Diên Vỹ chuyển ngữ
10.04.2013
"Bách chiến bách thắng cũng chưa phải cách sáng suốt trong sự sáng suốt. Không cần đánh mà làm kẻ địch khuất phục mới gọi là sáng suốt nhất trong sự sáng suốt.
- Binh pháp - Tôn Tử.
Tranh chấp hàng hải giữa Trung Quốc và Việt Nam đang bước vào một
lĩnh vực mới đầy nguy hiểm: chiến tranh tâm lý. Những khiêu khích ăn
miếng trả miếng, bao gồm việc điều động các tàu hải giám đến những vùng
đang bị tranh chấp trên biển Đông và quyết định in khu vực tranh chấp
trên bản đồ hộ chiếu của Bắc Kinh đã tăng cao trong những tháng qua, tạo
thêm những yếu tố bất ổn mới trong một tình hình vốn đã nhạy cảm.
Trong khi cả hai phía đều liên tục tuyên bố rằng họ đều mong muốn đạt
được một giải pháp hoà bình qua thương lượng, bao gồm cả một tuyên bố
chung đưa ra vào năm 2011, nhưng hiện tại hầu như không có đối thoại nào
giữa hai chính phủ. Bắc Kinh và Hà Nội hiện phải đối phó với tinh thần
dân tộc ngày càng tăng trong dân chúng, bao gồm những vụ biểu tình chống
Trung Quốc lẻ tẻ ở Việt Nam và những luận điệu chống Việt Nam của dân
Trung Quốc đang lan tràn trên các trang blog cá nhân và Facebook bàn về
tranh chấp biển Đông.
Thay vì đối thoại, dường như Trung Quốc và Việt Nam lại tăng cường
tham gia vào một trò chơi chiến tranh tâm lý đầy gai góc, với mục đích
rõ ràng là nhằm giảm thiểu khả năng đối phương tiến hành những hoạt động
quân sự trong khu vực bị tranh chấp. Trong khi phản ứng của Việt Nam
trước những hoạt động của Trung Quốc có vẻ như tự vệ hơn tấn công, hành
động của Trung Quốc rõ ràng là nhắm vào việc ngăn cản và làm nhụt tinh
thần quân đội và binh chủng hải quân Việt Nam nhỏ hơn và trang bị tương
đối nghèo nàn hơn.
Khi lệnh cấm đánh bắt cá thường niên ở phía bắc biển Đông do Trung
Quốc áp đặt được dỡ bỏ vào tháng Tám năm ngoái, đã có hơn 14 nghìn tàu
đánh cá có giấy phép từ Quảng Đông và 9 nghìn tàu khác chở 35 nghìn ngư
dân Trung Quốc từ đảo Hải Nam tràn ngập khu vực biển đang bị tranh chấp.
Các quan chức Việt Nam lúc ấy cho biết rằng mục đích phía sau của việc
huy động một lượng lớn tàu thuyền có tổ chức này là "không phải để đánh cá".
Trong báo cáo tên "Khuấy động biển Đông II: Phản ứng Khu vực" của tổ chức International Crisis Group ở Brussels nói rằng việc huy động một lượng lớn tàu thuyền đánh cá "cũng là cách viện cớ để tăng cường việc kiểm soát dân sự trên biển Đông và khuyến khích tinh thần dân tộc".
Vào cuối tháng Giêng, Việt Nam đã phản ứng bằng việc thiết lập một uỷ
ban bảo vệ vùng biển mà họ tuyên bố chủ quyền trên biển Đông. Theo một
sắc lệnh hành chính được hợp pháp hoá, thành viên của cơ quan "Kiểm Ngư
Việt Nam" sẽ có quyền xử phạt các tổ chức hoặc cá nhân hoạt động đánh
bắt cá trong và ngoài nước nào trong vùng biển mà Việt Nam tuyên bố chủ
quyền.
Theo sắc lệnh trên, cơ quan giám sát này cũng sẽ đảm nhận việc quản
lý và ngăn ngừa tai nạn cũng như các nhiệm vụ tìm kiếm cứu hộ. Uỷ ban
này được thành lập sau khi Quốc hội Việt Nam thông qua Luật Biển vào năm
ngoái. Trung Quốc đã cực lực phản đối với lý do là dự luật mới này vi
phạm chủ quyền lãnh thổ của họ. Đài truyền hình nhà nước CCTV có bình
luận tương tự rằng việc thành lập uỷ ban giám sát mới này đã vi phạm "chủ quyền và quyền lợi biển" của Trung Quốc.
Trong một phản ứng mang tính ăn miếng trả miếng, vào đầu tháng Ba các
quan chức Trung Quốc đã thông báo kế hoạch thành lập một ngôi làng mới
trên đảo Vành Khăn (Mischief Reef), một đảo san hô lớn trên quần đảo
Trường Sa. Ngày 7 tháng Ba, Hà Nội tái xác nhận tuyên bố chủ quyền của
mình trên các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, khiến cho Trung Quốc lần
đầu tiên đã huy động một đơn vị hải giám có trang bị trực thăng để tiến
hành các chuyến tuần tiểu và quan sát gần những hòn đảo đang tranh chấp.
