Hầm bà lần
Tôi giả sử rằng, “lựa
chọn” là một từ chủ động nhất trong đời sống ngôn ngữ của một con người
tự do. Nhưng cả quyền lựa chọn cũng là một sự tự do có ngoại trừ, để
nhớ một ý tưởng tôi mượn tạm đâu đó, không biết có liên quan tới Camus:
người ta không thoát khỏi sự lựa chọn.
Một lời nói ra bao
giờ cũng chứa một nguy cơ với người nói: nguy cơ của việc lời nói được
nói ra. Tôi đã lựa chọn sự im lặng hoặc tự cho mình nhã hứng mở lời. Nếu
cần viện đến một lý do, thì lúc này, đó là để góp thêm vào việc bày tỏ
và thực hành lý tưởng huyên thuyên nhã nhặn của mình.
Trong trận mưa gió
ngôn từ làm tốn giấy, tốn mực (in và trời), tốn đất đai báo chí và
internet suốt mấy tháng nay, rút cục tôi đã không thể ứng dụng được cách
ứng xử của nhà thơ Lê Đạt: người ta đang nói về một Nhã Thuyên nào đó,
hẳn không phải tôi. Một người dẫu hết sức muốn tránh ảo tưởng về bản
thân, cũng có thể thấy mình quan trọng quá. “Khôn đâu đến trẻ”, tôi hiểu
câu tục ngữ của người Việt ta theo nghĩa nhất định người trẻ thì không
nên khôn ngoan. Tôi thì nhất định tin rằng tôi còn trẻ.
Lựa chọn viết về Mở
Miệng, với tôi, đơn giản nghĩa là tôi đã không chọn viết về Trần Dần, Lê
Đạt hay Thanh Tâm Tuyền, Bùi Giáng hay Nguyễn Du Nguyễn Trãi hay Ca
Dao. Hẳn nhiên, tôi hiểu rằng, người ta có thể an toàn khi nương dựa và
trông đợi vào những điều đang được bảo lãnh, nhưng người ta cũng có thể
bình yên khi không tìm cách để được bảo lãnh.
Một hiện tượng thơ là
một hiện tượng thơ, bất kể mọi nỗ lực Photoshop nó thì dấu vết của thơ
ca vẫn còn đó: bằng những bài thơ đã được viết, những cuốn sách đã ra
đời, bằng những con người đang sống hay đã chết vẫn còn đang biết nói
năng.
Trong thơ ca, “cấm
kỵ” là một từ ngữ vừa cổ xưa vừa tạm bợ. Nếu tôi hình dung cấm kỵ không
phải như một cái ngoài ta, mà nằm sẵn trong ta, thì hẳn nhiên, tôi cũng
không cần nương dựa vào từ “cấm kỵ” để tán dương sự can đảm hay để miệt
thị thói yếu hèn. Nhưng khi thừa nhận những cấm kỵ giả định đang lừng
lững trong đời sống và ngôn ngữ của chúng ta, tôi lại thấy ở đó tiềm
năng của va chạm và thay đổi. Bởi lẽ, bất cứ khi nào chạm đến những cấm
kỵ thì câu hỏi về sự tự do lại được đặt ra. Có giới hạn nào cho sự tự do
này không?
Tôi chưa bao giờ có
cảm giác ông Midas có đôi tai lừa là một ông vua đáng bỉ vì không dám
“nói ra sự thật”. Tôi chỉ thấy một ông lão cô đơn. Cô đơn trong nỗi bất
an về đôi tai bất thường của mình. Đòn trừng phạt mà Apollo giáng xuống
ông vua tội nghiệp rút cục là vì… xung đột quan điểm thẩm mỹ.
Tôi không nói về nỗi
thất vọng, niềm hi vọng, sự cảm kích, thói lãnh đạm, nỗi bất bình, thói
cầu an… hay sử dụng các từ ngữ giàu khả năng bày tỏ thái độ xung quanh
sự việc này. Nhưng tôi hẳn phải thẳng thắn về thái độ của mình: nếu nhất
định người ta phải nói chuyện với nhau trên sự “nhân danh”, nhất là
nhân danh những thứ lớn lao như lý tưởng, khoa học, lịch sử, tôi xin
được im lặng. Tôi lựa chọn một trạng thái sống không nhân danh gì cả
ngoài sự phô bày: ở đó, cái riêng tư, cái nhỏ bé, cái khoái cảm có câu
chuyện của riêng nó. Trong sự tìm kiếm những khoái cảm, tôi tin sẽ chảy
ra những dòng đậm vị của suy tư và yêu thương, và hẳn cũng sẽ có một
chút khe hẹp dành cho những người ham muốn gắn kết và trao đổi.
Và đây có thể là cách
ứng xử tôi đã học được từ thơ ca: tôi chưa bao giờ thấy thơ ca muốn là
một thứ vũ khí, dù để được bọc vàng trong tay kẻ mạnh hay nằm đợi thời
trong tay kẻ yếu. Để lựa chọn không trở thành vũ khí, để không nhận cái
vinh hạnh khổ nạn của một vật tế, thơ ca, thường lựa chọn bảo vệ thứ mà
nhiều người không tiếc cho đi: sự cô độc tự nó. Thậm chí, thơ, như tôi
hiểu, sẵn sàng nhận về mình sự tổn thương, sự không được chia sẻ, không
tìm cách che chắn hay gồng mình tự vệ.
Sự cô độc đó có thể
gây ra ít nhất một chút quan hoài thiết thân của mỗi người, và có thể
trở thành một mối quan tâm chung của cộng đồng, biết đâu.
Lúc tôi viết về thơ
Mở Miệng, đó đang là chuyện đang-diễn-ra. Lúc tôi viết xong phần viết
của mình, có thể thơ Mở Miệng đã là chuyện của quá khứ. Lúc tôi đang
viết những dòng này, tôi tưởng tượng rằng tất cả chúng ta đã đang dần
hoá thạch. Tôi chưa biết, có thể cả những bức tượng thạch cao cũng có
thể giao tình.
Dẫu thế nào, có những
điều đang trôi đi và thay đổi trong cảm giác về sự lặp lại băng giá của
tồn tại. Và bất kể vị thế bé nhỏ của văn chương và thơ ca, tôi cũng đã
có lúc tin rằng chuyện mua vui cũng được một vài trống canh đôi khi cũng
không phải là vô ích.
3.8.2013
Nguồn Blog Nhã Thuyên
