nay giao phó vận mệnh trong tay quan tể tướng. Và đó cũng là lần thứ mấy nghìn trong đời mình, hai con mắt của ông Tấn Dõng được thấy hiển hiện cái lộn xộn của một thành phố, dưới lòng đường, trên vỉa hè, trong cửa tiệm. Những đường phố kẹt xe khói bụi mù mịt mưa rét lầy lội; những quả mũ bảo hiểm lố nhố như dưa hấu; những xâu lạp xường thịt lợn gạo lủng lẳng dưới mái hiên các quán nhậu; cái rốn một cô gái trưng ra giữa trời mốt lộ hàng của siêu sao; một viên quan về hưu uể oải bước qua, ngực đeo tấm huân chương kháng chiến hạng nhất. Thật là lộn xộn! Thật là nhốn nháo!

Bỗng dưng tất cả dừng lại, dưới cây đũa thần, hay đúng hơn dưới ngọn dùi cui mà viên đội xếp CSGT vừa vung lên vừa huýt còi inh ỏi Thế là cái đám đông lúc nhúc xe máy đứng sắp hàng chờ đèn đỏ, vừa yên lại vừa lặng, hai bên lề đường. Gì thế nhỉ? Xe ô tô quan tể tướng sắp đi qua đấy... Xe kia rồi! Lại cả ông Tể tướng đây rồi!

- Xe Quan có kính chống đạn! Một chú bé con thầm thì.

- Ồ! Cái biển lộc phát lộc phát đẹp chửa! Một chị con gái thốt ra.

- Ngài sắp diễn thuyết đấy! Một anh sinh viên kêu lên.

- Đôi chân ngài đi hơi chữ bát! Một bác xe ôm thở dài.

- Mặt rỗ hoa ! Một nhà nho lẩm bẩm.

Thế là ô tô ông Tể tướng chạy qua giữa hai hàng rào con người, lưng khom lại khi ngài đến gần. Cùng lúc, một tiếng rào rào nổi lên: "Lạy quan lớn! Bẩm lạy quan lớn ạ!".

Trong khi đó thì Đoàn Văn Vươn vẫn nằm tù.

* * *

Từ Sài Gòn ra Hà Nội, ông Tấn Dõng sẽ gặp gỡ nghị sỹ Cờ Hoa Mặc Kên . Triều đình An Nam, do hoàng đế Vệ Kính Vương dẫn đầu sẽ tất tưởi đi khai mạc hội nghị quân chính. Đức kim thượng Tấn Seng sẽ đi cầy ruộng tịch điền. Chủ tịch Cơ Mật Viện Sinh Hùm thì bận diễn tập cho khỏi "nhầm vai" Chính Phủ và Cơ mật Viện.

Trong khi đó thì Đoàn Văn Vươn vẫn nằm tù.

* * *

Nhưng chúng ta hãy theo dõi, theo dõi bằng đôi cánh của trí tưởng tượng, những trò lố chính thức của ông Tấn Dõng. Hãy theo ông đến tận Hà Nội, tận cổng nhà lao chính, tận xà lim, nơi người đồng bào bất hạnh của chúng ta đang rên xiết.

Ôi thật là một tấn kịch! Ôi thật là một cuộc chạm trán! Con người từng hứa xem xét vụ án cướp đất tại Tiên Lãng, chính khách đã dung túng cho bọn ăn hại Vinasink, kẻ đã ruồng bỏ quá khứ, ruồng bỏ lòng tin của giai cấp mình, lúc này mặt đối mặt với người kia, con người đã hy sinh cả gia đình và của cải để cải tạo vùng đồng chua nước mặn lấn biển quai đê thách thức thiên nhiên, sống xa lìa quê hương, luôn luôn bị lũ này săn đuổi, bị chúng nhử vào muôn nghìn cạm bẫy, bị chúng kết án tội giết người, và giờ đây đang bị, vẫn chúng, đeo gông lên vai, đày đoạ trong nhà giam, ngày đêm bị bóng dáng của máy chém như một bóng ma ám kề bên cổ.

Giữa kẻ hứa cuội và bậc anh hùng, đấng xả thân vì sự nghiệp lấn biển, được hàng vạn con người trong vòng nghèo khó tôn sùng, giữa hai con người đó xảy ra chuyện gì đây?

