Mõ Làng
Dân Luận: Lợi ích của dân chủ và nhà nước pháp quyền như thế nào, Dân Luận đã đăng tải nhiều bài vở về đề tài này. Nhưng bài viết sau đây là một điều ngạc nhiên nho nhỏ: Nó được viết bởi blog Mõ Làng, một blog từ trước đến nay vẫn chuyên đả kích dân chủ và pháp quyền :D
Phải chăng các dư luận viên bây giờ cũng noi gương Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng ca ngợi dân chủ và pháp quyền?
Thực hiện dân chủ là một trong những nội dung cơ bản của nhà nước
pháp quyền, đặc biệt là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do
dân, vì dân. Tuy nhiên, không có nhà nước pháp quyền thực sự thì không
có nền dân chủ rộng rãi và bền vững. Dân chủ đóng vai trò cơ sở, động
lực thúc đẩy sự phát triển của nhà nước pháp quyền. Đối với nước ta, dân
chủ hoá xã hội vừa là điều kiện tiên quyết để xây dựng và hoàn thiện
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, vừa là biện pháp căn bản để đẩy
nhanh sự phát triển của đất nước.
Xây dựng nhà nước pháp quyền là một đòi hỏi tất yếu, khách quan và
phù hợp với xu thế phát triển lịch sử chung của xã hội loài người, bởi
nhà nước pháp quyền là một giá trị chung của nhân loại trên con đường
phát triển tiến bộ.
Đảng Cộng sản Việt Nam đã khẳng định trong nghị quyết rằng: “Nhà nước
ta là công cụ chủ yếu để thực hiện quyền làm chủ của nhân dân, là Nhà
nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân”. Như vậy, việc xây dựng Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân ở Việt Nam đang
trở thành vấn đề tất yếu.
Ở góc độ nhất định, có thể nói, việc xây dựng nhà nước pháp quyền xã
hội chủ nghĩa, của dân, do dân, vì dân ở nước ta có ảnh hưởng rất lớn
đến sự thành bại của chế độ. Điều này thể hiện rõ trong thực tiễn đấu
tranh chống tham nhũng, một trong bốn nguy cơ lớn của Đảng và chế độ
suốt nhiều năm qua và ngày nay.
Để xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì
dân tất yếu phải vận dụng những thành quả, những mặt tích cực, những giá
trị của các hình thức nhà nước pháp quyền trước đây, trước hết là của
các hình thức nhà nước pháp quyền tư sản hiện đại. Trong điều kiện ngày
nay, sự kế thừa như vậy là một yêu cầu khách quan, bởi nhà nước pháp
quyền là một giá trị chung, phổ biến của nhân loại; là một công cụ, một
phương thức tổ chức và quản lý xã hội có hiệu quả. Hơn thế nữa, nhà nước
pháp quyền còn là hình thức tổ chức quyền lực bảo vệ có hiệu quả các
quyền lợi chính đáng của con người và tạo điều kiện tốt cho việc phát
triển những năng lực thực tiễn của con người.
Cùng với kinh tế thị trường, nhà nước pháp quyền đã tạo nên đôi chân
vững chãi cho nhiều quốc gia phát triển trên thế giới tiến những bước
dài trên con đường đi tới giàu có và văn minh, là cứu cánh quan trọng để
thoát nhanh ra khỏi tình trạng lạc hậu và nguy cơ tụt hậu ngày càng xa.
Kinh tế thị trường và nhà nước pháp quyền là những thành phần căn bản
trong tổng thể các biện pháp hữu hiệu mà các nước đang phát triển trên
thế giới phải sử dụng để tăng tốc quá trình phát triển, nhằm nhanh chóng
tạo dựng một xã hội văn minh và thịnh vượng với những nét đặc trưng
riêng của các quốc gia dân tộc.
