Nguyễn Văn Thạnh
Thông báo quí bạn hữu,
Đã có cổng thông tin cho vụ kiện các chủ nhà máy thủy điện xả lũ bừa bãi ở đây. Mong các bạn giúp phổ biến:
http://www.kienthuydien.org/
Trân trọng
Nguyễn Văn Thạnh
Trên thế giới, không nước nào có nhiều chuyện kiện tụng như nước Mỹ,
và nước Mỹ cũng là nước có nền dân chủ lâu đời, vững chắc, ổn định hàng
đầu trên thế giới. Không chỉ ở Mỹ, mà hầu như ở các nước càng dân chủ,
càng văn minh thì chuyện kiện tụng càng sôi động và nó trở nên một điều
bình thường không thể thiếu trong cuộc sống. Có mối liên hệ gì giữa
chuyện kiện tụng và nền dân chủ?
Ngay từ xa xưa, khi con người sống với nhau thành cộng đồng thì tất
yếu nảy sinh mâu thuẫn giữa người với người. Khi đó có lẽ tổ tiên chúng
ta giải quyết với nhau bằng bạo lực. Ai mạnh sẽ thắng, ai yếu thì chịu
thiệt, có thể tìm cách phục thù sau. Đó là giai đoạn man di và hỗn loạn,
mọi người đều khốn khổ. Đây chính là tình trạng chiến tranh của tất cả
chống lại tất cả mà triết gia người Anh Thomas Hobbes mô tả, không một ai có thể sống yên ổn. Rất mệt mỏi khi phải sống trong xã hội như vậy.
Để giải quyết tình trạng đó, cộng đồng nghe theo một thủ lĩnh, khi có
chuyện gì thủ lĩnh sẽ phân xử. Đây chính là mô hình quản lý xã hội theo
tổ chức thị tộc, bộ lạc. Sự phân xử này hết sức ngẫu hứng theo ý người
đứng đầu, ông ta hoàn toàn có thể thiên vị cho người thân, người ông yêu
thích. Lời ông là công lý, là luật pháp. Tình trạng này rõ ràng là
không ổn. Những kẻ nghèo hèn, không thân thế luôn là người chịu thiệt.
Theo thời gian, các thị tộc, bộ lạc thôn tính, xác nhập nhau và hình thành nên nhà nước tập quyền mà đứng đầu là một vị Vua. Phong cách cai trị, phân xử cũng giống như thị tộc, bộ lạc nhưng lúc này dân số và lãnh thổ rộng lớn hơn rất nhiều lần, do vậy ông cần một bộ máy giúp việc và ông đưa ra các qui định cho nhóm người này theo đó mà làm. Những qui định này là tiền đề của luật pháp. Tuy nhiên luật pháp này được đặt ra theo ý ông Vua, hoàn toàn không phải ý thần dân. Ông Vua có thể đưa ra một qui định, hay hủy bỏ một qui định theo ý ông mà không cần biết dân có đồng ý hay không.
Khi đó giữa người dân có mâu thuẫn với nhau sẽ được các vị quan của
Vua đứng ra phân xử, may nhờ, rủi chịu. Chuyện phủ bênh phủ, huyện bênh
huyện và dân nghèo thua thiệt mà không làm được gì là chuyện bình
thường. Nếu có chuyện xung đột giữa dân với quan hay dân với Vua thì dân
hết có cơ hội, chỉ có đường thua.
Đây là mô hình xã hội mà loài người đau đớn trải qua trong hàng ngàn năm. Mô hình đó gọi là mô hình phi dân chủ.
Rất may mắn, chúng ta đang sống thời đại dân chủ. Thời đại mà pháp
luật là tối thượng, tinh thần của nền dân chủ là vua, quan, tổng thống,
đảng phái,… đều phải nằm dưới luật.
Một người dân, dù có nghèo khó, thấp cổ bé họng đến đâu đều được pháp
luật bảo vệ, đều có thể chiến thắng các thế lực hùng mạnh khác, miễn là
đúng luật. Thật diễm phúc cho dân nghèo.
Vấn đề làm sao họ có thể làm được điều đó? Ai có thể giúp họ? Chính hệ thống tư pháp và sức mạnh của công luận sẽ giúp họ.
Dù Việt Nam chưa phải là nước dân chủ cao, thực trạng Đảng trị còn
mạnh nhưng nguyên lý trên vẫn đúng, miễn là ta biết khai thác nó, thúc
đẩy nó. Có thể không đạt 100% nhưng chắc chắn không có chuyện là không
được gì.
Thực trạng là Việt Nam thiếu dân chủ nhưng có nhiều cách làm thăng
tiến nền dân chủ ở đây. Có nhiều người nghĩ đến kịch bản một cuộc bùng
nổ cách mạng “Hoa Sen” làm sụp đảng độc tài cầm quyền ở đây như ở các
nước Arap. Theo ý kiến tôi, kịch bản này không khả thi và nếu có thì đất
nước cũng đến hồi bần cùng, cùng cực không lối thoát, khi đó tiếng nói
công lý không ai muốn nghe. Và khả năng của kịch bản này là xây một nền
độc tài mới hay đất nước trải qua một thời kỳ hỗn loạn.
