Phan Ba dịch từ Der Spiegel 18/2012
Có những cái mới ở Bình Nhưỡng: ô tô hiện đại, nhà ở cao tầng nhiều màu, hàng triệu cây táo. Nhà cầm quyền trẻ tuổi Kim Jong Un muốn gần gũi với nhân dân. Những con người đấy cứ tiếp tục lạnh run và đói ăn. Một du ký.
Những người theo hệ tư tưởng Juche đến từ 47 nước, có lẽ 400, nhiều nhất là 500 người, những người còn lại cuối cùng của một ý tưởng đã từng muốn làm cho cả thế giới hạnh phúc. Họ muốn nhìn tận mắt những thành công và tỏ lòng thán phục người hùng của họ. Kim Il Sung, người thành lập và là "Chủ tịch vĩnh viễn" của nhà nước vẫn còn là Cộng sản, là người đã nghĩ ra lý thuyết mang lại hạnh phúc cho thế giới đó – lễ kỷ niệm 100 năm ngày sinh của ông ấy cần phải tạo nên một bộ khung để người ta tôn sùng. "Trong công cuộc cải tạo thế giới", Kim Il Sung còn đặt con người lên trên cả các nguyên lý của Chủ nghĩa Cộng sản thế giới. "Con người là chúa tể của mọi việc", ông ấy trình bày. Được thổi phồng lên thành ý thức hệ của nhà nước, "Juche" có nghĩa như: "hãy tin vào sức mạnh của chính mình".
Và vì vậy những người kế nhiệm ông ấy, người con trai Kim Jong Il qua đời trong tháng 12 và bây giờ cả người cháu Kim Jong Un, cũng đưa ra những câu khẩu hiệu, rằng đất nước này cho tới lễ kỷ niệm phải "bước qua ngưỡng cửa đến với một nhà nước thịnh vượng": tròn 100.000 căn hộ ở mới sẽ đánh dấu con đường đi vào hiện đại không gì ngăn cản được của Bắc Triều Tiên.
Trung tâm Bình Nhưỡng: "bước qua ngưỡng cửa đến với một nhà nước thịnh vượng". Ảnh: Der Spiegel
Khách đến thăm, những người tháp tùng theo các tín đồ Juche và những người bạn khác của chế độ mà qua được các kiểm tra nghiêm ngặt trong những ngày này, có một trải nghiệm trong thủ đô: những khu nhà ở mới được dựng lên theo kiểu ăn theo sản phẩm, cao 12 đến 15 tầng, lúc thì giống như nhà an sinh xã hội, lúc thì là những chiếc tháp có lối kiến trúc tiên phong hay những khối nhà ở với sân thượng bậc thang trông gần như có vẻ lôi cuốn.
Đó là một công việc cực nhọc: chính phủ đã đẩy mạnh kế hoạch của họ một cách không thương xót, một phái viên của EU tường thuật tại Bình Nhưỡng. Để có được đất xây dựng cần thiết, người dân đã bị "đuổi tập thể" ra khỏi những căn hộ cũ của họ. Ở bờ sông Taedong, địa thế tốt nhất trong thành phố, cả một khu phố ở gồm nhiều ngôi nhà bốn tầng đã bị san phẳng chỉ trong một cuối tuần duy nhất.
Vào một buổi sáng thứ bảy, một đoàn xe tải quân sự đã chạy đến, người dân phải chất của cải của họ lên đó trong nháy mắt và rồi được chở đi – đến chỗ của họ hàng.
Bây giờ, ở đúng chỗ đấy, để cho những người khách ít ỏi của Yanggakdo International Hotel trên bờ sông đối diện có thể nhìn thấy rõ, là hai chiếc tháp nhà ở tròn, được sơn màu xanh xám.
Nhìn thoáng qua thì đấy là một việc làm đáng kể: Bình Nhưỡng chào mừng khách đến thăm với một tòa nhà chọc trời hiện đại, cái dường như muốn khiển trách rằng những bài tường thuật về đất nước khốn cùng của Chủ nghĩa Cộng sản thời Đồ đá chỉ là những lời nói dối mà thôi. Chỉ là: không được phép bước vào hay tham quan những ngôi nhà mới xây này, đến các nhà ngoại giao cũng không.
