Trần Quang Thành thực hiện
Hồi đầu năm nay, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã đưa ra Thông
điệp 2014 rất hoành tráng với những lời hứa hẹn đây ấn tượng
về cải cách thể chế; về tạo điều kiện để dân chúng tiếp cận
mạng thông tin toàn cầu nhằm mở rộng tự do, dân chủ, tiếp cận
thông tin; về gói kích cầu nông nghiệp, nông thôn và nông dân vv
và vv
Bảy tháng đã trôi qua, lời hứa và thực thi lời hứa của Thủ
tướng ra sao? Câu hỏi đó được giải đáp phần nào qua cuộc
phỏng vấn nhà bình luận Nguyễn Hoàng Đức của phóng viên Trần
Quang Thành
Mời quí vị theo dõi!
Trần Quang Thành: Xin chào nhà bình luận Nguyễn Hoàng Đức
Nguyễn Hoàng Đức: Vâng, xin chào nhà báo Trần Quang Thành
TQT: Đầu năm 2014, ông Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng lại
đưa ra một thông điệp mới rất hoành tráng. Ông hứa cải tiến thể
chế. Ông lại hứa mở rộng tự do, dân chủ, tạo điều kiện cho
nhân dân tự do phát biểu, tự do lên tiếng. Ông lại hứa hẹn với
nông dân sẽ có những món tiền giúp cho nông dân phát triển nông
nghiệp để nông thôn tiến bộ hơn trong cuộc sống hiện nay. Bảy
tháng đã trôi qua, nhà bình luận Nguyễn Hoàng Đức thấy những
lời hứa hẹn cua ông Thủ tướng đã đi đến đâu?
NHĐ: Chúng ta phải hiểu rõ bản chất và căn nguyên của nó.
Một chính trị gia của Ý là ông Machiavelli có nói là lãnh đạo muốn tồn
tại thì phải hứa liên tục bởi vì khi anh ngừng hứa thì anh ngừng làm cho
nhân dân hy vọng. Ông Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng nói là tái cơ cấu, thì
tái cơ cấu để làm gì, khi nền kinh tế đang đổ nát rồi. Với cả Vinashin
và Vinalines nợ chầy bây chưa trả. Nợ đọng nợ xấu nhiều thế nào thì
chúng ta không có thống kê chính xác chân thực, để đánh giá được vấn đề.
Nhưng nó rất là khủng khiếp rồi, nó vượt qua ngưỡng an toàn bao nhiêu
Kilomet thì chúng ta cũng chỉ áng chừng thôi.
Câu chuyện tái cơ cấu là thế này: Bây giờ bản chất của quyền lực
chính trị là người ta phải giữ ghế. Nhưng mà hứa tự do dân chủ cho nhân
dân. Nếu bây giờ nhân dân càng tự do dân chủ thì đảng cộng sản lãnh
đạo độc tài lại càng sợ mất chỗ, thế thì làm thế nào để thực hiện đây?
Hầu như nguyên lý căn bản không thể xử lý được mâu thuẫn này, đó là điều
thứ nhất.
Điều thứ hai, chúng ta nhìn một chút là khi khoán hợp tác xã ra đời
và ông bí thư ở Vĩnh Phú bị kỷ luật khi đưa ra việc khoán và cuối cùng
cả nước đi theo bước chân của ông là khoán ruộng đất. Tôi đã đi về vùng
nông thôn tôi thấy một điều thế này: Tất cả các cán bộ ban chủ nhiệm
hợp tác xã là họ chống lại khoán ruộng đất bởi họ đang có nhu cầu
đánh kẻng cho nhân dân đi làm rồi họ chia chác điểm, chia chác thóc và
tất cả các bổng lộc thu ở đấy. Bây giờ họ khoán cho nông dân thì tất cả
các uy lực của họ trở thành là vớ vẩn, lèo phèo hết. Vì vậy họ chống lại
cái tốc độ khoán ruộng đất ấy hơn ai hết. Giờ đây việc tái cơ cấu cả
nền kinh tế cũng như thế. Cụ thể hơn là cổ phần hóa các cơ sở kinh tế
quốc doanh, tạm gọi là tư nhân hóa. Rồi xuất hiện cả những vấn đề lớn
chính trị ở trong kinh tế đó là công đoàn độc lập để bảo vệ quyền lợi
của công nhân. Công đoàn độc lập ra đời thì lại là một hình thức của ông
Walesa của Ba lan xuất hiện, Công đoàn đại đoàn kết, người ta sẽ phản
ứng lại cái việc độc tài của cái công đoàn của đảng chuyên bảo vệ cho
giới chủ mà không thực sự đứng về phía công nhân. Tái cơ cấu thì anh sẽ
phải cổ phần hóa sẽ làm mất cái cơ cấu quốc doanh mà cơ cấu quốc doanh
ấy là để trao cho nhiều nhân vật quyền lực. Tôi kể anh một chuyện thật
100% và nó vẫn diễn ra hàng ngày ở đây. Cách đây 20 năm tôi vào Sài Gòn
có một anh chỉ làm giám đốc một công ty khoảng 20 người thôi mà anh ta
đi một chiếc xe Lada cũ. Xe Lada khi ấy chỉ có hàng thứ trưởng mới được
đi. Cơ quan của anh ta chỉ có 20 người nhưng anh ta cứ nghiễm nhiên đi
xe Lada nghĩa là phải đổ xăng rồi nuôi một lái xe, phải có chỗ giữ xe.