- Tôi đem tự do đến cho ông đây! Tấn Dõng tuyên bố vậy, tay phải giơ ra bắt tay Đoàn Văn Vươn, còn tay trái thì nâng cái gông to kệch đang xiết chặt Văn Vưon trong nhà tù ảm đạm.

"Nhưng, có đi phải có lại, tôi yêu cầu ông lấy danh dự hứa với tôi là sẽ không khỉếu kiện vượt cấp, hãy cộng tác, hãy hợp lực với chính quyền để tiến hành ở Hải Phòng sự nghiệp công nghiệp hóa và công lý".

"Ông Đoàn Văn Vươn, tôi biết rõ tâm hồn cao thượng và cuộc đời đầy hy sinh, nhiều nguy nan của ông, và chính tôi, tôi xin là người đầu tiên, với tư cách là Tể Tướng, được bày tỏ tấm lòng rất mực quý trọng ông. Song những ý tưởng gan góc nhất phải chăng bao giờ cũng hay nhất? Phải chăng bao giờ cũng thực hiện được? Than ôi, không đâu, ông ạ! ông hãy tự nguyện bàn giao đất đai ông khai phá được cho Nhà nước. Chúng ta có thể cùng nhau làm cho nước ta trở thành một quốc gia tân tiến lớn, một con rồng ở châu Á!

"Ô! Ông nghe tôi, ông Vươn này! Ông hãy để mặc đấy những ý nghĩ phục thù của ông, hãy từ bỏ đi những mưu đồ xưa cũ, và, thôi, chớ tìm cách xúi giục vợ con ông nổi lên chống lại chúng tôi nữa; trái lại, ông hãy bảo họ cộng tác với chính quyền huyện Tiên Lãng, và, làm như vậy là ông sẽ được tất cả, được cho đất nước, được cho bản thân ông!

Ừ thì Đoàn Văn Vươn nhìn Tấn Dõng. Nhưng, lạ chưa! Những lời nói của Tấn Dõng hình như lọt vào tai Văn Vươn chẳng khác gì "nước đổ lá khoai"1*, và cái im lặng dửng dưng của Văn Vươn suốt buổi gặp gỡ hình như làm cho Tân Dõng sửng sốt cả người. Không phải vì một bên nói tiếng Nam, một bên nói tiếng Bắc đã có một viên quan ở đấy làm thông ngôn cơ mà. Nhưng cứ xét binh tình, thì đó chỉ là vì Văn Vươn không hiểu Tấn Dõng cũng như Tấn Dõng không hiểu Văn Vươn.

* * *

Cuộc gặp gỡ chấm dứt ở đấy, hay ít ra là không ai biết được gì hơn nữa. Chỉ có anh lính CSCĐ An Nam bồng súng chào ở cửa ngục là cứ bảo rằng, nhìn qua chấn song, có thấy một sự thay đổi nhẹ trên nét mặt người tù lừng tiếng. Anh quả quyết - cái anh chàng ranh mãnh đó - rằng có thấy mép người tù nhếch lên một chút rồi lại hạ xuống ngay, và cái đó chỉ diễn ra có một lần thôi.

Nếu quả thật thế, thì có thể là lúc ấy Văn Vươn có mỉm cười, mỉm cười một cách kín đáo, vô hình và im lặng, như cánh ruồi lướt qua vậy - Một nhân chứng thứ hai của cuộc hội kiến Văn Vươn - Tấn Dõng (xin chẳng dám nêu tên nhân chứng này) lại quả quyết rằng Văn Vươn1) đã nhổ vào mặt Tấn Dõng; cái đó thì cũng có thể.

Nguyễn Cứu Quốc 2012 - Báo Mạng Ông Chủ Cùng Đường
Dựa theo nguyên tác của Nguyễn Ái Quốc đăng báo Người Cùng Khổ 1925

_____________________________

Nguyễn Ái Quốc - Những trò lố hay là Varen và Phan Bội Châu

Do sức ép của công luận ở Pháp và ở Đông Dương, ông Varen đã nửa chính thức hứa sẽ chăm sóc cụ Phan Bội Châu. Ông hứa thế; giả thử cứ cho rằng một vị toàn quyền Đông Dương mà lại biết giữ lời hứa đi chăng nữa, thì chúng ta vẫn được phép tự hỏi liệu quan toàn quyền Varen sẽ "chăm sóc" vụ ấy vào lúc nào và ra làm sao.

Trước hết, ngài chỉ muốn chăm sóc đến khi nào yên vị thật xong xuôi ở bên ấy đã.

