Võ Văn Tạo (Cựu HTND TAND TP Nha Trang)
Án tại hồ sơ, nàng công lý đành đứng ngoài mà ngó!
Sáng 21-11, trả lời chất vấn của các đại biểu Quốc hội về án oan,
trong đó nóng bỏng vụ ông Nguyễn Thanh Chấn, Chánh án TANDTC Trương Hòa
Bình phân bua, đại ý: khi vụ án được chuyển sang giai đoạn xét xử thì
nếu hồ sơ (do công an, VKS lập) đã khép kín thì cũng khó trách tòa án
(nếu có oan sai)!
Là người có nghiên cứu về luật pháp và qua 10 năm tham gia xét xử,
tôi không đồng tình quan điểm này của người đứng đầu hệ thống tòa án cả
nước.
Không ít người biết, trước khi có chủ trương thực hiện cải cách tư
pháp, tư duy “án tại hồ sơ” là câu nói cửa miệng, thống lĩnh nghiệp vụ
tố tụng. Nhưng một trong những nội dung rất cơ bản và quan trọng trong
chủ trương cải cách tư pháp là đặc biệt coi trọng và đề cao tranh tụng
tại tòa. Đối với những người làm công tác tố tụng “thấm” được nội dung
cơ bản này của cái cách tư pháp, tuy duy “án tại hồ sơ” là hết sức lỗi
thời và sai lầm, xem nó cũng tệ hại tương tự “tư duy bao cấp” một thời
trong quản lý kinh tế.
Thậm chí, theo phương châm trên của cải cách tư pháp, nhiều tòa án đã
thay đổi vị trí của công tố viên, từ trên bục cao ngang với Hội đồng
xét xử, xuống mặt bằng ngang hàng với luật sư. Tại tòa, chứng minh có
tội hay vô tội là việc của công tố viên, luật sư, bị cáo, bị hại, nhân
chứng… Hội đồng xét xử chỉ “ngồi giữa”, tập trung làm tốt vai trò “cầm
cân nảy mực”. Tuân thủ nguyên tắc đề cao tranh tụng tại tòa, nhiều Hội
đồng xét xử (bao gồm thẩm phán và hội thẩm nhân dân) xem các chứng cứ,
tình tiết đã có trong hồ sơ chỉ có giá trị tham khảo và kết hợp với các
chứng cứ thu thập tại tòa. Các chứng cứ ấy lại phải được xem xét, đánh
giá kết hợp logic tranh biện của các bên tham gia tố tụng… Nhờ đó mà ra
được phán quyết khách quan, chính xác, nhiều trường hợp đảo ngược so với
cáo trạng và hồ điều tra.
Rõ ràng, chủ trương đề cao tranh tụng tại tòa là rất đúng đắn, là một
trong những yếu tố góp phần giảm đáng kể oan sai trong tố tụng hình sự.
Trở lại vụ oan sai Nguyễn Thanh Chấn, nếu trong khâu xét xử, Hội đồng
xét xử thực hiện tốt chức năng của mình, xem xét nghiêm túc ý kiến của
luật sư về chứng cứ ngoại phạm của ông Chấn (bấm điện thoại ở quán nhà
trong thời gian xảy ra vụ án ở nơi khác), về thiếu sót cơ bản trong thu
thập chứng cứ của khâu điều tra (không lấy dấu vân tay còn dính lại rất
nhiều tại hiện trường…), không vô cảm trước lời bị cáo rập đầu kêu oan,
tố cáo bị bức cung… chắc chắn tránh được vụ oan sai tày đình này.
Tòa án là nơi xét xử, là khâu cuối cùng để tuyên bị cáo có tội hay vô
tội? tội gì? hình phạt nào?… Nếu nói hồ sơ đã khép kín thì khó trách
tòa án thì không lẽ, tòa án chỉ là cơ quan có chức năng “gật đầu”, “hợp
thức hóa” các các khâu trước của cơ quan điều tra và viện kiểm sát?
Nếu xét xử mà chỉ dựa vào hồ sơ đã thu thập và ý chí của công tố
viên, liệu có cần thiết để phải biên chế cả hệ thống tòa án với quy mô
như hiện nay cho uổng phí tiền dân nộp thuế?
Tác giả gửi Quê Choa, bài viết thể hiện văn phong và quan điểm riêng của tác giả