20 người nhân viên của anh ta không thể chịu nổi chi phí cho chiếc xe ấy
vào thời điểm ấy và anh ta tuyên bố luôn: Chúng tôi cần những người
trung thành chứ không cần những người tài. Bởi vì người trung thành thì
làm cho chúng tôi vẫn có chức, còn người tài thì làm anh ta mất chức.
Thế thì câu chuyện của chúng ta bây giờ vẫn thời sự. Bây giờ chúng ta
tái cơ cấu quốc doanh, lại cổ phần hóa tư nhân thì lại phá vỡ cơ cấu
quyền lực. Chúng ta đều biết người châu Á, người Trung Quốc và người
Việt Nam rất nặng về học để làm quan. Học bao nhiêu đèn sách cuối cùng
chỉ để làm quan, ăn trên ngồi trốc. Bây giờ cô phần hóa, tư nhân hóa,
dân sự hóa thì nó phá vỡ cái cơ cấu quyền lực. Cho nên đây là một mâu
thuẫn không thể giải quyết được, là điều khó khăn duy nhất khiến họ nói
một đằng làm một nẻo. Nếu anh không hưa hẹn thì anh sẽ chấm dứt vai trò
lãnh đạo, nhưng giờ anh hứa hẹn thì có làm được không? Chẳng hạn như
ngày xưa người ta đã nói rất nhiều rồi những "nghị quyết như 192 đánh từ vai đánh xuống" hoặc
chống tham nhũng thì chống từ ai và đến ai thì phải dừng lại. Có nhiều
đại biểu Quốc hội đã nói rồi, chỉ có người lãnh đạo có quyền lực thì mới
tham nhũng được chứ còn anh nông dân, anh công nhân thì làm gì có quyền
để mà tham nhũng. Nên tôi tóm lại khi tái cơ cấu thì lại mất chỗ địa vị
và chỗ đứng của người cầm quyền mà chuyện ấy họ thực hiện cực kỳ khó.
Chúng ta lại soi sang Trung Quốc một chút, vừa rồi họ ra cái lệnh là kê
khai tài sản và không cho một số gia đình gửi tiền ra nước ngoài và nếu
anh không khai báo thì anh phải mất chức, thì một loạt quan chức Trung
Quốc họ xin mất chức luôn để họ giữ cái khoản tiền ấy, bởi vì họ cho
rằng họ đã thu được một món rất khá để họ hạ cánh an toàn.
TQT: Như vậy có nghĩa là điều đấu tiên ông Thủ tướng
haa cải tiến thể chế thì bảy tháng qua vẫn giẫm chân tại chố
và ông học chính trị gi nước Ý là hứa, cứ hứa và hứa để dân
cứ hy vọng và hy vọng mà thồi có phải không thưa nhà bình
luận Nguyễn Hoàng Đức?
NHĐ: Chúng ta thấy nó đúng về bản chất và cả tính nguyên lý
của nó. Đây là mâu thuẫn có tính chất hạt nhân bên trong. Anh cải cách
thế nào nhưng mà quyền lực người ta nghĩ là phải có bởi cải tổ cơ cấu
là mất hàng loạt cái ghế mà họ đã ngồi ấm chỗ rồi thì làm sao họ cải
cách được. Bởi vì cải cách thì phải có cơ cấu mới, có chức năng mới thì
họ có dám từ bỏ cái cơ cấu cũ, chức năng cũ để hình thành cái cơ cấu
mới, chức năng mới không. Đấy là vấn đề then chốt.