Ngày 10 tháng Ba, ba chuyến tàu Hải giám Trung Quốc đã trống giong cờ
mở xuất hành từ thành phố Tam Sa vừa được thành lập ở đảo Hải Nam. Ba
ngày sau, Tân Hoa Xã tường thuật rằng hai chiếc tàu đánh cá có giấy phép
từ Việt Nam đã bị một trong các tàu Hải giám đuổi ra khỏi hải phận
Trung Quốc. Bản báo cáo nói rằng các tàu Việt bị tình nghi là đã đánh cá
bất hợp pháp trong vùng biển Trung Quốc.
Yếu thế
Hà Nội đã không chính thức đưa ra một tuyên bố nào để phản ứng lại sự
kiện trên, đặc biệt là khi nó xảy ra đúng vào dịp Việt Nam kỷ niệm cuộc
hải chiến 1988 trên quần đảo Trường Sa, khi Trung Quốc đã đánh bật lực
lượng Việt Nam, giết chết 64 binh sĩ. Giới truyền thông nhà nước Việt
Nam đã tường thuật rộng rãi dịp kỷ niệm này và tiếp tục nhấn mạnh rằng
đảo Gạc Ma trong cùng quần đảo này đã bị Trung Quốc chiếm đóng bất hợp
pháp - một quan điểm cùng được chia sẻ bởi những người tham gia biểu
tình chống Trung Quốc tháng trước ở Hà Nội.
Vài hôm sau, vào ngày 25 tháng Ba, Hà Nội đã mạnh mẽ phản đối việc
một tàu Trung Quốc bắn pháo hiệu vào tàu đánh cá Việt Nam trong quần đảo
Hoàng Sa. Các quan chức Việt Nam yêu cầu Bắc Kinh phải điều tra và có
hành động trừng phạt thủ phạm về việc mà Hà Nội xem là hành động"sai trái và vô nhân đạo". Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hồng Lỗi đã trả lời rằng hành động này là "cần thiết và hợp pháp" vì nó xảy ra trong khu vực mà Bắc Kinh xem là lãnh thổ Trung Quốc.
Về mặt quân sự, Trung Quốc có khả năng để giữ một vị thế cứng rắn như
thế. Theo số liệu chính thức, ngân sách quân sự 91,5 tỉ Mỹ kim của
Trung Quốc lớn gấp 40 lần ngân sách 2,6 tỉ của Việt Nam. Bắc Kinh còn
thống lĩnh cả lĩnh vực kinh tế, trong khi tỉ lệ nhập siêu của Việt Nam
với Trung Quốc tăng từ 9 tỉ Mỹ kim vào năm 2007 lên đến 16,4 tỉ vào năm
2012.
Một số nhà phân tích cho rằng giai đoạn tới trong chiến dịch chiến
tranh tâm lý của Trung Quốc có thể là việc áp đặt những cấm vận thương
mại với Việt Nam, tương tư như việc cấm xuất khẩu quặng đất quí vào Nhật
Bản vào năm 2010 và lệnh cấm nhập khẩu chuối từ Philippines vào năm
ngoái. Cả Nhật và Phi đều dính líu đến những tranh chấp hàng hải với
Trung Quốc. Tuy nhiên những chiến thuật này có thể tạo ra nguy cơ phá
huỷ quan hệ ngoại giao dài hai thập niên qua nhằm xây dựng niềm tin và
quan hệ kinh tế với Đông nam Á .
Để bảo vệ vị trí của mình, Việt Nam liên tục viện dẫn luật quốc tế và "Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông"
không bắt buộc mà Trung Quốc và ASEAN đạt được. Trong khi Trung Quốc
tái xác định cam kết của mình đối với bản tuyên bố vào đầu tháng này tại
Hội nghị Quan chức Cao cấp ASEAN-Trung Quốc tại Bắc Kinh, phía sau họ
lại có những hoạt động nhằm ngăn cản các quốc gia ASEAN có thái độ chung
đối với các tranh chấp.
Thái độ lấp lửng của Bắc Kinh, bao gồm việc có bao nhiêu hòn đảo nằm
trong đường lưỡi bò chín gạch kéo dài trên biển Đông mà họ tuyên bố chủ
quyền, đã góp phần vào cuộc chiến tranh tâm lý với Việt Nam. "Những cường quốc lớn có lợi thế trong việc giữ tính mơ hồ về chiến lược,"
Huang Jing, giám đốc Trung tâm châu Á và Toàn cầu hoá tại Đại học Quốc
gia Singapore nói. Ông nhận xét rằng Trung Quốc đã học phương pháp chiến
lược mơ hồ mà Hoa Kỳ thường xuyên sử dụng trong quan hệ đối ngoại.
Tình hình càng thêm phức tạp qua việc Trung Quốc chuyển giao quyền
lãnh đạo từ Hồ Cẩm Đào sang Tập Cận Bình. Theo học giả Jing, dưới quyền
của Tập, biển Đông không thể đơn giản được xem như là một vấn đề quốc tế
mà còn là vấn đề đối nội. "Quan điểm quần chúng có ảnh hưởng đến
quyết định chính sách. Các nhà lãnh đạo mới của Trung Quốc không có lựa
chọn nào khác - họ phải đóng vai cứng rắn trong vấn đề biển Đông." ông Jing nói.
