Quyển
sách này có nhiều ưu điểm.
1/
Rất nhiều thông tin cụ thể, chi tiết,
được thuật lại một cách
khách quan, có nguồn gốc. Có thể
tin được hoặc, chí ít, có
đầu mối để truy tìm, kiểm
soát. Nhà báo có trình độ
và lương tâm nghề nghiệp.
2/
Gom góp những sự kiện và thông
tin rải rác, tản mạn trong những làn
sóng thông tin liên miên rối bời
của thời cuộc, theo từng chủ đề
và một số tác nhân quan trọng,
giúp độc giả −ngay cả người
quen hàng ngày theo rõi thời cuộc−
hình dung được bối cảnh lịch
sử, quá trình diễn biến và ý
nghĩa từng lúc của từng sự kiện,
thông tin.
Món
này gọi là : lùi lại để
quan sát, suy nghĩ một cách tổng hợp
về một vấn đề hay một con người
− đương nhiên với những thông
tin mình có được.
Một
đóng góp quý báu cho ai quan tâm
tới sự vận động cụ thể của
chính trường trong mấy thập niên
vửa qua ở Việt Nam.
Một
kho tàng thông tin có thể giúp các
nhà sử học điều chỉnh phương
pháp suy luận của mình.
3/
Bối cảnh lịch sử gồm đủ
những mặt tư tưởng, chính trị,
kinh tế, văn hoá, dư luận và
ngoại giao, xuyên qua thế nhìn, cách
tiếp cận, suy luận, hành động của
nhiều cá nhân đã tác động
trực tiếp vào đời sống mọi
mặt ở nước ta. Qua đó ta được
biết thêm ít nhiều về nhân cách
của từng người trong cuộc bể dâu,
những đấu tranh giữa họ và với
bản thân mình.
Đúng
là nhà báo khách quan, dù bị
giới hạn như mọi người nhưng
có tài, dễ đạt được 2
điều sau hơn người khác :
a/
Le concret est concret parce qu'il est la synthèse de
multiples déterminations, donc unité de la diversité1.
Cụ
thể là cụ thể bởi vì nó
là hình thái tổng hợp của vô
vàn yếu tố quyết định sự
hình thành ra nó, và như thế,
nó là thể thống nhất của sự
khác biệt (hay đa dạng).
b/
[…] ce qui est la substance même, l'âme vivante du
marxisme : l'analyse concrète d'une situation concrète2.
[…]
bản chất, linh hồn sống của chủ
nghĩa Marx chính là : phân tích
cụ thể một tình hình cụ thể
Vì
sao ? Vì con người cụ thể
là một thực-thể-ba-chiều-kích,
là toàn bộ những quan-hệ của nó
với thế-giới (coi Tư
Duy tự do). Người Cộng Sản
là một khái niệm trừu tượng
hão. Những người cộng sản Việt
Nam trong quyển sách này hầu hết là
người thấm thía văn hoá "lai
căng" Tàu – Ziao Chỉ. Cứ coi cách
họ tiếp thu Chủ Nghĩa Cộng Sản ra
sao thì biết. Đúng là : lịch
sử tạo ra con người và
con người làm nên lịch sử.
(Marx).
4/
Một thú vị "bất ngờ", quyển
sách này cho ta thấy thật cụ thể
một nguyên lý kinh điển của học
thuyết Marx : hạ tầng kinh tế, xét
cho cùng, quyết định sự vận
động của thượng tầng ý thức
hệ, xuyên qua những cá nhân có
đầy đủ kích thước người :
văn hoá, ý thức hệ, chính trị,
phong cách và bản lĩnh cá biệt.
Nôm na : muốn phát triển kinh tế
thị trường tư bản, phải cải
tạo thể chế chính trị. Mặc dù :
"bỏ điều 4 trong Hiến Pháp là
tự sát". Dù không muốn tự
sát, cách này cách nọ, sẽ có
ngày tiêu vong. Chẳng phải vì bị
"kẻ thù" bên ngoài hay bên
trong đả kích, chỉ vì không thể
nào khác được nên sẽ phải
tự sụp đổ. Mong rằng sẽ không
đẫm máu. Lại một nguyên lý
khác của Marx dưới dạng khá bất
ngờ : thể chế chính trị "cũ"
đang tự đào mồ chôn chính
mình.
