Đầu xuân tản mạn chuyện làng quê cụ Diệm cụ Giáp.
Hôm vừa rồi mùng 6 Tết có việc đi và nhân tiện ghé thăm làng quê của cụ Diệm.
Thôn Cụ Diệm và cụ Giáp sát nhau, cách nhau cánh đồng giữa 2 thôn, tuy cùng thôn khác xã.
Đường về 2 thôn cùng một con đường, tỉnh Quảng Bình, huyện Lệ Thuỷ, qua thị trấn Kiến Giang, đường chạy qua thôn cụ Diệm trước, thôn Đại Phong, xã Phong Thuỷ, rồi mới đến thôn cụ Giáp sát bên cạnh, thôn An xá, xã Lộc Thủy.
Đầu năm lễ Tết, khách xa về thăm nhà lưu niệm cụ Giáp trong thôn nhiều, chủ yếu đi theo đoàn, nhưng mấy ai biết trên con đường họ có đi qua thôn cụ Diệm.
Dừng chân ghé thăm hỏi han, ngỡ không còn ai để tâm đến một gia đình từng là những công dân số một của nền Cộng hoà đầu tiên, vì dân trong thôn sau 1954 đã phần lớn vào nam vĩ tuyến 17 phân chia 2 miền, ừ mà gọi là 2 quốc gia cũng được, dân còn ở lại chủ yếu theo Bác Hồ theo Đảng.
E ngại hỏi chuyện nhạy cảm chính trị sẽ phiền lắm, nên chọn cách làm quen bắt chuyện hỏi han chân quê từ ruộng vườn cây trái rồi chuyển dần qua chuyện quê hương mảnh đất con người, mới có sinh ra nói chuyện cụ Diệm cụ Nhu chứ.
Hoá ra nhầm, dân tình từ trong thôn hay qua xã khác hay qua đến thị trấn cạnh đó già trẻ nhiều người biết về gia đình cụ Diệm cụ Nhu, không theo cách bấy lâu vẫn nghe trên đài báo trong nước.
Hồi ức của người dân trong xứ về một gia đình ấy là một sự độc tài và tài năng đáng ghi nhận, nên cũng là gia đình làm nên niềm tự hào của quê hương vậy. Theo họ, gọi là giặc hay là ta còn tuỳ vào cách nhìn thời cuộc của mỗi người, vào hoàn cảnh cụ thể nhất định, họ tâm sự như hoàn cảnh thời đó nó loạn Đảng phái Tôn phái rồi Tàu tác động Tây giật dây thì ông Trời sinh ra những con người độc tài như thế mới làm chủ được tình hình. Có cụ Hồ cụ Giáp cho tình hình phía Bắc và gia đình cụ Diệm trong Nam chớ.
Nói cụ Diệm có tính dân tộc cao, phải sau khi không còn cụ Mỹ mới rộng cửa để đưa quân vào nước mình, giống cụ Hồ cụ Giáp vậy, chơi với Nga Tàu cũng có cách ấy chứ. Mà thời ấy nước mình nghèo yếu, bị Pháp xâm lược bóc lột bao năm, thế giới thì người ta ai cũng không phe này thì phải phe nọ, nên nước ta muồn làm chuyện lớn cũng cần có liên minh ; chuyện hơn thua trong nước thì do phe nào trên thế giới họ mặc cả như bà con mình mặc cả chuyện mua bán thuê mướn ấy mà, rồi dân ta ai thấy phe nào gần dân hơn hiểu dân hơn thì theo nhiều hơn nên phe đó thắng.
Chuyện làng Công giáo của cụ Diệm một thời trước 1954 không mấy mặn mà với dân lương, có khi xung đột vũ trang vì theo 2 phe bên này bên ấy, thì nói ai cũng có niềm tin của mình, và đều là con em của quê hương cả.
Hỏi chuyện Diệm ác lắm, bà con nói chiến tranh không ác thì đâu còn gọi là chiến tranh, còn bên nào ác cỡ nào thì bên kia họ cũng phải nói quá lên chớ, sinh ra cái đài là để nói có lợi thật nhiều cho Chính quyền, đài cụ Hồ thì ca về cụ Hồ, đài cụ Diệm thì ca về cụ Diệm mà. Ai sống trong cuộc thì mới hiểu, mà ít ai sống trong lòng cả phe này rồi phe kia mới biết được thấu tình đạt lý.
Hỏi chuyện Âm Dương Ngũ hành Phong Thủy của 2 xã là quê của các cụ Diệm cụ giáp, xa xưa hơn nữa có cụ Nguyễn Hữu Cảnh thời xứ Đàng trong phò Chúa Nguyễn đem gươm đi mở cõi cho nước Nam, cũng cùng quê huyện Lệ Thuỷ ở xã khác cũng gần đấy, họ bảo chuyện Phong Thủy là hệ trọng, như vừa rồi ấy, ngoài miền Bắc có cái chùa to đùng tượng Phật to nhất nước mới xây, nhân tiện sửa lại kênh mương khai chỉnh long mạch, liền có người quê ấy vào cái Bộ có 15 vị to nhất của Đảng ; chuyện Phong Thủy phải tin mới được.
Năm ấy 1960 người ta cho khởi công đào con kênh nhỏ, gọi là con hói thì đúng hơn, bề rộng thuyền chở thóc lúa tránh nhau được, đào để phục vụ nông nghiệp, hói đi quá nhiều thôn, từ sông Kiến Giang sát cạnh đấy chạy qua xã qua thôn cụ Diệm, vừa khởi công thì trong Nam bị đảo chánh nhưng vụ ấy cụ Diệm làm chủ được tình hình.
Việc đào hói mãi tới năm 1963 thì xong, thì trong Nam nhà cụ Diệm bị lật đổ chức quyền và tệ hơn nữa.
Hồi ấy miền Bắc còn ngại bàn chuyện Âm Dương Ngũ Hành Phong Thủy, nhưng nay thì theo các cụ, có thể do khi đào hói đã phạm vào Phong Thuỷ tốt, nên người gốc thôn cụ Diệm lao đao, làng quê cụ Giáp sát thôn đó phía hạ nguồn cũng ảnh bị ảnh hưởng, có lẽ thế mà cụ Giáp được vinh danh trận Điện Biên 1954, về sau cụ cũng lắm nổi truân chuyên.
Rời 2 thôn trong buổi chiều tà, hướng phía xa là đường quốc lộ 1, lòng bâng khuâng mơ hồ về một vùng quê có những người tài xuất chúng.