Những cái được cho là bằng chứng cho sự thành công của "quốc gia đang trỗi dậy" đã nhanh chóng lộ diện thành những ngôi làng giả của Potemkin. Những khối nhà mới đấy thường không có người ở, hầu như không gì nhiều hơn là một cái vỏ bọc trống rỗng, năng lượng không được cung cấp. Điện trong mùa đông năm nay còn hiếm có hơn cả năm ngoái, lò sưởi hoạt động không tốt. Trong những tháng lạnh giá, nhiều gia đình đốt gỗ mảnh trong những lò nhỏ, tự chế – để có thể tạm giữ ấm được một căn phòng, người nước ngoài tường thuật lại trong Bình Nhưỡng.
Trong những tầng cao của khối nhà đấy rõ ràng là không có nước máy, áp suất quá thấp. Người dân phải lấy nước cho mình bằng xô từ những vòi nước trên đường phố, hay họ lấy nước của họ từ dòng sông đã nhiễm bẩn.
Tuy vậy, nhân dịp lễ kỷ niệm ăn mừng Kim Il Sung, các tuốc bin đã được tăng công suất, khắp nơi trong Bình Nhưỡng bất chợt lại có ánh sáng nhiều màu: nhà ga được chiếu sáng cũng như nhiều tượng đài kỷ niệm các anh hùng. Những dòng chữ nhiều màu sáng rực lên trên mặt tiền, đèn neon màu chiếu sáng từ những ngôi nhà cao tầng xuống phía dưới, người ta đã nhanh chóng lắp đặt một vài màn hình LCD trong trung tâm.
Trong khi những ngọn đèn để cho khách tham quan tin rằng đây là một thành phố lớn hiện đại thì cả nhiều khu vực trong thành phố nằm trong bóng tối về ban đêm, đến đèn đường cũng không sáng. Để người dân được vui vẻ trong những ngày lễ, chế độ cho phép họ nghỉ ba ngày và nhận một khẩu phần thực phẩm đặc biệt. Hàng hóa bày bán nhiều hơn bình thường một chút, với táo và xà lách. Những người bán dạo chào mời kẹo, nước ngọt và đậu phọng, người dân đứng xếp hàng mua. Đậu phọng cho ngày lễ – trò chơi mỉa mai đó đã là truyền thống trong Bình Nhưỡng.
Vì tình hình cung cấp vẫn còn căng thẳng. Tuy các chuyên gia ngoại quốc nói rằng không có nạn đói trầm trọng như trong những năm 90. Nhưng nhiều vùng rộng lớn hiện đang "kém dinh dưỡng, thiếu chất và thiếu ăn kinh niên", Gerhard Uhrmacher nói, điều phối viên cho Bắc Triều Tiên của tổ chức Deutsche Welthungerhilfe [Hội Cứu đói Thế giới Đức]. Thu hoạch tốt hơn năm ngoái 9%, nhưng "các nhóm có vấn đề" như trẻ sơ sinh, trẻ em và người già hay cả những người mẹ đơn thân đều thiếu cung cấp triền miên.
Chuyên chở công nhân: "nổ lực đặc biệt"". Ảnh: Der Spiegel
Tồ chức Welthungerhilfe cố gắng giúp đỡ – với những giống khoai tây mang tên "Juwel" hay "Magda" kỳ lạ đối với Triều Tiên, những cái chỉ cần vài tuần cho đến khi có thể thu hoạch được. Mặc dù vậy vẫn thiếu protein, thiếu trái cây và rau cải, cá, thịt và sữa, Uhrmacher nói. Thêm vào đó, 20 đến 30% thu hoạch lại còn bị hư hỏng vì không được bảo quản tốt.
