K. Tùng
Hai chữ "nhân quyền" nghe thật xa vời với người Việt chúng ta! Đúng
vậy. Thế nhưng khi đối diện với những vấn đề của các quyền cụ thể
(quyền tự do kinh doanh, quyền đi lại, ngôn luận…), hay tìm hiểu về
những con người - nạn nhân cụ thể (người mất đất, người bị tù oan…) thì
các quyền rõ ràng là rất gần với mỗi người.
Mặt khác, bởi lẽ các quyền con người phụ thuộc lẫn nhau, nếu không có
cái nhìn tổng thể về các quyền thì chúng ta khó lý giải được nguồn gốc
và tìm ra các giải pháp cho các vi phạm. Giáo dục và phổ biến nhân quyền
đòi hỏi tính hệ thống là vì vậy. Tổ chức các hoạt động kỷ niệm Ngày
Nhân quyền (10/12), bên cạnh mục đích tôn vinh những người bảo vệ nhân
quyền, cũng là một hoạt động hữu hiệu để giáo dục công chúng.
Bản "Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền" (Universal Declaration of Human Rights)
được Đại hội đồng Liên Hợp quốc thông qua vào ngày 10/12/1948. Bản
Tuyên ngôn này là nền tảng cho hai công ước cơ bản về quyền con người
cùng được LHQ thông qua vào năm 1966 (ICCPR và ICESCR - Việt Nam đã gia
nhập vào năm 1982), cũng như các văn kiện nhân quyền quốc tế trong nhiều
lĩnh vực được thông qua sau đó. Nhiều văn kiện của các tổ chức liên
chính phủ ở nhiều khu vực cũng chịu ảnh hưởng về nội dung và có sự dẫn
chiếu đến bản Tuyên ngôn này. Bản Tuyên ngôn, với 30 điều khoản ngắn
gọn, rất hữu ích và tiện lợi cho mục đích giáo dục nhân quyền. [1]
Đến năm 1950, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc thông qua Nghị quyết 423
(V), tại phiên họp thứ 317, chính thức kêu gọi mọi quốc gia thành viên
và các tổ chức quan tâm kỷ niệm ngày 10/12 - Ngày Nhân quyền (Human
Rights Day) - bằng các phương thức khác nhau.
Hàng năm, Ngày Nhân quyền 10/12 được kỷ niệm ở nhiều quy mô khác nhau
tại khắp nơi trên thế giới. Nhân ngày này, nhiều tổ chức và các cá nhân
bảo vệ nhân quyền cũng thường ra tuyên bố, thông cáo trình bày quan
điểm.
Năm 2008, nhân dịp 60 năm Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền, Tổng thư ký
Liên Hợp Quốc đã khởi xướng phong trào kéo dài suốt năm để đánh dấu. Vào
dịp 10/12/2008, hơn 350 trí thức, luật gia, nhà hoạt động nhân quyền
Trung Quốc đã cùng nhau ký Hiến chương 08 kêu gọi chính quyền mở rộng
dân chủ, tôn trọng pháp quyền và cải cách hiến pháp. Một trong những
người trực tiếp soạn Hiến chương này, nhà văn Lưu Hiểu Ba, đã được trao
giải Nobet Hòa bình năm 2010 (tiếc rằng trong khi ông đang ngồi tù!).
Tại Campuchia, vào ngày này, các NGO đã tổ chức cuộc tuần hành với
khoảng 5.000 người và cuộc thả bóng bay với 1.000 người tham gia.
Tại Việt Nam, ngày Nhân quyền được quan tâm khá sớm, nhưng chủ yếu
tại Miền Nam từ những thập niên 1960. Chẳng hạn như vào ngày 10/12/1967,
tại Phòng Khánh tiết Tòa đô chính Sài Gòn, đã diễn ra Lễ kỷ niệm năm
thứ 19 ngày Quốc tế Nhân quyền. Một số luật gia (như G.S. Nguyễn Quang
Quýnh…) đã có bài phát biểu về nội dung, giá trị của Tuyên ngôn nhân
quyền, sự tương thích của luật pháp quốc gia với công pháp quốc tế trong
việc bảo vệ dân quyền…
Hai thập niên sau năm 1975, ngày Nhân quyền hầu như không được ai
nhắc đến. Trong thập niên 1990, một số cuộc kỷ niệm chủ yếu diễn ra
trong giới luật gia, cơ quan nhà nước. Những năm sau đó, đã có các cuộc
hội thảo nhân dịp này do Bộ Ngoại giao hoặc trường đại học, viện nghiên
cứu tổ chức. Tuy nhiên sự quan tâm của công chúng, báo chí vẫn chưa đáng
kể. Dẫu vậy, nhiều cá nhân, tổ chức đang cố gắng để làm Ngày Nhân quyền
trở thành sinh hoạt cộng đồng diễn ra thường niên, tạo đà cho các hoạt
động thúc đẩy nhân quyền khác.
Năm nay, Văn phòng Cao ủy Nhân quyền Liên Hợp Quốc (OHCHR - cơ quan
đầu mối các hoạt động nhân quyền của Liên Hợp Quốc) gắn việc kỷ nhiệm
Ngày Nhân quyền với việc đánh dấu 20 thành lập Văn phòng, cũng là 20 năm
Hội nghị thế giới về Nhân quyền tại Viên - Áo (cùng trong năm 1993). Dự
kiến một số hoạt động sẽ diễn ra tại Geneva (ngày 5/12/2013), New York
(ngày 10/12) và các văn phòng khu vực của OHCHR. OHCHR cũng gợi ý 20 chủ
đề khác nhau để các nhóm, tổ chức, cá nhân trên thế giới lựa chọn để
tập trung trao đổi, thảo luận (các nhóm quyền khác nhau; thương mại và
nhân quyền; tự do biểu đạt; pháp quyền; chống buôn người; cưỡng bức lao
động…). [2]
Với tần xuất xuất hiện của các cụm từ "nhân quyền", "quyền con người"
tại Việt Nam từ cuối năm 2012 đến nay trên nhiều diễn đàn (thảo luận
sửa đối Hiến pháp, hoạt động của mạng lưới blogger, nhiều "tuyên bố",
"tuyên ngôn" khác nhau, việc chuẩn bị báo cáo của chính phủ và của xã
hội dân sự theo cơ chế UPR - Hội đồng Nhân quyền LHQ, "dã ngoại nhân
quyền", việc nhà nước ký Công ước chống tra tấn và gia nhập Hội đồng
Nhân quyền…), Ngày Nhân quyền và tháng 12 năm nay hứa hẹn có nhiều sinh
hoạt sôi động hơn, có nhiều người tham gia hơn và mang ý nghĩa thực chất
hơn so với các năm trước.
K.Tùng (Hà Nội)
K.Tùng (Hà Nội)
_________________________
[1] Bạn đọc quan tâm có thể tìm hiểu chi tiết về các thảo luận, các
cá nhân có vai trò dẫn đến sự ra đời của Tuyên ngôn 1948 trong cuốn sách
"Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền 1948 - mục tiêu chung của nhân loại" - do Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội tổ chức dịch năm 2010 - tại địa chỉ:
[2] Xem thêm tại: http://at20.ohchr.org/index.html
