André Glucksmann, Liberation
Phạm Nguyên Trường dịch
Phạm Nguyên Trường dịch
Cách mạng làm cho tất cả mọi người đều bị bất ngờ. Bên trên hoảng
loạn, còn bên dưới thì đấu tranh với nỗi sợ hãi của mình từng giây từng
phút một, trong khi đó những người quan sát bên ngòai – các chuyên gia,
các chính phủ, khán giả truyền hình và chính tôi – thì cảm thấy có lỗi
vì không thể tiên đóan được những điều không thể tiên đoán. Đấy là
nguyên nhân của tình trạng bát nháo đang diễn ra ở Pháp: phe hữu bẽ mặt
và tìm cách buộc tội phe tả, còn phe tả thì cố gắng tránh giải thích
nguyên nhân của việc trong một thời gian dài Ben Ali và đảng của ông ta
cũng như Mubarak và đảng của ông ta vẫn là thành viên của Quốc tế xã hội
chủ nghĩa. Ben Ali bị xóa tên vào ngày 18 tháng 1, nghĩa là ba ngày sau
khi ông ta đã bỏ trốn. Còn Mubarak thì người ta đã hành động nhanh nhạy
hơn: 31 tháng 1. Không ai dám hành động. Kể cả giới báo chí đang nhắm
mắt trước tất cả các sự kiện lẫn phe hữu đang muốn thân thiện với Đảng
nước Nga thống nhất đầy sức mạnh của Putin và nịnh nọt Đảng cộng sản
Trung Quốc. Và thay vì hỏi về nguyên nhân của tình cảm nồng ấm với các
nhà độc tài, ta phải lên án “sự im lặng của giới trí thức”.
Đáng suy nghĩ không phải là lao lên phía trước nhằm đuổi kịp và vượt
sự kiện mà chính nó đã làm ta hụt hơi rồi. Xin hãy tạm quên
trong chốc lát sự ngưỡng mộ lòng dũng cảm có thể vượt qua
được nỗi sợ hãi của những con người đang tụ tập thành những
đám đông và xem xét một cách cẩn thận những sự kiện bất ngờ,
đã xóa bỏ tất cả các định kiến của chúng ta. Định kiến thứ
nhất: sau khi sự phân cực có tính lịch sử của hai khối sẽ là
cuộc xung đột “của các nền văn minh”. Định kiến thứ hai: thay
thế cho chiến tranh lạnh sẽ là nền kinh tế duy lí hòa bình,
đặt dấu chấm hết cho lịch sử đẫm máu. “Trường hợp ngoại lệ”
trong thế giới Arab chứng tỏ cho người ta thấy một cách rõ
ràng sai lầm của những lí thuyết bên trên: những sự kiện vừa
xảy ra đã giáng một đòn chí mạng vào cái gọi là sự đoàn
kết của các khối sắc tộc và tôn giáo, thí dụ như “thế giới
Arab” và “thế giới Hồi giáo”. Và chúng ta đã khẳng định bao
nhiêu thời gian rằng còn xung đột giữa Palestin và Israel thì tự
do và dân chủ sẽ chẳng có ý nghĩa gì đối với người Arab? Từ
đầu tháng 1 ở Magrib cũng nhưng trên toàn vùng Cận Đông có vẻ
như người ta đã không còn chịu đựng số phận cũ nữa. Dù sao
mặc lòng, xin hãy hoan nghênh đổi thay “với sự cảm thông bên
cạnh lòng nhiệt tình”, như Kant đã nói về cách mạng Pháp,
nhưng chúng ta sẽ không đồng ý nếu nó cứ dao động mãi.
Quả bom tưởng tượng
Quá trình toàn cầu hóa bắt đầu cuộc diễu hành trên khắp
hành tinh cách đây 30 năm không chỉ giới hạn trong lĩnh vực kinh
tế và tài chính. Nó truyền con vi khuẩn tự do vốn không biết
biên giới là gì đi khắp nơi, con vi khuẩn này đã từng giành
chiến thắng (xin hãy nhớ lại các cuộc cách mạng nhung), nhưng
đôi khi nó cũng gặp phải sự kháng cự dữ dội của bộ máy
chính trị-quân sự (ở quảng trường Thiên An Môn vào năm 1989 hay
ở Iran vào năm 2009). Thanh niên mang tinh thần toàn cầu hóa sẵn
sàng bảo vệ quan điểm của mình bằng lời nói (thường là trên
không gian mạng) và hành động (thậm chí hi sinh, nếu cần). Loạt
đạn ở Tunisia đã làm rung chuyển bức tường của pháo đài Ai
Cập. Một cái gì đó tương tự như quả bom nguyên tử đã làm rung
chuyển nền tảng của ách nô dịch có từ thời thượng cổ, nhưng hóa ra
trên thực tế lại mềm yếu và như thế nghĩa là dễ bị phá hủy.
Tôi không thể nói thành lời niềm vui sướng khi chứng kiến sự
cáo chung của thời đại của những ông trùm cộng sản ở Đông Âu, của
Salazar, của Franko và Saddam Hussein. Thế thì tại sao tôi lại
cảm thấy cay đắng khi Ben Ali chạy trốn hay sự từ chức, mà tôi
hi vọng là sẽ sớm xảy ra, của Mubarak? Họ hãy tự trách mình
vì đã bị dân chúng tống khứ mà không hề luyến tiếc. Tương lai
bất định, bạn đọc hẳn còn nhớ rằng thay cho Shah [vua Iran – ND)
là Homeini. Kết quả là gì? Liệu tôi có nên trách móc ông vua
của các vị vua đó rằng ông ta đã không làm đổ đủ máu trong
cuộc xung đột cuối cùng hay là đã làm đổ quá nhiều máu trong
những năm trước đó?