Tuy nhiên, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng, xét cả trên phương diện lý
luận lẫn thực tiễn, nhà nước pháp quyền ở mỗi thời đại và mỗi quốc gia
có nội hàm và mức độ đậm nhạt của các yếu tố trong nội hàm cũng khác
nhau nhưng chí ít, nó phải có những yếu tố sau đây:
- Trong nhà nước pháp quyền, toàn bộ quyền lực nhà nước thuộc về nhân
dân. Nhân dân sử dụng quyền lực nhà nước thông qua các cơ quan nhà nước
do họ trực tiếp bầu, hoặc bằng việc trực tiếp giám sát, kiểm tra. Không
một ai, không một tổ chức nào trong bộ máy nhà nước có thể đứng ngoài
hoặc đứng trên sự kiểm tra, giám sát đó của nhân dân.
- Quyền lực nhà nước được tổ chức theo nguyên tắc phân lập tam quyền
minh bạch: lập pháp, hành pháp và tư pháp, nhằm đảm bảo tính hiệu quả
của việc kiểm tra, giám sát quá trình thực thi quyền lực, hạn chế sự
lộng quyền, lạm quyền hoặc xâm hại đến những lợi ích hợp pháp của công
dân từ phía các cơ quan nhà nước.
- Nhà nước pháp quyền là nhà nước trong đó nguyên tắc pháp luật giữ
địa vị tối cao được tuân thủ tuyệt đối. Pháp luật được xây dựng trên nền
tảng các quyền thiêng liêng của con người, nhằm bảo vệ các quyền đó và
luôn giữ địa vị tối cao trong toàn bộ đời sống xã hội.
- Trong nhà nước pháp quyền, con người là giá trị cao quý nhất và là
mục tiêu cao nhất. Do vậy, việc tôn trọng, đảm bảo trên thực tế các
quyền con người và các giá trị xã hội, như công bằng, nhân đạo, dân
chủ…, phải là định hướng căn bản trong tổ chức và hoạt động thực tiễn
của nhà nước, không chỉ công dân phải chịu trách nhiệm trước nhà nước mà
tất cả các cơ quan nhà nước và những người thực thi quyền lực nhà nước
cũng phải chịu trách nhiệm về những hành vi của mình trước công dân.
Quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân là nội dung căn bản và là hình
thức biểu hiện tập trung của dân chủ trong nhà nước pháp quyền. Không có
một nhà nước pháp quyền thực sự thì cũng không thể có nền dân chủ thực
sự và bền vững. Bởi, chỉ có thông qua nhà nước pháp quyền, nhân dân mới
có thể cùng nhà nước tạo ra được những thiết chế, cơ chế xã hội thích
ứng đảm bảo dân chủ và tự do trong xã hội.
Nhà nước pháp quyền là công cụ để một giai cấp [Dân Luận: Nếu nhà
nước vẫn là một công cụ của một giai cấp thì đâu còn là một nhà nước
dân chủ, đâu còn sự bình đẳng giữa các giai cấp khác nhau trong xã hội
nữa? Chỗ này bác Mõ Làng viết sai rùi :D], cộng đồng, dân tộc thực
hiện và bảo vệ dân chủ. Dân chủ đòi hỏi phải có pháp luật tốt, phản ánh
đúng xu thế phát triển xã hội, ý chí và nguyện vọng chính đáng của nhân
dân và việc thực thi pháp luật luôn nghiêm minh, có hiệu quả. Vì thế,
không ngừng mở rộng dân chủ là nhiệm vụ cơ bản, thiết yếu của nhà nước
pháp quyền.
Pháp luật là công cụ hữu hiệu và quan trọng nhất để thực hiện dân chủ
trong xã hội. Bất cứ một nền dân chủ nào cũng cần có pháp luật và dân
chủ càng cao, càng được mở rộng thì pháp luật càng đóng vai trò quan
trọng trong đời sống xã hội. Quá trình dân chủ hóa cũng là quá trình xây
dựng và hoàn thiện pháp luật, khiến cho pháp luật có chất lượng tốt
hơn, đồng bộ, thống nhất, phản ánh đúng đắn hơn nguyện vọng của nhân
dân, thể hiện đầy đủ, chính xác, kịp thời xu thế phát triển khách quan
của xã hội, thúc đẩy mạnh mẽ sự phát triển của xã hội. Đây chính là một
trong những nội dung quan trọng trong nội hàm khái niệm nhà nước pháp
quyền.