TQT: Lại nói về vấn đề sử dụng phương tiện thông tin
hiện đại internet để mở rộng dân chủ, thông tin của nhân dân.
Vậy nhà bình luận Nguyễn Hoàng Đức thấy bảy tháng qua việc
thực hiện vấn đề này tiến triển ra sao?
NHĐ: Cái này vẫn theo truyền thống chính trị của Việt Nam
lâu rồi. Họ tồn tại bằng chiến thuật chứ không phải bằng chiến lược vĩ
mô. Ví dụ tái cơ cấu hoặc cổ phần hóa doanh nghiệp là một chiến lược vĩ
mô. Thấy đúng thì phải làm luôn nhưng mà họ vẫn không làm. Bởi vì nó
mâu thuẫn ngay trong bản chất. Cách nói của giới lãnh đạo Việt Nam, lúc
nào cũng nói chung chung, nào là "tăng cường" nào là "quyết tâm" rồi là
"lên đỉnh cao" nhưng mà nghe nó cứ nhàn nhạt như là chuyện ở đâu ấy.
Người ta rất sợ cụ thể đi vào một việc nào. Rất nhiều cuộc họp ở Việt
Nam, có một số người là chuyên gia viết. Trước cả cuộc họp họ đã viết
xong diễn văn bế mạc từ lâu rồi. Nó toàn là những diễn văn vô cảm ở đấy
chỉ tồn tại một số thủ thuật để câu giờ. Bởi cái thắng lợi, bản chất của
chính trị là trụ vững, và họ thì hoàn toàn hiểu điều ấy. Họ cần cái
thông tin rồi những lời hứa nó phát triển trên Internet nhưng điều đó
không quá quan trọng đối với họ, bởi chiến lược vĩ mô ở trong đầu, cái
lời nói và cái hành động không bao giờ đi đôi với nhau. Khi lời nói phát
ra là những lời có tính chất thủ thuật chính trị.
TQT: Gần đây có một tổ chức xã hội dân sự mới ra
đời. Có thể nói gần như họ tự do hoạt động, không bị nhà
nước kiểm soát. không bị khủng bố. Phải chăng đó là lới hứa
của ông Thủ tướng được thực hiện thưa nhà bình luận Nguyễn
Hoàng Đức?
NHĐ: Cái này cũng đúng một phần. Nhiều người trí thức tin ông
Nguyễn Tấn Dũng là một ngọn cờ cấp tiến. Chúng ta biết rằng Myanma
trước cũng độc tài nhưng họ buộc phải thay đổi và họ đã dũng cảm thay
đổi. Thế thì Việt Nam có dám dũng cảm thay đổi, dám học theo tấm gương
ấy không? Thế thì ông Nguyễn Tấn Dũng hoặc là cái phái cấp tiến cũng bị
ép rất nhiều bởi vì nếu họ không cải tổ thì tình trạng ứ đọng lâu ngày
quá, dòng nước không chảy nó sẽ ung thối. Ông triết gia Nietzsche nói
rằng con rắn nó không tự lột xác thì nó sẽ chết. Lâu nay người ta rất sợ
bị lột xác. Họ gọi là tự diễn biến. Diễn biến họ đã sợ rồi nói gì đến
cả sự lột xác. Bị o ép nhiều và do xu hướng thời đại về mặt dân sự, dân
chủ không thể cưỡng được thì họ cũng phải tìm cách thích hợp, cộng với
sức ép của quốc tế, với sức ép của trí thức và của nhân dân nhưng phái
bảo thủ họ vẫn nặng, liệu có chuyển được hay không?
TQT: Khi còn là Chủ tịch ASEAN, chính ông Nguyễn Tấn
Dũng đã đi gợi ý cho Myanma nên thay dổi và mở rộng tự do, dân
chủ. Nghe theo lời khuyên, người Myanma họ đã làm. Bây giờ phải
chăng ông Nguyễn Tấn Dũng đã thua người Myanma trong cải cách tự
do, dân chủ?
