Mạnh Kim
Chỉ trong 6 tháng đầu năm 2011, Trung Quốc đã đầu tư 859 triệu
USD vào châu Âu trong các lĩnh vực phi tài chính, tăng 99,3% so với năm
2010 (China Daily 1-10-2011); trong cùng thời gian họ mua số
trái phiếu chính phủ EU trị giá 50-60 tỉ USD; chưa kể khoản cho vay được
hứa 1 tỉ USD đối với các nước Caribê (New York Times 14-9-2011). Có thể nói chưa bao giờ sức mạnh kim tiền của Trung Quốc được thể hiện bằng lúc này…
(Thâm nhập vào) từ nhà nước…
Tình thế nợ nần chồng chất hiện tại khiến EU
khát tiền nghiêm trọng càng giúp Trung Quốc có điều kiện thâm nhập sâu
hơn vào châu Âu. Mà Trung Quốc lại đang thừa tiền. Kho dự trữ ngoại hối
Trung Quốc đã tăng thêm 350 tỉ USD trong 6 tháng đầu năm 2011, đạt tổng
cộng 3,2 ngàn tỉ USD. Nhiều nước châu Âu bức bách tài chính đang phải
muối mặt “xin tiền” cứu trợ từ Trung Quốc. Thượng tuần tháng 9-2011, Lâu
Kế Vĩ, chủ tịch Công ty đầu tư Trung Quốc (CIC – một trong những nguồn
quỹ đầu tư tài chính lớn nhất thế giới), đã đến Rome để nghe Bộ trưởng
tài chính Ý Giulio Tremonti “thuyết trình” về kế hoạch vay. Cuối tháng
8-2011, một phái đoàn Ý cũng sang Bắc Kinh bàn chuyện “vay nóng” nhằm
giúp Ý giải quyết được phần nào gánh nợ 1,9 ngàn tỉ euro (1). Và trong
chuyến công du Bắc Kinh năm 2010, Thủ tướng Tây Ban Nha José Luis
Rodriguez Zapatero nói rằng ông hy vọng Trung Quốc mua công trái nước
mình để Madrid tránh được bóng ma phá sản. Nguồn (2) cho biết, Trung
Quốc đã mua số công trái Tây Ban Nha trị giá 400 triệu euro vào tháng
7-2010 nhưng Tây Ban Nha vẫn còn khát tiền. Tại Hy Lạp, quốc gia khốn
đốn nhất EU, Bộ trưởng nhà nước nước này Haris Pamboukis đã chẳng ngượng
mồm khi nói: “Sự giúp đỡ của những người bạn Trung Quốc thật là may mắn
cho chúng tôi!” – như một phản hồi nhẹ nhõm trước lời hứa mang đến số
hợp đồng làm ăn trị giá hàng tỉ USD trong chuyến kinh lý Athens tháng
9-2011 của Thủ tướng Ôn Gia Bảo (3). Tại Ý, Công ty tàu nhà nước Trung
Quốc Cosco (China Ocean Shipping – “Trung Quốc Viễn Dương”) đang tham
gia dự án mở rộng cảng Napoli; trong khi công ty du lịch-vận chuyển hàng
hóa HNA (Hải Nam, Trung Quốc) đang đàm phán việc xây một cảng hàng
không tại Bắc Ý...
