Nguyễn Vạn Phú
Theo blog Nguyễn Vạn Phú
Ai làm ra chiếc iPod? Thật ra trả lời câu hỏi xem chừng quá dễ này
lại không đơn giản. Tờ New York Times dựa vào đề tài này để viết một bài
dài về thực tế câu chuyện toàn cầu hóa. Đầu tiên, tờ báo nhắc khéo:
“Here’s a hint: It is not Apple” và giải thích liền: “The company
outsources the entire manufacture of the device to a number of Asian
enterprises, among them Asustek, Inventec Appliances and Foxconn”.
Outsource là một từ rất thông dụng trong những năm gần đây, đến nỗi
nhiều người dùng nguyên văn tiếng Anh sau khi giải thích một lần ở đầu
bài viết (gia công, chuyển một số công đoạn sản xuất hay khâu dịch vụ ra
nước ngoài). Ở đây Apple outsource toàn bộ việc sản xuất cho các công
ty nước ngoài, chủ yếu ở châu Á.
Thế nhưng các công ty này cũng chỉ làm động tác lắp ráp chiếc iPod -
“But this list of companies isn’t a satisfactory answer either: They
only do final assembly” - nên họ cũng không phải là nhà sản xuất chính
chiếc máy nghe nhạc nổi tiếng có đến 451 linh kiện này. Tờ New York
Times đã sử dụng nghiên cứu của trường Đại học University of California
để kết luận: “Their study offers a fascinating illustration of the
complexity of the global economy, and how difficult it is to understand
that complexity by using only conventional trade statistics”. Quan trọng
là phần sau: không thể hiểu được tính phức tạp của nền kinh tế toàn cầu
nếu chỉ sử dụng số liệu thống kê thương mại truyền thống.
Chiếc iPod video dung lượng 30 GB có giá 299 đô la, trong đó “The
most expensive component was the hard drive, which was manufactured by
Toshiba and costs about $73”. Như vậy ổ cứng 30 GB này do Toshiba sản
xuất, là đắt nhất; các linh kiện chính khác gồm màn hình (20 đô la), con
chip video (8 đô la), con chip điều khiển (5 đô la). Có lẽ ít người
biết rằng “the final assembly, done in China, cost only about $4 a
unit”. Điều đáng ngạc nhiên là khi tính toán cán cân thương mại
Mỹ-Trung, trị giá chiếc iPod xuất từ Trung Quốc đi ngược vào Mỹ được
tính lên đến 150 đô la, góp phần đáng kể vào thâm hụt mậu dịch giữa Mỹ
với Trung Quốc.
Theo logic thông thường, “$73 of the cost of the iPod would be
attributed to Japan since Toshiba is a Japanese company”. Nhưng khổ nỗi
trong thời đại sản xuất toàn cầu hóa ngày nay, “Toshiba may be a
Japanese company, but it makes most of its hard drives in the
Philippines and China”. Tương tự hai con chip video và chip điều khiển
mới đầu tưởng phải tính cho Mỹ vì do các công ty Mỹ cung cấp nhưng thực
tế họ sản xuất chúng tại Đài Loan! Các nhà nghiên cứu vò đầu bứt tai mà
than rằng: “How can one distribute the costs of the iPod components
across the countries where they are manufactured in a meaningful way?”.
Distribute ở đây là phân bổ.
Thật ra, ngày nay việc tính toán số liệu thống kê thương mại dựa vào
cái gọi là “giá trị gia tăng” ở mỗi công đoạn sản xuất bằng cách xác
định giá trị đầu vào và giá trị đầu ra của mỗi công đoạn. Khi đó, “The
difference between the cost of the inputs and the value of the outputs
is the “value added” at that step, which can then be attributed to the
country where that value was added”.
Theo tính toán của các tác giả, “The $73 Toshiba hard drive in the
iPod contains about $54 in parts and labor. So the value that Toshiba
added to the hard drive was $19 plus its own direct labor costs”. Như
vậy nếu trừ đi 54 đô la đầu vào (là linh kiện và công lao động của khâu
trước) thì Toshiba chỉ tạo ra giá trị gia tăng 19 đô la, được tính cho
Nhật Bản.
Những tưởng kết quả tính toán sẽ cho thấy người hưởng lợi nhiều nhất
từ iPod là các công ty nằm khắp toàn cầu có tham gia vào các công đoạn
sản xuất nhưng, bất ngờ thay, “The researchers estimated that $163 of
the iPods $299 retail value in the United States was captured by
American companies and workers, breaking it down to $75 for distribution
and retail costs, $80 to Apple, and $8 to various domestic component
makers”. Ngoài phần tính cho khâu phân phối, bán lẻ, Apple vẫn là công
ty hưởng giá trị gia tăng cao nhất - đến 80 đô la vì “The bulk of the
iPods value is in the conception and design of the iPod. That is why
Apple gets $80 for each of these video iPods it sells, which is by far
the largest piece of value added in the entire supply chain”. Apple hầu
như không đụng tay vào khâu sản xuất nào nhưng vẫn hưởng phần bánh lớn
nhất nhờ công nghĩ ra và thiết kế chiếc iPod. Và đó chính là “bí mật”
của quá trình toàn cầu hóa ngày nay.
Tác giả bài báo kết luận: “Ultimately, there is no simple answer to
who makes the iPod or where it is made”. iPod không phải là sản phẩm duy
nhất, hàng loạt sản phẩm khác, như chiếc iPhone hay ngay cả món đồ chơi
của con bạn cũng phải tuân theo quy luật: “The real value of the iPod
doesn’t lie in its parts or even in putting those parts together”. Vấn
đề ở chỗ làm sao nghĩ ra cách “kết nối” 451 linh kiện sản xuất khắp nơi
với giá rẻ để thành một sản phẩm bán với giá cao hơn. Cho nên “[Apple]
may not make the iPod, but they created it. In the end, that’s what
really matters”.
(Trích từ ba cuốn về tiếng Anh mới tái bản ebook trên Smashwords và Amazon)