Thông qua radio không thể tắt đi được trong các căn hộ, các nhóm dân hay công nhân nhà máy được triệu tập để làm công tác đặc biệt. Rồi họ phải làm ca đặc biệt trên đồng ruộng hay ở những luống rau có cắm cờ đỏ. Những lá cờ đó phát đi tín hiệu "nổ lực đặc biệt" ra bên ngoài. Nhưng điều đấy cũng không giúp được gì nhiều.
Theo tính toán của quốc tế, năm nay sẽ thiếu khoảng 414.000 tấn thực phẩm trong cung cấp cơ bản. Vì thế nên lời hứa giúp đỡ của Hoa Kỳ lại càng quan trọng hơn: vào cuối tháng 2, nhà cầm quyền Bình Nhưỡng đã hứa chấm dứt các thí nghiệm nguyên tử của họ và cho phép giám sát quốc tế, đổi lại, Washington hứa cung cấp 240.000 tấn lương thực thực phẩm, đặc biệt là bánh quy chứa protein và vitamin. Sau lần phóng tên lửa tầm xa – thất bại – của Bắc Triều Tiên trước đây hơn hai tuần, chính phủ Hoa Kỳ đã ngừng giúp đỡ. Hội đồng Bảo an LHQ lên án lần thử nghiệm, và cả Bắc Kinh, đồng minh quan trọng nhất của Bắc Triều Tiên, lần này cũng tham gia phê phán.
Đối với Bình Nhưỡng, các quan hệ với láng giềng Trung Quốc mang tầm quan trọng sống còn. Trung Quốc cung cấp một phần lớn lương thực thực phẩm – từ một vài tháng nay là cả hàng triệu cây táo, những cái mà Bắc Triều Tiên muốn dùng để tăng cường trồng cây ăn trái. Cũng xuất phát từ láng giềng rộng lớn là vô số cây con thuộc loại lá rộng và lá kim, mọc ở khắp nơi từ một vài tuần nay. Người ta đang trồng cây gây rừng lại ở khắp nơi trong nước. Ở thôn quê, nơi những người dân lạnh run đã đốn hết cả rừng để làm gỗ đốt, đồi núi trơ trụi được tái trồng cây để ngăn chận việc xói mòn đất và cứu 20% diện tích đất nông nghiệp ít ỏi.
Cũng xuất phát từ Trung Quốc là những chiếc ô tô bất chợt có thể nhìn thấy được trên đường phố trong Bình Nhưỡng. Con số này đã "tăng vọt" trong năm vừa rồi, một nữ cộng tác viên của một tổ chức giúp đỡ nói, cả ở Bình Nhưỡng cũng đã có lần kẹt xe. Nổi bật là những chiếc Volkswagen kiểu Passat sản xuất ở Trung Quốc, ở giữa đó là những chiếc limousine Mercedes 20 năm tuổi. Nhưng cũng có nhiều xe buýt nhỏ và xe chạy trên mọi địa hình của Nhật đến từ biên giới với Trung Quốc – mặc cho lệnh cấm vận quốc tế.
Lãnh tụ Kim Jong Un, giới quân đội trong lúc duyệt binh kỷ niệm 100 năm ngày sinh người ông của ông ấy. Ảnh: Der Spiegel
Tuy vậy: giao thông ô tô tư nhân hầu như là không có. "Người dân chưa quen với việc đó", một nhân viên của Bộ Ngoại giao giải thích, tức có nghĩa là: sở hữu một chiếc ô tô tư là việc không được ưa thích. Xe nhà nước với biển số có màu thống trị quang cảnh – trắng với sao đỏ cho nhà nước và đảng, trắng không có sao cho cơ quan bình thường, đen cho quân đội, xanh nước biển cho các nhà ngoại giao hay tổ chức quốc tế – và đỏ cho người nước ngoài không có thể chế chính thức, như cho thương gia Trung Quốc.
Mặc dù có thể nhìn thấy rõ hố sâu giữa các cán bộ và người dân, không có phản đối công khai ở bất cứ ở đâu. "Không có xã hội dân sự và không có giới trí thức bất đồng chính kiến, trên thực tế là không có văn học. Phản kháng đến từ đâu được chứ?", một người giúp đỡ là người nước ngoài nói.