Nhưng ngài lại chỉ vừa mới xuống tàu, mà hành trình từ Mácxây đến Sài Gòn kéo chừng bốn tuần lễ cơ. Như vậy có nghĩa là trong bốn tuần lễ đó, Phan Bội Châu vẫn bị giam trong tù.

* * *

Đến Sài Gòn thì ông Varen, có gì mà không lường trước được, sẽ bị quấn quýt lấy, lôi kéo đi, giằng co, ru vỗ, ấp ủ trong mớ bòng bong những buổi chiêu đãi, những cuộc tiếp với rước, những lời chúc với tụng. Tiếp đấy là một cuộc tuần du linh đình qua khu phố bản xứ, giữa hàng nghìn người da vàng đã được nước Pháp hàng phục bằng sức mạnh của lưỡi lê, nay giao phó vận mệnh trong tay quan toàn quyền. Và đó cũng là lần đầu tiên trong đời mình, hai con mắt của ông Varen được thấy hiển hiện cái huyền diệu của một thành phố Đông Dương, dưới lòng đường, trên vỉa hè, trong cửa tiệm. Những cu li xe1) kéo xe tay phóng cật lực, đôi bàn chân trần giẫm lạch bạch trên mặt đường nóng bỏng; những quả dưa hấu bổ phanh đỏ lòm lòm; những xâu lạp xường lủng lẳng dưới mái hiên các hiệu cơm; cái rốn một chú khách trưng ra giữa trời; một viên quan uể oải bước qua, tay phe phẩy cái quạt, ngực đeo tấm bắc đẩu bội tinh1) hình chữ thập. Thật là lộn xộn! Thật là nhốn nháo!

Bỗng dưng tất cả dừng lại, dưới cây đũa thần, hay đúng hơn dưới ngọn roi gân bò mà viên đội xếp Tây vừa vung lên vừa quát tháo: "Cái giống tởm nhà mày! Có cút đi không, cái giống tởm!". Thế là cái đám đông lúc nhúc đứng sắp hàng, vừa yên lại vừa lặng, hai bên lề đường. Gì thế nhỉ? Xe ô tô quan toàn quyền sắp đi qua đấy... Xe kia rồi! Lại cả ông Toàn quyền đây rồi!

- Quan có cái mũ hai sừng trên chóp sọ! Một chú bé con thầm thì.

- Ồ! Cái áo dài đẹp chửa! Một chị con gái thốt ra.

- Ngài sắp diễn thuyết đấy! Một anh sinh viên kêu lên.

- Đôi bắp chân ngài bọc ủng! Một bác cu li xe thở dài.

- Rậm râu, sâu mắt1*2) ! Một nhà nho lẩm bẩm.

Thế là ô tô ông Varen chạy qua giữa hai hàng rào con người, lưng khom lại khi ngài đến gần. Cùng lúc, một tiếng rào rào nổi lên: "Lạy quan lớn! Bẩm lạy quan lớn ạ!"3).

Trong khi đó thì Phan Bội Châu vẫn nằm tù.

* * *

Từ Sài Gòn ra Hà Nội, ông Varen sẽ dừng lại Huế. Triều đình An Nam, do hoàng đế hay hình bóng hoàng đế dẫn đầu sẽ tất tưởi đi nghênh tiếp hiện thân tôn nghiêm của nước Pháp. Đức kim thượng Khải Định sẽ thỉnh ông Varen thăm hoàng cung, và ông Varen sẽ vào. Hoàng thượng Khải Định sẽ thỉnh ông Varen dự yến, và ông Varen sẽ ăn. Đến lúc tráng miệng, hoàng thượng đứng dậy, ngài uy nghi tiến đến gần quan toàn quyền; đưa những ngón tay dài và mảnh, lấp lánh châu ngọc đỏ xanh, ngài cài lên ngực ông Varen loại tưởng lệ phong tặng cao quý nhất của hoàng triều: Nam long bội tinh, và thế là ông Varen được gắn mề đay.
Trong khi đó thì Phan Bội Châu vẫn nằm tù.

* * *

Nhưng chúng ta hãy theo dõi, theo dõi bằng đôi cánh của trí tưởng tượng, những trò lố chính thức của ông Varen. Hãy theo ông đến tận Hà Nội, tận cổng nhà lao chính, tận xà lim, nơi người đồng bào tôn kính của chúng ta đang rên xiết.

