Michael Lüders
Phan Ba dịch
Phan Ba dịch
Lời Nói Đầu
Không ai thấy trước cuộc Cách mạng Ả Rập sẽ đến. Thế nhưng nó đã xảy
ra, một sức mạnh thiên nhiên, lật đổ các chế độ và gây ra những cuộc
phản cách mạng. Thế giới Ả Rập trải qua một cuộc biến đổi đánh dấu một
kỷ nguyên mới giống như Đông Âu từ năm 1989. Nhưng khác với trường hợp
của Bức tường Berlin, cuộc nổi dậy Ả Rập khơi dậy nhiều hoài nghi. Cũng
vì nó làm lung lay những điều mà người ta đã từng tin chắc vào đấy.
Người Hồi giáo yêu cầu dân chủ ư? Chứ không phải một quốc gia thần
quyền? Lật đổ Mubarak, một pharaoh, mà không cần phải bắn một phát súng?
Nổi dậy chống Ghaddafi, và khối NATO còn giúp đỡ họ trong lúc đấy?
Những điều đấy dẫn đi đến đâu?
Các phản ứng ở Washington, Berlin và những nơi khác cho thấy chính
trị Phương Tây đã khó chấp nhận những thay đổi đó cho đến đâu. Dè dặt,
ngần ngại, một ít cân nhắc. Người ta chỉ tuyên bố công khai niềm vui
mừng về sự biến đổi khi nó dường như không còn có thể đảo ngược lại được
nữa. Sách lược chính trị được tiến hành nhiều thập niên liền, thỏa hiệp
với những kẻ dùng bạo lực xấu xa nhất để thống trị cho tới chừng nào mà
họ vẫn còn cung cấp dầu mỏ, săn lùng khủng bố và giữ không cho người tỵ
nạn đến gần biên giới châu Âu, đã trở nên vô giá trị chỉ qua một đêm
theo đúng nghĩa đen của nó. Thêm vào đó, do bị định hướng sai lầm bởi
một nỗi lo sợ đạo Hồi, cái có sẵn những câu trả lời đơn giản cho những
câu hỏi phức tạp về xã hội, nhiều người Âu đã không hiểu, không muốn
hiểu, cả một thời gian dài, rằng cuộc Cách mạng Ả Rập không tạo nên hiểm
họa mà mở ra những cơ hội mới. Những kẻ thua cuộc cũng đã được định rõ
rồi, bên cạnh những nhà độc tài. Đấy về một mặt là từ Trào lưu Chính
thống Hồi giáo cho đến Al-Qaida. Và về mặt khác là cái được gọi là “Phê
phán Hồi giáo”, cái từ nhiều năm nay cố thì thào vào giới công cộng ở
đây [Đức/châu Âu] rằng đạo Hồi trước tiên là một mối đe dọa. Những giá
trị mà con người của tất cả các tầng lớp và lứa tuổi từ Maroc cho tới
Oman đấu tranh cho chúng là những giá trị chung. Hồi giáo hay phi Hồi
giáo không đóng vai trò nào trong mối liên quan này cả. Còn hơn thế, vấn
đề ở đây là về tự do và hạnh phúc, về tương lai và dân chủ. Về hy vọng
và công bằng. Điều đấy có thể giải thích được tại sao sự phản kháng hòa
bình của số đông đó sẽ tìm thấy những người phỏng theo, hay là đã tìm
thấy rồi. Tại những cuộc bầu cử địa phương ở Tây Ban Nha, khi hàng nghìn
thanh thiếu niên cắm trại trong nội thành của Madrid. Ở những cuộc biểu
tình kéo dài còn lớn hơn nhiều để chống cắt giảm phúc lợi xã hội ở
Athen và Tel Aviv, nơi những con đường phố hay quảng trường trung tâm bị
chiếm cứ hàng tuần liền. Không khác gì trên Quảng trường Tahrir ở
Cairo, nơi tất cả bắt đầu.