Vì thế mà Kim Jong Un lãnh tụ mới của Bắc Triều Tiên đã nắm vững quyền lực nhanh chóng đến mức đáng ngạc nhiên. Ngay trước lễ kỷ niệm người ông của mình, người đàn ông trẻ tuổi tròn trịa đấy đã được bầu làm Bí thư Thứ Nhất của Đảng Công nhân, làm Tổng Chỉ huy quân đội và, điều quan trọng nhất, là chủ tịch thứ nhất của Ủy ban Quốc phòng Triều Tiên.
Không phải Đảng là trung tâm của quyền lực trong bộ máy quyền lực Cộng sản, mà là ủy ban kỳ lạ đấy, ủy ban mà người ta cho rằng thuộc vào trong đó là một tá những người đàn ông hết sức già nua từ quân đội và Đảng.
Với sự giúp đỡ của người cố vấn, Tổng Tham mưu trưởng Ri Yong Ho, 69 tuổi, các chuyên gia phương Tây cho rằng Kim đã thành công trong việc vượt qua được những ngần ngại của đội ngũ già nua. Bây giờ, đóng một vai trò quyết định là Choe Ryong Hae, trong tháng 4 đã thăng tiến trở thành ủy viên thường trực của Bộ Chính trị và còn là chủ nhiệm của Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân nữa. Kim Yong Nam, nguyên thủ quốc gia về hình thức, đã 84 tuổi, thủ tướng 81, chủ tịch quốc hội 81, phó tổng tham mưu trưởng 82 tuổi, danh sách có thể mở rộng ra thêm nữa.
Nhân dịp lễ mừng sinh nhật, đội ngũ già nua này đã xem duyệt binh từ trên lan can của Thư viện Quốc gia. Ở dưới Quảng trường Kim Il Sung, hàng trăm ngàn người tung hô đã xếp thành một khung nhiều màu, những hệ thống vũ khí Xô viết cũ kỹ kéo ngang qua. Phô diễn ở bên cạnh nhà cầm quyền trẻ tuổi, chỗ đầu tiên bên tay phải, ở đó, nơi có những người khác ngồi cho tới bây giờ, là người đàn ông nhiều quyền lực mới: Choe Ryong Hae. "Đó là lần đánh để trở thành hiệp sĩ", theo một nhà ngoại giao Phương Tây.
Cũng nổi bật sát bên cạnh Kim là người dượng Chang Song Taek của ông ấy. Người chồng của em gái Kim Jong Il được cho là người thăng tiến thứ nhì của lãnh tụ trẻ tuổi. Người này về mặt mình ngay từ những tuần đầu tiên đã biết cách tự trình diễn như là một người gần gũi với thần dân của mình.
Khác với người cha Kim Jong Il của mình, Kim con, người mới 29 tuổi, theo những nguồn khác là còn trẻ hơn thế, không chỉ tìm đến với quân đội. Truyền hình nhà nước thường xuyên chiếu ông ấy cùng với nông dân, sinh viên hay trẻ em, những người ôm chầm ông ấy một cách thân mật. Không thể không nhìn thấy thông điệp. Người cai trị mới không thể hiện sự rụt rè trước dân chúng.
Trong buổi duyệt binh, Kim Jong Un còn phá vỡ một điều cấm kỵ nữa: cha của ông ấy không bao giờ nói chuyện trực tiếp với đồng bào của mình, ông ấy chỉ để cho truyền đi những câu khẩu hiệu và những lời nói không ngoan, con trai của ông ấy bây giờ tự mình nói với thần dân của ông ấy – dài tròn 20 phút đơn điệu, không có cảm xúc, nhưng ông ấy nói. Người ta còn không biết đến giọng nói của người cha nữa.
Tuy vậy, Kim Jong Un không có gì mới để nói cả. Bài diễn văn của ộng ấy chỉ có một đề tài duy nhất: "Cứ tiếp tục như thế!"
Phan Ba dịch