Toàn cảnh, theo tờ Financial Times Deutschland (dẫn lại từ
nguồn 4), Trung Quốc đã tăng hơn gấp ba mức độ đầu tư tài chính vào châu
Âu kể từ 2007 đến nay; và với thảm cảnh châu Âu ngập trong nợ công,
Trung Quốc càng sẵn sàng “mở rộng cánh tay giúp đỡ” – như phát biểu của
Thủ tướng Ôn Gia Bảo tại Diễn đàn kinh tế thế giới tổ chức ở Đại Liên
(Liêu Ninh) ngày 14-9-2011. Thật ra không phải đợi đến lúc châu Âu lún
ngập trong nợ Trung Quốc mới đổ bộ vào EU mà họ đã thâm nhập khu vực này
từ vài năm qua. Đầu năm 2011, Phó Thủ tướng Lý Khắc Cường đã thân chinh
đến Tây Ban Nha, Anh và Đức (5) với loạt cam kết trong đó có loạt bản
ghi nhớ hợp đồng trị giá 7,5 tỉ USD với nước này; đặc biệt thương vụ mua
số cổ phần 7,1 tỉ USD trong công ty dầu khí lớn nhất Tây Ban Nha
Repsol). Bồ Đào Nha, Ý, Hy Lạp và Tây Ban Nha hiện chiếm 30% vốn đầu tư
của Trung Quốc tại châu Âu trong khi các nước Đông Âu chiếm 10%. Chỉ từ
tháng 10-2010 đến tháng 3-2011, các công ty và nhà băng Trung Quốc đã đổ
vào châu Âu 64 tỉ USD (chiếm hơn ½ tổng vốn đầu tư Trung Quốc vào châu
Âu kể từ đầu năm 2008). Dự báo, đầu tư Trung Quốc vào châu Âu có thể
tăng đến 1 ngàn tỉ USD vào năm 2020…
… Đến tư nhân
Châu Âu chẳng còn cách nào khác khi phải mở rộng cửa cho nguồn đầu tư
Trung Quốc, từ nhà nước đến tư nhân. Quả là “chua xót” khi một công ty
vận tải thành lập từ năm 1899 như Manganese Bronze Holdings PLC (nơi nổi
tiếng với những chiếc taxi đen thiết kế theo phong cách cổ của Anh) nay
bây giờ một phần đã thuộc sở hữu công ty Geely (Cát Lợi khống cổ tập
đoàn), nơi hiện cũng sở hữu hãng xe Volvo của Thụy Điển (6). Trong khi
đó, CIC hiện chiếm 1/3 cổ phần trong tập đoàn bất động sản Songbird
Estates (nơi quản lý Canary Wharf Group, công ty bất động sản số một
London). Ngân hàng trung ương Anh dù chưa thuộc về tay Bắc Kinh nhưng nó
đang bị vây kín bởi các đối thủ ngân hàng Trung Quốc khi họ mua hoặc
thuê khoảng 28.000 m2 diện tích văn phòng kể từ khi khủng hoảng kinh tế
nổ ra. Ngân hàng Trung Quốc (Bank of China), có mặt tại London từ năm
1929, gần đây đã chuyển trụ sở tại nơi có thể nhìn xuống cái “chóp đầu”
của Ngân hàng trung ương Anh. Và tại King William Street, người ta đang
xây dựng trụ sở mới cho ICBC (Trung Quốc công thương ngân hàng)... Với
nhiều nước châu Âu khác, làn sóng nhuộm đỏ cũng xuất hiện. Saab
Automobile AB – hãng xe hơi tên tuổi có mặt từ năm 1937 – nay thoi thóp
chờ chiếc phao cứu sinh Trung Quốc. Ngày 7-9-2011, Saab đã đệ đơn xin
bảo hộ tránh phá sản lần thứ hai trong vòng chưa đến 3 năm, hy vọng còn
sống lây lất để chờ Bắc Kinh chuẩn y thương vụ sáp nhập trị giá 235
triệu euro ký hồi tháng 6-2011 với Pang Da Automobile (Bàng Đại khí mậu
tập đoàn) và Zhejiang Youngman Lotus Automobile (Chiết Giang Thanh niên
Liên hoa tập đoàn)… Victor Meijers, người Hà Lan và là đối tác nước
ngoài duy nhất trong DeHeng Law Offices (Đức Hằng luật sư sự vụ sở - một
trong những hãng luật lớn của Trung Quốc), cho biết mình liên tục nhận
được yêu cầu hỗ trợ tư vấn pháp lý từ các công ty châu Âu đang khó khăn
muốn tìm nguồn vốn Trung Quốc…