Như vậy, dân chủ là điều kiện và động lực để xây dựng nhà nước pháp
quyền. Đồng thời, nhà nước pháp quyền lại là cơ sở quan trọng để thực
hiện và mở rộng nền dân chủ. Do vậy, sẽ là sai lầm nếu cho rằng có thể
xây dựng nhà nước pháp quyền mà không cần thiết phải thực hiện dân chủ
hóa xã hội. Đồng thời, mỗi bước tiến trong việc xây dựng, hoàn thiện nhà
nước pháp quyền cũng là một cơ hội để mở rộng và phát triển nền dân chủ
xã hội.
Đối với những nước đang phát triển, chưa trải qua dân chủ tư sản như
nước ta, muốn xây dựng thành công nhà nước pháp quyền càng cần phải thực
hiện dân chủ hóa xã hội trước một bước. Việt Nam đang hướng đến mục
tiêu xây dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa và nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa, do vậy càng cần phải học cách dân chủ hóa xã hội, thực hiện
mở rộng dân chủ một cách kiên quyết, triệt để và nhất quán.
Trong thời đại ngày nay, dân chủ còn là biện pháp quan trọng để hội
nhập và phát triển, nhằm rút ngắn khoảng cách tụt hậu so với các nước
phát triển. Thị trường và dân chủ là những “xa lộ” chính của văn minh
nhân loại, nhưng con đường đi đến thị trường và dân chủ không đơn giản.
Đến với thị trường đã khó, đến với dân chủ còn khó hơn. Dân chủ là một
trong những đảm bảo cho xã hội phát triển nhanh, giàu có hơn, phong phú
và đa dạng hơn; vì thế, hạn chế hoặc chậm mở rộng dân chủ là kìm hãm sự
phát triển.
Hiện nay, không nên lo lắng rằng dân trí thấp nên không mở rộng dân
chủ được. Không thể chỉ lo lắng rằng dân trí thấp mà cần phải và trước
hết nên lo lắng rằng "quan trí" thấp. Bởi vì, trong quan hệ với dân trí
thì "quan trí" quan trọng hơn, có tính chất quyết định hơn đến sự phát
triển kinh tế, xã hội, đến việc xây dựng nhà nước pháp quyền và dân chủ
hóa xã hội. Nếu "quan trí" cao chắc chắn hệ thống pháp luật và các văn
bản dưới luật của nhà nước sẽ đồng bộ, thống nhất và hiệu quả hơn, không
có những bất cập, phi lý và mâu thuẫn.
Mặt khác, cũng không nên quá lo lắng rằng dân chủ hóa xã hội, xây
dựng nhà nước pháp quyền ở nước ta hiện nay sẽ dẫn đến tình trạng bất ổn
định xã hội. Có thể sẽ có một số người lợi dụng dân chủ để gây rối loạn
trật tự xã hội, nhưng bản thân dân chủ thì không thể làm rối loạn xã
hội; trái lại, nó làm cho xã hội phát triển nhanh, phong phú, đa dạng và
toàn diện hơn. Thực tiễn nhiều năm qua ở một số địa phương, đơn vị cho
thấy, chính tình trạng mất dân chủ, vi phạm dân chủ mới là nguyên nhân
dẫn đến sự không ổn định, mâu thuẫn và thậm chí, cả sự xung đột ở những
nơi này.
Có thể khẳng định rằng, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
của dân, do dân, vì dân trở thành một đòi hỏi chung của xã hội ta hiện
nay. Nhiều năm qua, ở nước ta, đã có những thay đổi lớn về dân chủ, thay
đổi cả trong tư duy, trong cách nghĩ về dân chủ lẫn trong việc thực
hiện dân chủ hóa xã hội. Việc chuyển sang nền kinh tế thị trường là một
bước dân chủ hóa quan trọng, có tính cách mạng trong lĩnh vực kinh tế
của đất nước. Điều đó đã thúc đẩy nền kinh tế phát triển năng động, đa
dạng, phong phú, có tốc độ tăng trưởng khá nhanh và liên tục, đất nước
đã có sự phát triển khá toàn diện, sức sản xuất của xã hội và tiềm năng
sáng tạo của nhân dân bước đầu được giải phóng, xã hội phát triển cởi mở
hơn, thông thoáng và năng động hơn.