“Điều kỳ diệu” của cuộc Cách mạng Ả Rập là lần lật đổ một hình thức
thống trị lỗi thời, tiền hiện đại mà hiện thân của nó là những nhà độc
tài giống như những vua Hồi. Nhìn bề ngoài, những chế độ như của Mubarak
hay Ghaddafi trông có vẻ vững chắc. Nhưng thật ra chúng đã yếu ớt và dễ
bị tổn thương từ lâu rồi, vì động lực bên trong của chúng, nắm giữ
quyền lực bằng mọi giá và làm giàu cho bản thân, hầu như không còn thích
hợp với hiện thực bên ngoài: đại đa số người Ả Rập sống trong nghèo
khổ, giới trẻ không có nhiều triển vọng và không còn muốn chỉ mơ mộng
nữa.
Một hình thức thống trị “kiểu vua Hồi” thành hình khi một kẻ thống
trị quốc gia mở rộng quyền lực của mình trên lưng của các thể chế nhà
nước. Vua Hồi hiện đại không gắn bó với một ý thức hệ nào cả, ngay khi
họ khẳng định điều ngược lại. Ý nghĩa và mục đích duy nhất của chính
sách họ là bảo tồn quyền thế của mình. Họ có thể thỏa mãn các yêu cầu về
mặt hình thức của một nền dân chủ, bằng cách cho bầu cử, đảng phái
tranh cãi nhau trong quốc hội. Tuy vậy, Mubarak, Ghaddafi & Co lo
liệu sao các vị trí chủ chốt được chiếm giữ bởi bộ hạ của mình, thường
là họ hàng hay những người thuộc cùng nhóm tín ngưỡng/sắc tộc. Quyển
sách này mô tả điều đấy đã diễn ra cụ thể như thế nào. Đồng thời, họ
tích trữ tài sản bạc tỉ, được chuyển sang tài khoản ở nước ngoài hay
được dùng để ban thưởng cho sự trung thành của những kẻ theo mình. Họ
phục vụ cho Washington hay cho người Âu như những đối tác đáng tin cậy,
đảm bảo yên ổn và trật tự để bù lại cho sự giúp đỡ và đầu tư: nếu như
không có ông vua Hồi đấy thì sự hỗn loạn hay Al-Qaida sẽ đe dọa. Để
tránh rủi ro bị giới quân sự đảo chính, quân đội không đứng dưới một bộ
chỉ huy thống nhất. Còn hơn thế, mỗi một binh chủng đều có hệ thống thứ
bậc riêng của mình. Nhiều cơ quan an ninh mật kiểm soát lẫn nhau và cùng
kiểm soát quân đội, nói chi đến người dân của họ. Những kẻ thống trị
này tự phô diễn mình như những người cha của dân tộc mà người dân bình
thường cũng như giới quân sự phải nhún nhường cuối mình trước các quyết
định Solomon của họ.
Mầm mống cho sự tan rã của những vương quốc Hồi giáo hiện đại là sự
tham lam vô tận của họ. Ông vua Hồi nắm giữ quyền lực càng lâu thì càng
khó giữ được sự cân bằng giữa làm giàu cho bản thân và ban phát ân huệ
cho những người đi theo mình. Các nền kinh tế đấy thường là phi sản
xuất, ngoại trừ dầu mỏ và khí đốt, và tạo ra quá ít thu nhập. Bù giá cho
lương thực thực phẩm cơ bản, điện và xăng, những cái mà Mabarak,
Ghaddafi & Co dùng chúng để cố mua chuộc người dân bình thường, càng
làm cho ngân quỹ nhà nước trống rỗng thêm. Đồng thời, trong vòng mười,
mười lăm năm vừa qua, một thế hệ mới của người dùng Internet trẻ tuổi,
được đào tạo tốt, đã lớn lên, thế hệ mà đã chứng tỏ mình là lực lượng đi
đầu của cuộc cách mạng. Đi theo họ là những người từ tất cả các tầng
lớp xã hội, đã chán ngán những lời nói dối của kẻ cầm quyền. Người dân
quyết định tự nắm lấy số phận của chính mình.