Có thể nói, nhịp chân đổ bộ rầm rập với khí thế của kẻ có tiền Trung
Quốc đang vang khắp hang cùng ngõ hẻm châu Âu. Mực chưa ráo ở bản hợp
đồng này đã lại xuất hiện những cái bắt tay sáp nhập khác. “Chúng tôi
cần mua một công ty thực phẩm nằm trong top 3 châu Âu” – phát biểu của
Vương Tông Nam, chủ tịch công ty Quang Minh thực phẩm (Bright Food
Group), trong một chuyến thăm dò thị trường EU. Theo nguồn (7), đầu tư
từ các công ty Trung Quốc vào châu Âu đạt tổng cộng 853 triệu USD từ
2003-2005 đã tăng đột biến lên 43,9 tỉ USD từ 2008-2010. Tổng quát, các
công ty Trung Quốc đang kiểm soát 118 doanh nghiệp châu Âu. Giữa năm
2011, Lenovo (Liên Tưởng tập đoàn) đã đồng ý mua 37% Medion AG (hãng máy
tính-điện tử tiêu dùng Đức). Đó là chưa kể những thương vụ sáp nhập nhỏ
chẳng hạn mua một hãng thuốc lá Czech; một hãng thuốc tây Hà Lan hay
một nhà sản xuất gỗ Anh. Trong cuộc thăm dò năm 2009, 1/3 công ty lớn
Trung Quốc cho biết họ có làm ăn ở EU. Sự hiện diện sức mạnh kim tiền
Trung Quốc tại châu Âu còn thể hiện ở nhiều dạng thức khác. Tại thành cổ
Prato gần Florence (Ý), Trung Quốc đang xây một “căn cứ đổ bộ” gồm
4.800 công ty với số vốn 2 tỉ euro cùng 40.000 công nhân người Hoa. Tại
Kalmar (Thụy Điển), Trung Quốc đang lên kế hoạch xây một trung tâm buôn
sỉ rộng 70.000 m2 chuyên bán hàng hóa Trung Quốc. Tại Kista (Thụy Điển),
hãng viễn thông khổng lồ Hoa Vi (Huawei) đã lập một trung tâm R&D
ngay sát tổng hành dinh hãng Ericsson với 280 kỹ sư của mình trong đó có
200 kỹ sư lôi kéo từ Ericsson sang…
Chiến lược “nhuộm đỏ”
Với Trung Quốc, cánh cửa vào châu Âu dường như dễ chịu hơn so với Mỹ,
không chỉ bởi EU đang khẩn cấp cần tiền mà chính sách cho đầu tư nước
ngoài của họ cũng khá lỏng lẻo. Điển hình, tập đoàn viễn thông điện tử
Hoa Vi hiện vẫn bị cấm cửa trong những thương vụ sáp nhập tại Mỹ (bị
khước từ thương vụ mua 3Leaf Systems vào đầu năm 2011) nhưng vẫn được
trải thảm đỏ tại EU. Ở châu Âu, Trung Quốc, cho đến thời điểm này, gần
như chẳng bao giờ bị làm khó bởi những trường hợp tương tự như hồi năm
2005 khi CNOOC (Trung Quốc hải dương thạch du) bị chặn đứng việc mua
hãng dầu khí Mỹ Unocal. Tuy nhiên, những chi tiết bất thường trong chiến
lược “tẩu xuất khứ” của Trung Quốc tại châu Âu đã khiến bắt đầu nảy
sinh tâm lý ngờ vực và dè chừng.
Có thể thấy Trung Quốc đang có một chiến lược được thiết kế theo bài
bản chính trị khi bỏ vốn vào canh bạc kinh tế châu Âu. Theo một báo cáo
16 trang (8), những địa điểm Trung Quốc đang đầu tư mạnh hiện là các
nước nằm ngoại vi châu Âu; và trong hầu hết trường hợp, việc bỏ tiền
giải cứu không thuần túy mang tính hỗ trợ kinh tế. Việc Ngân hàng phát
triển Trung Quốc chỉ giúp Serbia giải bài toán nợ với điều kiện họ “thu
được” một con cầu bắc ngang Danube là một ví dụ. Tương tự, tháng 6-2010,
Trung Quốc chỉ đồng ý mua công trái Hy Lạp với điều kiện nước này cho
họ thuê cảng Piraeus trong 35 năm đồng thời Athens phải mua tàu Trung
Quốc… Tại sao phải tập trung mạnh vào ngoại vi châu Âu và đặc biệt các
nước nhỏ Đông Âu, thay vì xoáy vào các nước có nền kinh tế chắc chắn hơn
(đủ khả năng trả nợ) ở trung tâm châu Âu?