Trong
thí dụ này, nguyên lý kinh điển
trên thể hiện cụ thể bằng bước
phát triển từ kinh tế "sĩ3
nông công thương" qua kinh tế thị
trường tư bản, với đặc điểm
: Việt Nam đi vào kinh tế thị trường
tư bản trong lúc hình thái kinh tế
này liên miên khủng hoảng ngay tại
các nước tư bản phát triển
ở Châu Âu vì bị anh tư bản
khổng lồ Tàu, láng giềng của
Việt Nam, và vài anh khác, lấn áp.
5/ Tính văn
chương
Tác
giả hạ bút như một nhà báo,
kể chuyện mắt thấy tai nghe, "như
nó là", thỉnh thoảng cũng "tình
cảm", làm sao tránh được ?
nhưng chẳng mấy khi "hoa lá cành".
Đúng là viết văn kiểu "hiện
thực chủ nghĩa" (réalisme
littéraire).
Thế
mà có lúc đọc ta cảm thấy
như tiếp cận một bi kịch kiểu Hy
Lạp cổ (tragédie grecque) !
Chẳng
có gì đáng ngạc nhiên :
kiếp người tự nó có lúc
là một bi kịch…
Thí
dụ : cái chết của Đoàn
Khuê.
Ông
Đoàn Khuê một đời dấn thân
cách mạng cộng sản. Có lẽ trong
mơ ông cũng không tưởng tượng
được có ngày ông có cơ
hội trở thành chủ tịch nước
CHXHCH Việt Nam. Thế mà :
“Sau
khi anh em đưa cho tôi bệnh án của
Đoàn Khuê: ung thư gan giai đoạn
ba, chỉ có thể kéo dài cuộc
sống không quá một năm, họp
Thường vụ Bộ Chính trị, tôi
đưa vấn đề sức khỏe ra, ông
Đoàn Khuê vẫn cãi. Tôi phải
công bố bệnh án”. Đoàn
Khuê đập bàn tuyên bố : “Tôi
là người khỏe mạnh, chúng nó
phá. Tôi sẽ cho hai thằng đó
nghỉ”. Đại tá Vũ Bằng Đình
nhớ lại: “Cả tôi và anh Lê
Thi, bí thư Đảng ủy Viện 108, nhận
được quyết định nghỉ ngay lập
tức”. Không chỉ “lỡ cơ hội”
trở thành nguyên thủ quốc gia, bệnh
tình Đoàn Khuê tiến triển xấu
từng ngày. Cuộc sống của ông chỉ
còn sáu tháng thay vì một năm
như dự đoán. Ngày 16-1-1998, Tướng
Đoàn Khuê chết.
Quyển
sách này có nhiều nội dung, tình
tiết, "nhân vật" độc đáo,
cỡ "thời đại" :
Ông
Võ Văn Kiệt là một người
quyết đoán, có rất nhiều công
trình lớn mang đậm dấu ấn của
ông, đồng thời cũng gây ra nhiều
tranh cãi. Việt xây dựng nhà máy
lọc dầu ở Dung Quất là một ví
dụ. Những người chỉ trích cho
rằng chính trị đã xen vào quyết
định kinh tế.
Năm
1995, tập đoàn Total SA của Pháp bỏ
đi vì rằng vị trí đặt nhà
máy nằm cách quá xa những cơ sở
hạ tầng dầu mỏ trong nước. Các
định chế quốc tế như WB, IMF cũng
nghi ngờ hiệu quả kinh tế của Dung
Quất. Ngày 8 và 9-6-2005, các đại
biểu Quốc hội (kỳ họp thứ 7, khóa
XI) đã chất vấn về quyết định
và tiến độ xây dựng Nhà
máy Lọc dầu Dung Quất, Bộ trưởng
Bộ Công nghiệp và Chủ tịch Quốc
hội đã phải “nhận lỗi trước
cử tri”. Ngày 10-6-2005 ông Võ Văn
Kiệt có thư gửi Quốc hội (đăng
trên báo Tuổi Trẻ số ra cùng
ngày) giải thích:
Total
muốn địa điểm đặt tại
Long Sơn (Vũng Tàu)... nhưng Chính phủ
không muốn “tập trung quá lớn
những công trình trọng điểm quốc
gia vào một khu vực”; ở Long Sơn
không có cảng nước sâu, để
xây nhà máy lọc dầu phải làm
3 km cầu cạn nhưng lý do chính, Chính
phủ e “quá trình vận chuyển
dầu, nếu có sự cố rò rỉ
sẽ đe dọa trực tiếp hoạt động
của khu du lịch Vũng Tàu”. Petronas
(Malaysia) sẵn sàng xây dựng nhà máy
lọc dầu ở Dung Quất với điều
kiện được phân phối sản phẩm
ngay tại thị trường VN để tránh
khỏi phải chi phí vận chuyển về
lại Malaysia để rồi mới xuất đi.