NHĐ: Hồi ấy Myanma họ độc tài nặng nề hơn cả Việt nam. Nguyễn
Tấn Dũng sang đấy thì phải nói thế để ra vẻ mình thực tiễn hơn,ưu việt
hơn. Nói theo thời, gọi là tát nước theo mưa. Nhưng sau đó họ cải cách
quá nhanh, cải cách 180 độ luôn thì người Việt Nam mình có dám làm
không. Chúng ta nên nhớ là não trạng của người Việt Nam là não trạng rất
cố kỵ và bảo thủ. Với thay đổi tư tưởng có tính chất 180 độ thì người
Việt Nam và người Trung Quốc hầu như chưa có.
TQT: Gọi là tự do, dân chủ. Gọi là tự do internet.
Gọi là tự do phát biểu. Đó là những lời ông Nguyễn Tấn Dũng
đưa ra trong thông điệp 2014. Nhưng mà bảy tháng trôi qua, người ta
thấy 2 blogger Trương Duy Nhất và Phạm Viết Đào đã chính thức
ngồi tù với 2 bản án. Lại thêm một blogger nữa Anh Ba Sàm
Nguyễn Hữu Vinh bị bắt giam sắp sửa hết hạn 3 tháng mà chưa
thấy động thái gì đưa ra xét xử. Lại thấy một loạt các động
thái khác như khóa sổ một loạt các trang mạng Faceboock. Vậy
phải chăng giữa lời nói và việc làm của ông Nguyễn Tấn Dũng
luôn trái ngược nhau như ông đã nói như ông đã từng nói nếu
không chống được tham nhũng thì ông từ chức. Bây giờ ông không
dám hứa ông từ chức khi cải cách thể chế không thành công.
Nhưng ông sẽ làm gì đây thưa nhà bình luận Nguyễn Hoàng Đức?
NHĐ: Làm chính trị thì người ta không thể thẳng ruột ngựa
được. Ông Nguyễn Tấn Dũng làm chính trị phải có mưu mẹo. Ông ta không
phải là ngoại lệ. Có thể ông ta có một chút cấp tiến một chút tiến bộ và
nhiều người dân Việt Nam hy vọng vào điều ấy. Sự thể đúng như anh nói
khi một số blogger bị bắt, bị xử thì hình như có hai lực lượng, một lực
lượng thì mở một lực lượng thì đóng, và Nguyễn Tấn Dũng vẫn chịu sức ép
này. Lực lượng bảo thủ vẫn mạnh hơn, nếu bên cấp tiến mạnh hơn thì sự
việc đã cởi mở hơn rồi. Cái việc mà phải hướng về phía bảo thủ hoặc cấp
tiến thì người ta vẫn cho rằng làm chính trị thì phải chiến thắng, tức
là phải giữ được cái chỗ đứng của mình.
TQT: So sánh giữa ông Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng và
ông Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng từ lúc Trung Quốc đưa giàn khoan
HD 981 vào vùng lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế Việt Nam. Có
lẽ một ông rất to mồm, một ông rất kín tiếng. Có người nói
ông Nguyễn Tấn Dũng cấp tiến, đấu tranh mạnh mẽ. Ông nói tình
hữu nghị không được viển vông. Ông lại nói rằng phải kiện Trung
Quốc ra tòa án quốc tế. Nhưng ông chỉ nói câu giờ. Bây giờ
đợi Trung Quốc rút giàn khoan ông lại nói rút là phải rút hẳn.
Phải chăng ông ấy chỉ nói và nói chứ ông ấy chẳng làm gì?
NHĐ: Cái chính là bây giờ lực mạnh nhất vẫn là Đảng lãnh đạo
và Đảng cộng sản vẫn là lực lượng bảo thủ nhất và là thân Tàu nhất.
Nguyễn Tấn Dũng có làm được không? Khi mà đồng chí X bị kiểm điểm thì
thậm chí sắp đo ván mà vẫn gượng đứng ngay được. Đồng chí X này bị đòn
nặng lắm và không thể toàn quyền thao tác được. Mà thể chế Việt Nam là
thể chế không ai chịu trách nhiệm. Một nhà lãnh đạo nước ngoài nói rằng
giới lãnh đạo Việt Nam đông quá không ai chịu trách nhiệm. Nên không có
một nhà lãnh đạo có thể chuyển hướng xoay bản lề mà chính họ là một cụm
lãnh đạo rất là đông rất ít có khả năng có một vai trò cá nhân đứng lên
có thể xoay vần được.