Ôi thật là một tấn kịch! Ôi thật là một cuộc chạm trán! Con người đã phản bội giai cấp vô sản

Pháp, tên chính khách đã bị đồng bọn đuổi ra khỏi tập đoàn, kẻ đã ruồng bỏ quá khứ, ruồng bỏ lòng tin, ruồng bỏ giai cấp mình, lúc này mặt đối mặt với người kia, con người đã hy sinh cả gia đình và của cải để xa lánh khỏi thấy mặt bọn cướp nước mình, sống xa lìa quê hương, luôn luôn bị lũ này săn đuổi, bị chúng nhử vào muôn nghìn cạm bẫy, bị chúng kết án tử hình vắng mặt, và giờ đây đang bị, vẫn chúng, đeo gông lên vai, đày đoạ trong nhà giam, ngày đêm bị bóng dáng của máy chém như một bóng ma ám kề bên cổ.

Giữa kẻ phản bội nhục nhã và bậc anh hùng, vị thiên sứ, đấng xả thân vì độc lập, được 20 triệu con người trong vòng nô lệ tôn sùng, giữa hai con người đó xảy ra chuyện gì đây?

- Tôi đem tự do đến cho ông đây! Varen tuyên bố vậy, tay phải giơ ra bắt tay Phan Bội Châu, còn tay trái thì nâng cái gông to kệch đang xiết chặt Bội Châu trong nhà tù ảm đạm.

"Nhưng, có đi phải có lại, tôi yêu cầu ông lấy danh dự hứa với tôi là sẽ trung thành với nước Pháp, hãy cộng tác, hãy hợp lực với nước Pháp để tiến hành ở Đông Dương một sự nghiệp khai hoá và công lý.

"Ông Phan Bội Châu, tôi biết rõ tâm hồn cao thượng và cuộc đời đầy hy sinh, nhiều nguy nan của ông, và chính tôi, tôi xin là người đầu tiên, với tư cách là toàn quyền Đông Dương, được bày tỏ tấm lòng rất mực quý trọng ông. Song những ý tưởng hào hiệp nhất phải chăng bao giờ cũng hay nhất? Phải chăng bao giờ cũng thực hiện được? Than ôi, không đâu, ông ạ! Vả lại, trời ơi! Tại sao chúng ta lại cứ cố chấp cãi lộn nhau mãi thế này, trong lúc ông và tôi, tay nắm chặt tay, chúng ta có thể làm được biết bao công việc tốt đẹp cho xứ Đông Dương này? Chúng ta có thể cùng nhau làm cho nước ông trở thành một quốc gia tân tiến lớn, một xứ tự trị, một nước Pháp ở châu Á!

"Ô! Ông nghe tôi, ông Phan Bội Châu này! Ông hãy để mặc đấy những ý nghĩ phục thù của ông, hãy từ bỏ đi những mưu đồ xưa cũ, và, thôi, chớ tìm cách xúi giục đồng bào ông nổi lên chống lại chúng tôi nữa; trái lại, ông hãy bảo họ cộng tác với người Pháp, và, làm như vậy là ông sẽ được tất cả, được cho đất nước ông, được cho bản thân ông!

"Về chuyện này, tôi có thể kể ông nghe gương của một trong những trợ thủ cũ của ông, là ông Nguyễn Bá Trác; ông biết đấy, ông này đã biết điều rồi và hiện nay thì đã đứng về phía chúng tôi. Nhưng nếu gương của người đồng bào ông, ông cho là chưa đủ, thì tôi xin kể gương đồng bào của chính tôi cho ông nghe, gương các bạn học của tôi từ hồi còn nhỏ, các chiến hữu của tôi, Guyxtavơ, Alếchxăng, Arixtít, Anbe, Pôn và Lêông1*1). Những vị ấy, ngày nay lừng danh cả, đều đã lần lượt đốt cháy những cái mà mình đã tôn thờ và đang tôn thờ những cái mà mình đã đốt cháy. Như vậy các vị ấy có sao không? Chẳng sao cả. Nền dân chủ của chúng tôi, nhờ Chúa! Rất là tốt! Thật thế, nền dân chủ hào hùng của nước Pháp, mà hôm nay tôi được vinh dự thay mặt giữa các ông, khoan dung với những người, như tôi, đã đoạn tuyệt với những lầm lạc của tuổi trẻ. "Nhưng sao thế, ông hãy nhìn tôi này, ông Phan Bội Châu! Trước tôi là đảng viên xã hội đấy, và giờ đây thì tôi làm toàn quyền...!".