Hội đồng quan hệ đối ngoại châu Âu đã đưa ra lời giải (8). Việc Trung
Quốc vuốt ve các nước nhỏ Đông Âu sẽ giúp họ xây dựng được quan hệ sâu
và nhờ đó có thể đạt được những lợi ích đầu tư kinh tế lẫn chính trị,
khi gián tiếp dùng và thông qua những quân cờ nhỏ tạo được sức ép ảnh
hưởng đối với các nước lớn khác trong EU. Trong bài báo về sự hiện diện
Trung Quốc tại châu Âu (9), tác giả Vivian Ni viết: “Người ta tin rằng
nhiều thương vụ đầu tư của Trung Quốc không chỉ xuất phát từ lợi ích
kinh tế mà còn là lợi ích ngoại giao và địa chính trị”. Đơn cử cho yếu
tố địa chính trị là trường hợp trùm bất động sản Hoàng Nộ Ba (thuộc
Trung Khôn tập đoàn) đang đề nghị mua một mảnh đất 300 km2 tại Đông Bắc
Iceland với giá một tỉ krona (8,8 triệu USD) để làm “khu nghỉ mát sinh
thái”. Điều khiến người ta chú ý là doanh nhân Hoàng (đứng thứ 161 trong
danh sách những người giàu nhất Trung Quốc của Forbes) có chân trong Bộ
tuyên truyền trung ương lẫn Bộ xây dựng Trung Quốc (10), cũng như chi
tiết về vị trí chiến lược của Iceland, nơi nằm ở điểm “nhạy cảm” giữa
châu Âu và Bắc Mỹ...
Phản hồi trước phát biểu của Thủ tướng Ôn tại Diễn đàn kinh tế thế
giới ngày 14-9-2011, nhiều chuyên gia kinh tế cho rằng chiến dịch đầu tư
kinh tế của Bắc Kinh vào Eurozone là “có liên quan đến các mục tiêu
chiến lược và chính trị” (11). Hạ Minh (Xia Ming), giáo sư chính trị học
thuộc City University (New York), nói rõ hơn: “Hy Lạp đóng một vai trò
chiến lược quan trọng tại Địa Trung Hải xét ở góc độ chính trị, kinh tế
lẫn quân sự. Với tư cách thành viên EU, Hy Lạp giúp tiếp cận khu vực
Eurozone; chưa kể việc nước này cũng là thành viên NATO. Biên giới Hy
Lạp tiếp giáp với những nước nằm trong bán đảo Balkan và còn dẫn đến
Trung Đông và Tây Âu. Lâu nay nhiều hoạt động chiến lược quan trọng,
chẳng hạn hợp tác giữa lực lượng không quân và hải quân các nước đều
xuất phát từ đó”. Theo cùng cách, Ý cũng có vị trí chiến lược tương tự
và thậm chí mức độ ảnh hưởng mạnh hơn Hy Lạp, nơi có thể sử dụng như một
bàn đạp tiến sâu vào cựu lục địa và từng bước cách ly khối Eurozone
khỏi ảnh hưởng Mỹ – giáo sư Hạ nhấn mạnh – một quan điểm được Nicholas
Consonery thuộc Nhóm nghiên cứu Á Âu (Washington DC) chia sẻ (12)...