Theo ông Kiệt đề nghị này đã
không được ông Đỗ Mười
chấp thuận do đó Chính phủ đã
xin ý kiến Bộ Chính trị đi đến
quyết định tự mình làm lấy.
Thư của ông Võ Văn Kiệt viết:
“Cho đến nay, nếu được xem xét
lại, tôi vẫn chọn Dung Quất làm
địa điểm xây dựng nhà máy
lọc dầu như nhận định ban đầu,
góp phần rất có ý nghĩa cho khu
vực kinh tế miền Trung và cho cả nước
trong quá trình đẩy mạnh sự
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại
hóa trên con đường hội nhập
kinh tế quốc tế. Nếu bây giờ,
trước những diễn biến của tình
hình, Quốc hội phân tích và
kết luận việc lựa chọn đó
là sai thì người nhận lãnh hoàn
toàn trách nhiệm đó phải chính
là tôi, Võ Văn Kiệt, nguyên Thủ
tướng Chính phủ”.
Ông
Võ Văn Kiệt cả gan lấy vợ mà
không thèm xin phép Đảng, còn
cười : Lấy vợ chứ có phải
lập chi bộ đâu, quả đã
làm một cuộc cách mạng trong cách
mạng !
Tôi
vốn dị ứng ông Trường Chinh và
ông Tố Hữu. Có lẽ vì vai trò
của họ trong lĩnh vực văn học, văn
chương, nghệ thuật. Đọc quyển
sách này, tôi khám phá một
con người Trường Chinh khác hẳn
thành kiến của tôi.
Quyển
sách này có thể dùng như
nguyên liệu để sáng tác một
tiểu thuyết hay, có tầm cỡ nhân
loại, thiết thân với người Việt
Nam đời nay. Xin mời các nhà văn
tài hoa, có khả năng kéo chủ
nghĩa hiện thực lên mức sáng tác
nghệ thuật, múa bút. Một dịp
hiếm, khả thi, không cần vay mượn
bất cứ kỹ thuật hành văn nào
từ bất cứ nước nào để
sáng tác tác phẩm để đời.
Mong
rằng sẽ có ngày có vài tác
phẩm cùng cỡ bổ sung, nhưng từ
thế nhìn và nghiệm sinh Việt
Nam Cộng Hoà, Việt Kiều tứ xứ –
tôi không lạc quan lắm, nhưng…
biết đâu ? – và thế nhìn
của người Mỹ, thậm chí của
người nhiều nước khác. Được
vậy, ta sẽ có được một bức
tranh quý giá mọi mặt về một
giai đoạn lịch sử của nước
ta.
Thực
ra, để có ý kiến "đáng
kể" về quyển sách này, cần
nhiều thời gian. Đọc đi đọc
lại vài lần và "nhớ hết",
rồi đối chiếu với nhiều nguồn
thông tin khác, nhiều kiểu suy luận
khác, lùi lại, lạnh lùng
tư duy như một nhà nghiên cứu
"khoa học, khách quan". Muốn tư
duy như thế, cần nhiều thời gian
và hứng thú, cần một tấm
lòng và trí tuệ lạnh lùng
"khách quan", "khoa học". Cơ
bản, tôi hết còn những điều
kiện ấy. Chúng có giá trị tri
thức thế nào, tôi không khẳng
định được. Tàn đời, tôi
chỉ còn chút tình nghệ sĩ với
thời cuộc, tuy tôi chưa hề muốn
hay coi mình như một nghệ sĩ và
cũng chẳng có ai coi tôi như thế.
Tư duy khoa học ngày nay hạn chế
tôi, lý trí nghệ thuật ngày
nay cũng vậy. Đành vậy. Thôi thì
xin phát biểu như bất cứ ai về
những sự kiện và những con người
đã từng quyết định đời
mình ngoài ý muốn của chính
mình.
Đây
là quyển sách hay nhất về thời
cuộc Việt Nam mà tôi được
đọc sau khi đọc hồi
ký của
Trần Văn Giàu.
Một
đời làm báo mà viết được
một quyển sách như thế, thật sảng
khoái.
Độc giả hưởng lây. Hè
hè…
2013-02-24
Phan Huy Đường
1 Marx, Introduction
à la critique de l'économie politique.
2
Lénine :
http://www.marxists.org/francais/lenin/works/1920/06/vil19200612.htm
3 quan lại
Cộng Sản