Ừ thì Phan Bội Châu nhìn Varen. Nhưng, lạ chưa! Những lời nói của Varen hình như lọt vào tai Bội Châu chẳng khác gì "nước đổ lá khoai"1*, và cái im lặng dửng dưng của Bội Châu suốt buổi gặp gỡ hình như làm cho Varen sửng sốt cả người. Không phải vì một bên nói tiếng Nam, một bên nói tiếng Tây: đã có một viên quan ở đấy làm thông ngôn cơ mà. Nhưng cứ xét binh tình, thì đó chỉ là vì Bội Châu không hiểu Varen cũng như Varen không hiểu Bội Châu

* * *

Cuộc gặp gỡ chấm dứt ở đấy, hay ít ra là không ai biết được gì hơn nữa. Chỉ có anh lính dõng An Nam bồng súng chào ở cửa ngục là cứ bảo rằng, nhìn qua chấn song, có thấy một sự thay đổi nhẹ trên nét mặt người tù lừng tiếng. Anh quả quyết - cái anh chàng ranh mãnh đó - rằng có thấy đôi ngọn râu mép người tù nhếch lên một chút rồi lại hạ xuống ngay, và cái đó chỉ diễn ra có một lần thôi.

Nếu quả thật thế, thì có thể là lúc ấy Bội Châu có mỉm cười, mỉm cười một cách kín đáo, vô hình và im lặng, như cánh ruồi lướt qua vậy2 T.B. - Một nhân chứng thứ hai của cuộc hội kiến Varen - Phan Bội Châu (xin chẳng dám nêu tên nhân chứng này) lại quả quyết rằng Bội Châu1) đã nhổ vào mặt Varen; cái đó thì cũng có thể.

* Chú thích:

1) Trong nguyên bản, từ "xe" viết bằng tiếng Việt.

1) Tên quen gọi trước đây của một thứ huân chương của Pháp.

1* "Rậm râu, sâu mắt": Ngạn ngữ nước Nam, chỉ đồ bất lương (Chú thích của tác giả).

2) Trong nguyên bản viết bằng tiếng Việt, "Dậm dâu, sâu mắt" có dịch ra tiếng Pháp và giảng nghĩa trong chú thích của tác giả.

3) Câu này trong nguyên bản cũng viết bằng tiếng Việt, nhưng dịch ngay ra tiếng Pháp.

-------------

1* Gustave Hervé, Alexandre Millerand, Aristide Briand, Albert Thomas, Paul Boncour, Léon Jouhaux. (Chú thích của tác giả).

1) Chỉ dùng tên trước để gọi một cách thân mật, nhấn mạnh sự quen biết nhau.

Với cách gọi thân mật không đầy đủ tính danh đó, có thể không biết đích xác là chỉ ai, nhưng tác giả đã ghi rõ là ai trong chú thích. Đó là một số chính khách, cũng như Varen, vốn là đảng viên Đảng Xã hội Pháp nhưng đã phản bội quyền lợi của giai cấp công nhân, trở nên toàn quyền, thượng thư, thủ tướng, tổng thống, v.v..

1* Một ngạn ngữ mà nông dân Bắc Kỳ ưa thích. Lá khoai trơn và không thấm nước, nước đổ lên chảy tuột đi ngay. Nông dân Pháp thì nói: "Không cắn câu!" (Chú thích của tác giả).

2* "Cười ruồi": lời ví von quen thuộc của người Nam, dùng để tả cái cười bí ẩn của người da vàng. Tiếng Pháp có nói: "cỡ cân ruồi", "chim ruồi", "tàu ruồi"1) (Chú thích của tác giả).

1) "Cỡ cân ruồi" chỉ loại nhẹ cân trong các đấu sĩ môn quyền Anh.
"Chim ruồi" chỉ loại chim sâu rất nhỏ.

"Tàu ruồi" chỉ thứ tàu thuỷ nhỏ chạy chơi sông hồ.
NGUYỄN ÁI QUỐC
Báo Le Paria, số 36 - 37, tháng 9 và tháng 10 - 1925.
Nguyễn ái Quốc: Truyện và ký, Nhà xuất bản Văn học, Hà Nội, 1974, tr. 31-37. Theo bài in trong sách Truyện và ký.