Còn một vấn đề khác không thể không nhắc. Đó là sự thiếu minh bạch
của các công ty Trung Quốc. Ủy viên EU đặc trách công nghiệp kiêm Phó
chủ tịch Hội đồng châu Âu - Antonio Tajani (Ý) - cùng một số viên chức
EU tại Tây Ban Nha, Ý và Pháp đã chẳng giấu giếm khi nói rằng các công
ty Trung Quốc mua doanh nghiệp châu Âu cốt để ăn cắp kỹ thuật. Bày tỏ
việc muốn thành lập một tổ chức tương tự Ủy ban giám sát đầu tư nước
ngoài Hoa Kỳ, Antonio Tajani nói rằng đã “đến lúc trang bị phòng cháy
trước khi căn nhà bị thiêu”, rằng “chúng tôi muốn biết chắc ai đang đầu
tư vào châu Âu và tại sao” (7). Có những vụ không khỏi không khiến đặt
câu hỏi là nếu không có một thế lực nào đó bí mật ủng hộ tài chính thì
làm sao các công ty Trung Quốc có thể giành thầu với giá chẳng ai có thể
ngờ, như vụ một công ty vô danh tiểu tốt tên Tianjin Xinmao S&T
Investment Corp (Thiên Tân hâm mậu khoa kỹ tập đoàn) thắng thầu thương
vụ mua hãng cáp quang Hà Lan Draka với giá hơn 1,3 tỉ USD, gấp đôi giá
trị thị trường công ty này và cao hơn 20% giá bỏ thầu gần sát nhất của
một đối thủ châu Âu (Prysmian SpA của Ý)! Điều gây lo ngại ở chỗ, Draka
có một chi nhánh chuyên sản xuất cáp quang quân sự cho một số nước
phương Tây trong đó có (Hải quân) Mỹ. Một nhóm ủy viên EU dọa ngăn cản
thương vụ trên nhưng làm thế nào được khi mà Chính phủ Hà Lan đã chẳng
phản đối và châu Âu không có một ban bộ giám sát các thương vụ nhạy cảm
liên quan an ninh quốc phòng. Cuối cùng, chẳng hiểu sao, đầu năm 2011,
Thiên Tân hâm mậu tuyên bố bỏ cuộc vụ thầu Draka…
Những chi tiết liên quan thói “láu cá” và “lưu manh” cố hữu của bản
chất Trung Quốc trong làm ăn bắt đầu dẫn đến tâm lý cảnh giác đang lan
rộng. Ít nhất nó cũng đã thể hiện ở một cuộc thăm dò vào tháng 3-2011 do
BBC tổ chức (6), cho thấy đa số người Đức, Ý và Pháp đều nhìn Trung
Quốc bằng cặp mắt tiêu cực, với tỉ lệ cao hơn so với cuộc thăm dò tương
tự vào năm 2005…
Mạnh Kim
(1) Italy turns to China for help in debt crisis, Guy Dinmore, Financial Times (12-9-2011)
(2) China Not Seen as Rescuer for Italy, Dinny McMahon, Tom Orlik và Christopher Emsden, Wall Street Journal (14-9-2011)
(3) Looking for Investments, China Turns to Europe, Liz Alderman, New York Times (1-10-2011)
(4) Beijing as the Euro's Savior - Europe and China Bound by Mutual Fears, Stefan Schultz, Der Spiegel (14-9-2011)
(5) Europe makes room for Chinese investment, but not without concern, Andrés Cala, Christian Science Monitor (11-3-2011)
(6) Streaks of red - Capital and companies from China are sidling into Europe, The Economist (30-6-2011)
(7) Chinese Companies Embark on Shopping Spree in Europe, John W. Miller, Wall Street Journal (6-6-2011)
(8) The Scramble for Europe, François Godement, Jonas Parello-Plesner
và Alice Richard, Hội đồng quan hệ đối ngoại châu Âu – ecfr.eu (7-2011)
(9) Concerns Grow over China’s Presence in Europe, Vivian Ni, China Briefing (15-9-2011)
(10) China's Huang Nubo seeks Iceland land for eco-resort, BBC (30-8-2011)
(11) China’s Investment in EU Politically Charged, Say Experts, Dong Yun, Epoch Times (16-9-2011)
(12) China charms Europe, but Beijing has own agenda, Barry Hatton, AP (17-9-2011)