Từ lúc độc lập sau Đệ nhị thế chiến, người Ả Rập sống giống như trong
một vỏ bọc thời gian – được bảo trợ bởi những chế độ độc tài, những chế
độ mà đã không giải quyết được bất kỳ một vấn đề cấp bách nào, từ kiểm
soát sinh sản cho tới ô nhiễm môi trường. Thế giới Ả Rập bất động trong
trì trệ và cam chịu, chạy trốn vào trong các ý thức hệ đáng ngờ. Cho đến
năm định mệnh 2011, năm số không của kỷ nguyên mới.
Quyển sách này thuật lại nguyên do của sự việc. Nó thuật lại từ những
khởi đầu ở Tunisia qua những kẻ già nua ở Saudi, về đạo Hồi và Israel,
về cái nhìn của Phương Tây đến cuộc Cách mạng Ả Rập. Đài truyền hình
Al-Jazeera cũng đóng một vai trò như Martin Luther. Có quan điểm riêng
của mình cũng có nghĩa là đừng mù quáng dựa vào những điều gì mình tin
chắc. Quan tâm đến cuộc Cách mạng Ả Rập bắt buộc phải đi cùng với sự tự
chất vấn mình một cách nghiêm khắc. Những ai cứ khăng khăng, rằng đạo
Hồi và hiện đại, đạo Hồi và dân chủ không thích hợp với nhau, người đấy
không hiểu được kỷ nguyên đã được nhắc tới hoặc đi đến những kết luận
sai lầm về sự việc.
Cuộc Cách mạng Ả Rập chứa đựng mâu thuẫn, diễn tiến trên những con
đường khác nhau, đánh dấu một quá trình mở. Ngay về từ ngữ là người ta
đã có thể tranh cãi với nhau rồi. Đó có thật sự là một cuộc cách mạng
hay không? Một cuộc nổi dậy? Một mùa Xuân? Câu trả lời biến đổi từ nước
này sang nước khác, tác giả nhiều lần sử dụng các khái niệm đấy như
những từ đồng nghĩa. Trước bước ngoặc lịch sử, là điều không thể chối
cãi, khái niệm chung “Cuộc Cách mạng Ả Rập” dường như là hợp lý cho mọi
trường hợp – không phụ thuộc vào việc phần lớn người Ả Rập cũng đều gọi
cuộc đấu tranh của họ là cuộc cách mạng. Cuộc cách mạng này phát triển
theo hướng nào, liệu kết quả của nó có đứng vững trong lịch sử trong mọi
trường hợp hay không – đó là một câu hỏi hoàn toàn khác.
Viết một quyển sách trong khi sự việc vẫn còn đang diễn ra là điều
hoàn toàn không đơn giản. Chúng lúc nào cũng rình rập trong bụi rậm,
những sai lầm và phán đoán không đúng đắn mà không thể loại trừ được. Và
trong tháng tới đây, trong nửa năm tới đây, có thể con sông sẽ tràn qua
bờ ở một nơi mà không ai đoán trước được.
Nhằm để cho dễ đọc nên không có chú thích. Những nguồn quan trọng là
quen biết cá nhân, kinh ngiệm và điều tra của tác giả, những cái trải
dài qua ba thập niên. Thêm vào đấy là truyền thông cập nhật hàng ngày,
lưu trữ Internet của Al-Jazeera, Al-Arabiya, The Guardian, Quantara.de,
một dự án đối thoại của đài phát thanh nước ngoài Deutsche Welle với thế
giới Hồi giáo. Ngoài ra Nader Hashemi “Islam, Sucularism, and Liberal
Democracy”, Oxford 2009; Luis Martinez “The Libyan Paradox”, London
2007; Richard P. Mitchell “The Society Of the Muslim Brothers”, New York
1993; Bruce K. Rutherford “Egypt after Mubarak”, Princeton 2008; Eric
Selbin “Revolution, Rebellion, Resistance. The Power of Story”, London
2010.
Michael Lüders
Nhà xuất bản C. H. Beck
Phan Ba dịch