Tuy nhiên, phải thẳng thắn thừa nhận rằng, trước yêu cầu khách quan
của sự phát triển và trong bối cảnh quốc tế mới với xu thế toàn cầu hóa,
những kết quả mà chúng ta đạt được vừa qua vẫn còn rất nhỏ bé, nguy cơ
tụt hậu ngày càng xa so với nhiều nước trong khu vực và trên thế giới
vẫn là một thách thức lớn. Trong lĩnh vực kinh tế, tình trạng độc quyền,
bao cấp vẫn tồn tại, dân chủ chưa được mở rộng đến mức cần phải có dẫn
đến tình trạng các nhóm lợi ích thao túng; trong chính trị, việc bầu cử,
miễn nhiệm, trưng cầu dân ý còn nhiều vướng mắc; tổ chức và điều hành
bộ máy Nhà nước còn yếu kém; hệ thống luật pháp thiếu đồng bộ, thiếu
nhất quán và không ổn định; trong khoa học, không khí dân chủ, tự do khi
thảo luận các vấn đề học thuật và đặc biệt là những vấn đề bức thiết
của xã hội chưa được tạo lập, hoặc chưa thực sự phát huy tác dụng; trong
xã hội, chưa có cơ chế đảm bảo tôn trọng ý kiến của nhân dân v.v..
Sự yếu kém, hạn chế trong việc mở rộng dân chủ hiện đang đẻ ra hàng
loạt những hiện tượng tiêu cực xã hội, làm giảm hiệu lực, hiệu quả của
những giải pháp mà Nhà nước sử dụng để xoá bỏ những tiêu cực ấy, để thúc
đẩy sự phát triển kinh tế, xã hội. Tham nhũng là một thí dụ điển hình.
Trong một xã hội mà dân chủ càng cao, nhân dân thực sự được tham gia vào
công tác quản lý nhà nước theo nguyên tắc “dân biết, dân bàn, dân làm,
dân kiểm tra”, mọi sự đều công khai và minh bạch… thì tham nhũng sẽ
không có cơ hội để nẩy nở, sẽ bị ngăn chặn. Dân chủ có được mở rộng thì
các biện pháp chống tham nhũng mới có thể phát huy hiệu lực. Nói cách
khác, dân chủ hoá xã hội đồng thời là quá trình nâng cao hiệu lực của bộ
máy nhà nước. Yêu cầu có tính nguyên tắc mà Đảng ta vạch ra là, “Phát
huy dân chủ đi đôi với giữ vững kỷ luật, kỷ cương, tăng cường pháp chế,
quản lý xã hội bằng pháp luật, tuyên truyền, giáo dục toàn dân nâng cao ý
thức chấp hành pháp luật”.
Tóm lại, cả về phương diện lý luận lẫn thực tiễn, nhà nước pháp quyền
nói chung, nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa nói riêng đều phải dựa
trên nền tảng dân chủ xã hội. Dân chủ là điều kiện, tiền đề và cũng là
một nội dung trong nội hàm của khái niệm nhà nước pháp quyền. Chính vì
lẽ đó, để xây dựng nhà nước pháp quyền, cần phải mở rộng nền dân chủ;
xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa lại càng cần mở rộng dân
chủ xã hội chủ nghĩa. Dân chủ hóa xã hội là điều kiện tiên quyết để xây
dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, là động lực
thúc đẩy sự phát triển của xã hội hiện đại. Đối với nước ta, dân chủ hoá
xã hội còn là biện pháp quan trọng để đẩy nhanh sự phát triển của đất
nước.