TQT: Tại sao người Việt Nam chúng ta bây giờ cứ phải
sống trong nuôi hy vọng, nuôi hy vọng và nuôi hy vọng. Còn trong
thực tế vẫn là cuộc sống đầy đau thương và bất hạnh?
NHĐ: Nói thế cũng không đúng vì cái thế sự nó ở đặc biệt khi
Trung Quốc kéo dàn khoan vào. Đặc biệt khi Ủy ban đối ngoại thượng
viện Mỹ nhất trí thông qua hiệp định dân sự về nhà máy điện nguyên tử
cho Việt Nam, thì trong nội hàm chứa nhiều vấn đề đấy, và chứa rất
nhiều cú hích và xúc tác rất lớn đối với tình hình của Việt Nam nghĩa
là nó tiến triển rất nhiều chứ không phải là không tiến triển gì.
TQT: Vậy để cho tình hình ngày càng tiến triển và
nhân dân làm chủ vận mệnh của mình, mỗi người chúng ta phải
làm gì thưa ông?
NHĐ: Dân trí Việt Nam còn rất là yếu, quan trí cũng yếu,
thậm chí là giới trí thức cũng rất là yếu. Mà trí thức là bản lề cho
cuộc thay đổi, thì giới trí thức Việt Nam chưa đóng được vai trò bản lề
cho sự thay đổi. Nhưng chúng ta cũng nên nhìn kịch bản của Myanma cho
Việt Nam mà hy vọng Không có nghĩa chúng ta ngủ yên để hôm sau có một
thể chế mới nhưng tất cả những vận động từ bên ngoài và bên trong, và sự
vận động này nó đang ở mức tất yếu, tức là những nội hàm nó đang phơi
bày lộ ra giống như dây điện đã bóc vỏ rồi, như dây điện trần trụi chạm
tay vào nó giật đại loại như thế. Người Trung Quốc có câu thế này "Trời
không ở mãi với một nhà". Hạ, thượng, trung Hán như Đường Tống,
Nguyên, Minh, Thanh chẳng hạn thế mà ở Việt Nam dù có thể dân trí chưa
tới nhưng hiện có thể xoay vần bên trên thượng tầng và thêm một yếu tố
nữa tôi gọi là vỡ quẻ là "trời không ở mãi với một nhà" nó đang hình
thành.
TQT: Như vậy chúng ta sẽ tin là đất nước chúng ta
nhất định sẽ có sự chuyển hướng để cho đất nươc vừa dân chủ,
vừa tự do, vừa hùng cường đúng với nguyện vọng của nhân dân
phải không nhà bình luận Nguyễn Hoàng Đức?
NHĐ: Tôi vẫn hiểu ý anh hỏi là chúng ta phải có một ý thức
dân chủ trước khi có một cơ cấu dân chủ, cả châu Âu, cả Mỹ và Pháp,
chúng ta không thể có dân chủ tự do khi không có ý thức về dân chủ và tự
do. Nhưng theo tôi ý thức dân chủ tự do đến Việt Nam theo cách này đó
là xã hội dân sự phải là tất yếu. Từ đó sẽ là môi trường để xây dựng ý
thức dân chủ. Nền kinh tế hiện nay phải tái cơ cấu, phải cổ phần hóa
nghĩa là phải được dân sự hóa. Bởi bản chất nhà nước là không thể nào
làm được kinh tế và nhà nước đã thâm thủng và vô hiệu lực về kinh tế thế
nào chúng ta hiểu rồi. Chính chủ nghĩa Marx nói hạ tầng kinh tế quyết
định thượng tầng, và sự sụp đổ hàng loạt nước ở Đông Âu, ở Liên Xô là
do kinh tế chứ còn chính trị họ đang cực vững, họ đang tuyên truyền cực
vững. Nhưng sự yếu kém về kinh tế làm sụp đổ cả thượng tầng vĩ mô đấy. Ở
Việt Nam chúng ta thấy hạ tầng kinh tế là không còn gì nữa. Tất cả nợ
đọng và nợ xấu, những cái bãi nhà gọi là nghĩa địa bất động sản rất là
nhiều. Tất cả hầu như không vận động. Cái ý thức dân sự tất yếu trong
dân sự phải xuất hiện trước ý thức về dân chủ và tự do, nghĩa là ý thức
cổ phần hóa về kinh tế và dân sự nó phải đến trước.
TQT: Xin cảm ơn nhà bình luận Nguyễn Hoàng Đức.
NHĐ: Xin chào nhà báo Trần Quang Thành