Kinh nghiệm lịch sử cho thấy, khi một cuộc cách mạng bùng nổ mà lớp
bình dân không có dân trí và ý thức dân quyền xứng tầm, xã hội dân sự
chưa đủ mạnh thì đó là mảnh đất màu mỡ cho bọn mị dân, bọn hoạt đầu
chính trị và là cơ hội nảy nở độc tài mới.
Tôi vẫn thích mô hình thăng tiến dân chủ kiểu Anh, ở đó dân trí, dân
quyền ngày càng dâng cao, cùng nhau hợp sức để đòi công lý qua tòa án,
thay đổi luật pháp, tiêu diệt dần những điều bất công, thăng tiến dần
dân chủ. Chúng ta tưởng tượng, đường đến dân chủ đầy vật cản đường là
những tảng đá, mỗi vụ thắng kiện, mang lại công lý cho người dân như là
việc hất đi một tảng đá trong số đó. Quá trình này chậm nhưng chắc. Tôi
cho rằng, với sự trợ giúp của công nghệ thông tin ngày nay, tiến trình
trên đi rất nhanh và việc gì đến sẽ đến. Cuộc sống sẽ tiến dần đến sự
hợp lý hóa vốn có của nó.
Trong vụ kiện thủy điện này, tôi nghĩ nó sẽ làm thăng tiến nền dân
chủ VN ở những điểm mà tôi đã nêu trong bài trước (Kiến kiện khoai – vẫn
cứ làm).
Ngoài ra, tôi có thể nêu thêm ở những điểm sau:
Về mặt dân chủ thực hành, đây là một cơ hội rất quý báu. Chúng ta đã
nói nhiều về dân chủ, bàn nhiều về dân chủ nhưng hành động trên thực tế
không bao nhiêu. Có nhiều lý do nhưng lý do chính là chúng ta chưa tạo
ra một lý cớ mà khi tiến hành công khai những hành động thì chính quyền
không thể đàn áp. Nếu họ quyết đàn áp thì chính nghĩa của họ sẽ tiêu tan
dưới mắt quần chúng.
Rõ ràng vụ kiện này rất chính đáng, quá trình vận động người dân, thu
thập bằng chứng thiệt hại cũng rất chính đáng. Các đại họa do thủy điện
gây ra cho dân miền Trung không phải lần đầu, nó lặp lại hàng năm và
ngày càng khốc liệt, tàn bạo. Người dân hoàn toàn có quyền khởi kiện để
bảo vệ tài sản và tính mạng của mình, chính quyền không thể ngăn cản
được. Nếu họ ngăn cản thì họ sẽ tự khắc trở thành một chính quyền phản
động, chống lại lợi ích dân chúng, tiếp tay, bao che cho bọn vô trách
nhiệm, gây ra tội ác. Tình thế này gọi là tiến thoái lưỡng nan - Dilemma Action.
Một tình thế rất quý trong chính trị học, nó đặt đối phương vào thế bí,
dù có lực lượng hùng mạnh cũng không thể hành động được. Càng ra tay
càng mất chính nghĩa, càng suy yếu.
Có một thực tế là người dân thường không thể hiểu hết các lý thuyết
về dân chủ, nó như một mê hồn trận về mặt lý luận. Người dân bắt đầu
phát ngán với những ngôn từ dân chủ. Họ thường không thấy lợi ích gì
thiết thực, sát sườn với họ trong cái mớ lý luận và các vụ tranh cãi
liên miên về dân chủ. Vụ kiện này không bàn nhiều về lý thuyết dân chủ
nhưng nó làm thăng tiến dân chủ rất mạnh.
Lực lượng tranh đấu cho dân chủ xuất phát từ nhiều nguồn gốc và quan
điểm khác nhau, rất khó để đoàn kết với nhau. Đây là một thực tế và là
một đặc điểm của dân chủ. Một dự án để liên kết các lực lượng này là vô
cùng hiếm, và đây là một dự án hiếm hoi như vậy. Vụ kiện các chủ nhà máy
thủy điện xả lũ bừa bãi làm chết dân nghèo không hướng đến chuyện tranh
cãi chính trị, đảng phái cũng như quan điểm tôn giáo. Đơn giản vụ kiện
đi tìm công lý cho quảng đại người dân và lòng nhân đạo, tình đồng bào.
Đây là những nền tảng mà bất cứ phe nhóm nào tranh đấu cho dân chủ đều
thừa nhận và hướng đến. Vụ kiện tụng này có khả năng tạo ra một sự đồng
thuận cao ở các lực lượng tranh đấu cho dân chủ. Mỗi phong trào, mỗi xu
hướng có thể góp công sức, con người cho vụ kiện này, đó là vì sao tôi
gọi đây là “ủy ban”.
Thắng ở vụ kiện này, “ủy ban” sẽ tiến lên ở những vụ kiện khác.
Chúng ta có thể nhìn thấy vụ kiện thúc đẩy dân chủ ở rất nhiều mặt,
có thể mang ra phân tích, mổ xẻ, tuy nhiên tôi xin kết thúc bài viết ở
đây vì nó đã quá dài.
Nguyễn Văn Thạnh
Bài 5: Từ thiện nhỏ & từ thiện lớn