Sự nổi dậy của phong trào quần chúng lật đổ chế độ độc tài được gọi
là cách mạng. Bất kì nền dân chủ vĩ đạo nào ở phương Tây cũng đều có
nguồn gốc đẫm máu, trước hết đấy là nước Pháp thời Saint-Just: “Hòan
cảnh chỉ trở thành đơn giản đối với những kẻ lùi bước trước nấm mồ mà
thôi”. Cái chết của chàng trai Haled Said, [người bị cảnh sát ở thành
phố Aleksandria đánh đến chết] không làm cho dân chúng sợ hãi, mà ngược
lại, đã trở thành cú hích cho những hành động mới. Mạng Facebook và
Twitter đã trở thành một kiểu samizdat, còn một nhóm nhỏ những người sử
dụng internet thì trở thành những người giương cao ngọn cờ của phong
trào đối lập. Ngọn lửa, được sinh ra từ lòng nhiệt tình của những người
sẵn sàng hi sinh (thí dụ như Mohhamed Buazizi ở Sidi Buzide), thiêu đốt
những chế độ độc tài đang được chuyển qua không-thời gian của chúng ta.
Trong thế kỉ thứ V trước Tây lịch kỉ nguyên, ở thành phó Athens, thành
phố của các triết gia, người dân đã tưởng nhớ với lòng kinh trọng những
người đã từng ra tay giết chết hai kẻ độc tài là Garmody và
Aristogitone.
Ngây thơ
Tự do là hiện tượng đầy mâu thuẫn, trong đó có “vực sâu thăm thẳm và
bầu trời cao lồng lộng” (Shelling). Hãy để cho châu Âu nói với chúng ta
rằng cách mạng có thể dẫn đến bất kì cái gì, có thể dẫn đến nền cộng hòa
và hạnh phúc cho tất cả mọi người, mà cũng có thể dẫn đến khủng bố,
chiến tranh và xâm lược. Trong khi ở Cairo chính quyền không còn đứng
vững thì ở Teheran người ta tổ chức kỉ niệm lần thứ 32 cuộc cách mạng
với festival của những giá treo cổ và những vụ tra tấn dã man. Ai Cập
không phải là Iran thời Homeini (Lạy chúa tôi!), không phải nước Nga
thời Lenin hay nước Đức thời cách mạng xã hội chủ nghĩa dân tộc. Nó sẽ
trở thành cái mà giới trẻ khao khát tự do và giao lưu, tổ chức Huynh đệ
Hồi giáo, quân đội bất hòa và thiếu tự tin cũng như những người giàu và
người nghèo với mức sống cách nhau một trời một vực, biến nó thành.
Xin hãy tự suy nghĩ: 40% dân chúng Ai Cập đói ăn, 30% mù chữ. Dĩ
nhiên tất cả những chuyện này sẽ làm cho việc thiết lập nền dân chủ trở
thành khó khăn, nhưng không phải là bất khả thì vì nếu không thì người
dân Paris đã không thể chiếm được ngục Bastilli. Xin đưa thêm vào đây sự
kiện là 82% (số liệu năm 2010) người Hồi giáo Ai Cập ủng hộ áp dụng
luật Sharia và ném đá cho đến chết những người vợ ngọai tình, 77% coi
việc chặt tay kẻ cắp là bình thường, 84% ủng hộ án tử hình đối với những
người bỏ đạo. Những kết quả như thế rõ ràng là đã xóa sạch các dự đóan
quá lạc quan và ngây thơ.
Pháp phải cần tới gần hai thế kỉ mới có thể đi hết đọan đường từ cuộc
cách mạng thứ nhất đến khi thiết lập được chế độ dân chủ và nhà nước
cộng hòa thế tục. Liệu Nga và Trung Quốc có thể tiến nhanh hơn … hay là
nói chung có đạt được mục tiêu này. Ngay cả Mĩ, họ thành thực tin rằng
đã giải quyết được trong vòng mười năm, trên thực tế họ đã lầm lẫn lớn:
họ đã phải trả giá bằng cuộc nội chiến khủng khiếp, bằng cuộc đấu tranh
giai cấp và cuộc chiến vì quyền công dân – tức là hai thế kỉ hận thù.
Cách mạng và tự do không nhất định phải có nghĩa là dân chủ, tôn
trọng quyền của thiểu số, bình đẳng giới và quan hệ hửu hảo với các dân
tộc khác. Tất cả đều phải đấu tranh mới có được. Cần phải hoan nghênh
các cuộc cách mạng ở Arab, vì chúng đặt dấu chấm hết cho sự nhẫn chục
của nhiều dân tộc khác. Nhưng chúng ta không được ngủ quên trên những
lời ngợi ca: ai cũng thấy hiểm nguy và de dọa vẫn còn hiện diện khắp
nơi. Chỉ cần nhớ lại lịch sử của chính mình: tưởng lai vẫn là thứ không
thể nói trước được.
Nguồn: Liberation